Scholen schrappen vak informatica

Tekst miro lucassen - redactie onderwijsblad - 20 mei 2022 - 6 Minuten om te lezen

Beeld: Rob Niemantsverdriet

Het staat er echt, in de officiële cijfers over de grootste tekortvakken: ‘Informatica is uit de grafiek gehouden omdat deze grote percentages de rest onleesbaar maken.’

De afbeelding blijft zorgwekkend: nu al 5 procent tekort bij klassieke talen, Frans, Duits, de bètavakken en Nederlands, dus één op de twintig vacatures niet te vervullen. Over vier jaar, in 2026, is dat één op de veertien voor Nederlands en één op de acht voor Duits en scheikunde. Bij informatica is het erger: één op de vier vacatures is nu niet in te vullen, in 2026 wordt dat de helft en in 2036 zal dit tekort meer dan 60 procent zijn: voor drie van de vijf vacatures informatica is dan geen docent te vinden.

Geen wonder dat sommige scholen het keuzevak schrappen: sinds 2020 geen informatica meer voor de havo- en vwo-leerlingen van het Peellandcollege in Deurne bijvoorbeeld, waar de leraar in het laatste jaar voor zijn pensioen alleen nog de examenklassen had.

Dit artikel komt uit het Onderwijsblad van mei. Wil je op de hoogte blijven van alles wat er in het onderwijs speelt? Word lid van de AOb en ontvang elke maand het Onderwijsblad.

Check alle voordelen van het lidmaatschap

Twintig jaar geleden was er meer aandacht en actie, zegt secretaris Aad van der Drift van docentenvereniging i&i, die de overtuiging heeft dat iedere leerling recht heeft op informaticaonderwijs. Maar in havo en vwo heeft minder dan de helft van de scholen informatica in de lessentabel. “Veel scholen willen het vak aanbieden, maar ze weten niet hoe ze aan leraren moeten komen”, zegt Van der Drift. En naar ict-talenten is veel vraag, ook vanuit overheid en bedrijfsleven.

Professionals

Kunnen experts uit het bedrijfsleven bijspringen, uit maatschappelijk of eigen belang? In de regio’s Twente, Utrecht en Amsterdam lijkt dat te lukken met het project Co-Teach Informatica, projectonderwijs door it-professionals. Van hun baas mogen ze er veertig uur in steken, wat meestal neerkomt op twintig contacturen in de klas in samenwerking met een voor een ander vak bevoegde docent. Daarbij hoort een online leerlijn voor de verplichte domeinen, samengesteld door universiteiten, met subsidie van twee ministeries.

Informatica-docent Ramon Moorlag. Beeld: Rob Niemantsverdriet

Op dit moment doen negen scholen mee, waarvan vier informatica overeind konden houden dankzij het project. Op de vijf andere is het vak voorjaar 2021 opnieuw of voor het eerst begonnen met kennismakingslessen in de derde klas. Momenteel krijgen 158 middelbare scholieren via Co-Teach in de vierde klas les. Projectleider Ivar Troost van de Universiteit Utrecht: “De docenten krijgen een crash course didactiek en ondersteuning bij het ontwikkelen van lesmateriaal rond hun expertise. Het enthousiasme uit bedrijven is genoeg om te kunnen opschalen als we meer vak-steunpunten kunnen inrichten bij de universiteiten en als scholen zich melden. Co-Teach is een overbrugging; scholen moeten wel de intentie uitspreken dat ze een bevoegde informaticadocent aannemen zodra die beschikbaar is.”

De docenten krijgen een crash course didactiek en ondersteuning bij het ontwikkelen van lesmateriaal rond hun expertise

Onderwijs op afstand is ook het idee achter Fundament zonder Vakdocent, maar dan zonder gastdocenten. Deze methode van Uitgeverij Instruct zet leraren met een andere bevoegdheid voor de informaticaklas. Een helpdesk op afstand doet de inhoudelijke vragen. Volgens Instruct staan enkele scholen klaar voor de start in het komende leerjaar.

Meer docenten opleiden, vooralsnog in Amsterdam en omstreken, gebeurt via Bètapartners, dat ict-professionals de stap naar het onderwijs laat maken, naar keuze in deeltijd of volledig. “Maar eigenlijk is er een grote inhaalslag nodig”, zegt vak-steunpuntcoördinator Jasper Dukers, zelf zij-instromer in het vak en vakdidacticus op de Universiteit van Amsterdam.

Voldoening

Hoe groot het tekort ook is, bij elke noodoplossing hoort een plan om terug te keren naar een normaal lesprogramma met bevoegde docenten, vindt AOb-bestuurslid Jelmer Evers. “Hiervoor geldt hetzelfde als voor de grote steden: een noodplan mag niet structureel zijn, het mag niet de nieuwe norm worden. Dit hoort bij de opgave voor het kabinet: zorg voor een duidelijke aanpak van het lerarentekort in plaats van ad-hocbeleid.”

Mensen beseffen amper wat voor voldoening het geeft leerlingen te interesseren in een onderwerp

Denk aan de korte en de lange termijn, zegt i&i-secretaris Van der Drift. “Zet vluchtelingen met een technische opleiding in, bied omscholing aan, verbeter het beeld van het onderwijs. Mensen beseffen amper wat voor voldoening het geeft leerlingen te interesseren in een onderwerp. Wij zijn als vereniging niet tegen de inzet van anders bevoegde leraren en kruisbestuiving in de huidige situatie. Digitale geletterdheid kun je ook koppelen aan wiskunde, geografische informatiesystemen passen bij aardrijkskunde. Maar je kunt niet zonder docent lesgeven. Wij geloven niet in een boekje, een beeldscherm en een helpdesk terwijl de spreekwoordelijke gymdocent met kapotte knieën toezicht houdt.”

Na het voortgezet onderwijs weten leerlingen de weg naar ict wel te vinden. In het mbo studeert volgens het TechniekPact al 40 procent af met een ict-diploma, in het hbo is dat 29 procent. Het middelbaar onderwijs moet die belangstelling aanwakkeren, zegt Van der Drift. “In het voortgezet onderwijs maken we keuzes voor het leven. Er valt veel te spelen bij informatica en leerlingen die je daarmee raakt, zijn goud waard voor de toekomst. Alleen, die groep moeten we dan wel bedienen.”

En dat gaat weer gebeuren, verzekert teamleider Theo Goossens van het Peellandcollege in Deurne. “We moesten stoppen, maar zeker voor praktisch gemotiveerde havo-leerlingen is dit zo’n goed vak. De projecten die er nu zijn, zien er veelbelovend uit. Als het aan mij ligt, is informatica morgen terug bij ons.”

Vmbo: informatica is overal

Docent Nederlands Hanneke Steenbekkers zag op haar vmbo-school een vacature informatiekunde (0,2 fte), net toen ze meer uren wilde gaan werken. Op basis van haar ervaring in het bedrijfsleven en als mbo-docent secretarieel was dat snel geregeld. Ze beschrijft haar werk bescheiden: “Informatiekunde betekent bij ons voor de eerstejaars: Office en een verslag maken, Word, Excel, PowerPoint, Forms, veilig surfen, voorkomen van phishing, goed zoeken op het internet, werken met en in de Cloud, beetje programmeren. Ik leer mijn leerlingen wat vaardigheden, geen vak.”

Bovenop zulke basisvaardigheden biedt 10 procent van de vmbo-vestigingen het profiel Media, vormgeving en ict (mvi) aan. Maar informatica is overal en daarom komen er in het vmbo zowel nieuwe leerwegen aan als examenprogramma’s met het vak informatietechnologie.
Nog meer docenten nodig? De Utrechtse school X11 voor vmbo/havo voor media en vormgeving heeft daar oplossingen voor. Directeur Moniek Rieter: “Wij hoeven dit profiel niet per se te laten aanbieden door ict-docenten. Het draait erom dat we permanente nieuwsgierigheid aanleren naar technische ontwikkelingen.”

Projectleider Jeppe den Uijl: “Sensors, lasersnijders en 3D-printers hoeven ze niet tot in de puntjes te beheersen, het gaat erom dat ze deze gereedschappen kennen om er iets anders mee te maken.”

Rieter: “Onze mvi-docenten hebben bijvoorbeeld een kunstopleiding of een maatschappelijke achtergrond, zij hebben al geleerd te experimenteren en te onderzoeken. We zien meer mensen kiezen voor dit beroep met betekenis. Je maakt het verschil voor kinderen, het is geen slecht salaris en je doet iedere dag iets leuks waardevols.”

Zowel op het vmbo als op de X11-havo draait het vak om ontwikkeling van de leerlingen, zegt Den Uijl: “Informatica gaat ook over maken, ontwerpen en de maatschappij. Er zit filosofie in. Het is geen los vak, maar een bril om naar de wereld te kijken.”

Dit artikel las je gratis uit het Onderwijsblad van mei. Elke maand nieuws, achtergronden en tips in je brievenbus? Word AOb-lid!