Lerarentekort ontregelt scholen
Onderwijssectoren piepen en kraken onder het lerarentekort. Dat laat een enquête zien onder ruim tienduizend AOb-leden uit het primair-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs. De onderwijskwaliteit en schoolteams staan onder druk.
Beeld: Typetank
Doorwerken als je je ziek voelt. Voortdurend nieuwe invallers inwerken. Extra leerlingen uit andere klassen opvangen. De enquête laat zien dat het lerarentekort toeslaat. Eind november vorig jaar stuurde onderzoeksbureau Regioplan de enquête aan AOb-leden. In totaal reageerden 5603 leraren, onderwijsondersteuners en directeuren uit het primair onderwijs. In het voortgezet onderwijs beantwoorden 3542 leden de vragen en in het mbo 957. Conclusie: de schoolteams staan zwaar onder druk om de school draaiende te houden. Ze zien dat ondanks hun inzet het tekort de kwaliteit aantast.
Primair onderwijs
Op 84 procent van de scholen voor basis- en speciaal onderwijs zijn er geen of te weinig invallers. Er zijn meer openstaande vacatures dan vorig jaar bij dezelfde peiling. Op de scholen neemt de werkdruk toe. Zo wordt er massaal doorgewerkt bij ziekte. Twee derde van de geënquêteerden geeft aan dat dat vaak of heel vaak op henzelf van toepassing is.
Citaat uit de enquête: 'Collega's lopen langer door terwijl ze eigenlijk thuis op de bank zouden moeten liggen. Ik liep recent door met een flinke slijmbeursontsteking in mijn schouder. Ik kon niet op het bord schrijven om iets uit te leggen. Ik ben pas thuis gebleven toen het echt niet meer kon.'
Noodoplossingen
Voortdurend moet er gezocht worden naar noodoplossingen voor collega’s die uitvallen. Al dat geregel kost tijd en veroorzaakt extra werk. ‘Erg veel onrust in de klassen, veel leerkrachten moeten extra werk doen omdat er elke keer andere invallers zijn, er is dus veel uitleg en voorbereiding nodig.’ Onrust is er ook onder leerlingen die per week heel veel verschillende mensen van binnen en buiten de school voor hun neus krijgen. ‘Kinderen worden erg onrustig omdat ze elke keer een andere juf voor de klas hebben. Er zijn geen extra mensen meer om zwakke leerlingen extra te helpen.’
Omdat er nauwelijks invallers zijn, worden er vaak onderwijsassistenten, pabo-studenten, directeuren, ouders en startende zij-instromers ingezet. Vaak zonder enige begeleiding. Assistenten draaien kleutergroepen, ouders vangen groepen op met een spelletjesbox. Zij-instromers zijn welkom, maar ook een risico, zo meldt een van de ondervraagden. ‘Het grootste probleem bij ons op school zijn de zij-instromers. Zij draaien nu drie klassen, maar in deze klassen is er nu al een hardnekkig ordeprobleem en zien we nu al onvoldoende opbrengsten.’
(Beeld: Typetank)
Dat is niet het enige probleem. De nieuwkomers vanuit zij-instroom of detacheringsbureaus nemen alleen de lestaken over. De werkdruk neemt daardoor toe, signaleren veel teamleden.
De directeur komt niet aan zijn werk toe, de ict-coördinator laat zijn werk liggen om voor de klas te gaan staan, gymlessen en Engels vervallen. Eén op de vijf kan moeilijk of niet vrij krijgen voor nascholing. Omdat vacatures niet worden opgevuld, worden klassen samengevoegd. ‘Wij hebben een kleutergroep van nu 35 kinderen die doorgroeit naar 47.’
In het speciaal onderwijs is de nood helemaal hoog. Bij gebrek aan vervanging worden de groepen vergroot. ‘Opdelen bij ziekte veroorzaakt veel onrust bij de leerlingen en er zijn dan extra veel interacties tussen leerlingen die regelmatig uitmonden in ongewenste situaties zoals schelden en agressie.’
Effecten
Het effect? Om te beginnen loopt de toch al forse werkdruk hoog op, bij leerkrachten die zich extra in moeten zetten. Een lid vreest voor een domino-effect. Een ander beschrijft dat leerkrachten vanwege de werkdruk nog minder gaan werken.
Schoolteams maken zich ernstig zorgen over de kwaliteit van hun eigen lessen (41 procent) en die van de school als geheel (37 procent).
Voortgezet onderwijs
Het tekort aan invallers in het voortgezet onderwijs neemt razendsnel toe. Rapporteerde eind 2017 al 28 procent een gebrek aan invallers, eind 2018 is dat opgelopen tot 37 procent. Ondervraagden melden dat er wekenlang, soms maandenlang geen Duits of wiskunde wordt gegeven. Maar bij die twee blijft het niet: lesuitval voor exacte vakken in de examenklassen, wekenlang geen Nederlands. Verbijsterd kijken docenten naar dat invalbeleid. ‘Inzetten van docenten levensbeschouwing bij natuurkunde en biologie en dit als structurele oplossing te zien?’
Het voortgezet speciaal onderwijs heeft het helemaal lastig om mensen te vinden. ‘Wij geven vmbo t, havo, vwo-diploma's en worden betaald volgens cao po. Het is lastig goed gekwalificeerde mensen te krijgen met hart voor deze doelgroep en toch nog meer gespecialiseerde aanpak.’
Maatregelen
Maatregelen om het tekort te lijf te gaan zijn vaak een mix: zij-instromers of studenten voor de klas. Daarnaast belt het voortgezet onderwijs vaak met detacheringsbureaus. Maar ook zij leveren vaak onbevoegde docenten.
(Beeld: Typetank)
‘Bij zwangerschapsverlof onbevoegde docent voor de klas' aldus een geënquêteerde. ‘Bij langdurig ziekte, opdelen van een functie over vier verschillende mensen, klassen vergroten’. Ophokken, leerlingen met iemand voor de klas zelfstandig laten werken, komt ook erg vaak voor. ‘Niet bevoegde assistenten die moeten invallen voor bevoegde vakdocenten, leerlingen die ‘ophokken’ om maar wat huiswerk te maken in plaats van daadwerkelijk les.’ Alles bijelkaar zien schoolteams dat de kwaliteit zwaar onder druk staat.
Uit de enquête: ‘Door inhuur via Maandag krijgen leerlingen op ons vmbo niet goed les. Invalcollega's voelen geen noodzaak voor begeleiding waardoor onrust in hun klassen leerlingen tekort doet en deze onrust zich verspreidt naar andere lessen.’
Bureaus
Over de inzet van detacheringsbureaus wordt veel geklaagd. De kwaliteit van de ingehuurde docenten is laag en de prijs hoog. Vervangingsbudgetten van scholen staan daardoor onder druk. En het vergroot ook nog eens de werkdruk. ‘Mensen via Maandag die alleen lesgeven en niet ingezet kunnen worden voor andere dingen als sectiewerk, activiteiten.’
De volgende noodgreep is het vergroten van de klassen. Eén geënquêteerde meldt een examenklas havo scheikunde met dertig leerlingen. Een school voor leerweg ondersteund onderwijs (lwoo) ziet de klassen stapsgewijs groeien van 17 naar 25 naar 30. ‘De problematiek van de leerlingen is er nog steeds en wordt alleen maar versterkt door te grote klassen.’
Middelbaar beroepsonderwijs
Gebrek aan invallers en veel vacatures zetten ook het middelbaar beroepsonderwijs op zijn kop. Gaten zijn er op alle fronten, van leraren talen tot de docent plantenteelt. Van docenten wiskunde tot techniek. Eerst wordt binnenshuis gezocht. ‘Docent geschiedenis geeft rekenen en burgerschap. Een collega van de administratie geeft al jaren rekenen, terwijl hij geen onderwijsbevoegdheid heeft. Instructeurs worden ingezet als docent, ook voor theorievakken.’
Die instructeurs hebben het zwaar, vertellen ze bij de open vragen van de enquête.
Uit de enquête: ‘Instructeurs worden veel meer en zelfstandig voor de klas gezet, waardoor wij 32 tot 36 les uren staan les te geven. Terwijl de docent veel minder uren daadwerkelijk voor de klas staat. Zo wordt verschrikkelijk misbruik van ons gemaakt terwijl wij veel minder betaald krijgen voor echt identiek werk als de docent.’
(Beeld: Typetank)
Lukt het intern niet meer om mensen te vinden, dan wordt met man en macht geprobeerd invallers te vinden, wat wel lukt, maar vaak voor een korte tijd. En als de invallers dan vertrekken, blijft er werk liggen: ‘nakijkwerk, inhaaltoetsen etcetera over voor de vaste krachten.’ Door vele wisselingen ontstaan ordeproblemen, signaleren ondervraagden.
Huis
In het middelbaar beroepsonderwijs worden leerlingen regelmatig naar huis gestuurd (34 procent), merkt het onderwijspersoneel. ‘Zelf was ik de eerste vijf weken van dit schooljaar ziek, mijn lessen zijn helemaal niet vervangen’, signaleert een geënquêteerde.
Ook in het mbo zien de teams de kwaliteit dalen. Onvoldoende tijd om examens of de stages voor te breiden. ‘40 procent van mijn team is onbevoegd, ontevredenheid neemt toe onder de studenten. Studenten mogen door in hun opleiding terwijl er onvoldoende gepresteerd wordt.’
Lees ook: 'Actieweek: 11-15 maart' waarin AOb-voorzitter Liesbeth Verheggen een nieuwe actieweek aankondigt voor meer investeringen in het onderwijs
Lees ook: Actie-eisen per onderwijssector
