Een pc in elkaar klussen zonder vakdocent
Informatica, het vak met het grootste lerarentekort, zoekt naar alle mogelijke oplossingen. Eén daarvan is lesgeven zonder vakdocent, met een aangepaste methode. In Gouda keek het Onderwijsblad mee bij de Driestar, een van de pilotscholen.
De leerlingen druppelen binnen en pakken een laptop uit de kar. In lokaal F203 van het Zètagebouw staan ook losse beeldschermen bij de muur en het raam. Die schermen komen deze les niet in gebruik, het raam biedt uitzicht op een bijna onweerstaanbare attractie: natuurijs. Dat is op deze winterdag zeker niet dik genoeg om iemand te dragen, maar scholieren met een tussenuur dagen elkaar buiten uit om het toch te proberen. Het valt 4 vwo zwaar om de ogen daarvan af te houden.
“Kijk vanavond maar op Dumpert”, adviseert docent Piet Klop tot hilariteit van zijn gehoor, en dan wordt het serieus want dit is de laatste les voor de toets van volgende week. Dan zullen de 23 geselecteerde vwo’ers moeten aantonen dat ze via veel zelfwerkzaamheid en met wat hulp van de leerkracht voldoende hebben opgestoken van informatica-theorie en toepassing van computers in de samenleving.
De groep werkt met de methode Fundament zonder vakdocent van de educatieve uitgeverij Instruct. Het idee: pak het tekort aan vakdocenten informatica aan door andere leraren voor de groep te zetten. Die vangen eenvoudige vragen op voor zover dat gaat. Wordt het ingewikkelder dan staat voor leerling en leraren de helpdesk van de uitgever paraat.
Dit artikel lees je gratis uit het Onderwijsblad van februari 2023. Op de hoogte blijven van alles wat speelt in het onderwijs? Word lid van de AOb! En ontvang tien keer per jaar het Onderwijsblad.
CHECK ALLE VOORDELEN VAN HET LIDMAATSCHAP
“Er is de hele schooldag iemand van onze mensen met informaticabevoegdheid beschikbaar, we wisselen dat af”, zegt productmanager en vo-docent Adriaan Gijssen. “Er komt binnen 24 uur antwoord. Dat lukt, al hebben we van deze school nog geen enkele vraag gehad.”
Is de methode al perfect, zijn de leerlingen zo slim of weet de docent alles op te vangen? Dat laatste blijkt het geval: de 64-jarige Klop is voor deze lessen uitgeleend aan de Driestar door zijn eigenlijke werkgever, het Hoornbeeck College in Rotterdam waar hij op de mbo-afdeling ict geeft - collegialiteit binnen de reformatorische zuil. Klop opereert dus op vertrouwd terrein, al past zijn bevoegdheid niet 100 procent bij bovenbouw vwo. Dat hoeft ook niet: de aangepaste methode moet ook bruikbaar zijn als er een docent aardrijkskunde voor de groep staat. Dit is natuurlijk niet hoe je het zou willen - de AOb wil een bevoegde leraar voor elk vak - maar het is wel een manier om het vak overeind te houden op scholen als er echt geen bevoegde docent te vinden is.
Klop: “Ik werk samen met mijn collega Wilbert de Leeuw. Hij richt zich vooral op het programmeren, ik ben meer van het ict-beheer. Bij diverse opdrachten komt dat samen. We hebben al het verzoek gekregen om hier volgend jaar mee door te gaan.”
Nadat de klas is geïnformeerd over het bezoek van journalist, fotograaf en medewerkers van de uitgeverij herhaalt Klop enkele kernpunten van eerder behandelde stof en introduceert hij de theorie van vandaag: datacompressie. Daarmee zijn afbeeldings- en geluidsbestanden te verkleinen terwijl oog en oor het verschil niet opmerken. “Je krijgt er vragen over op de toets, dus oefen daarmee.”
Coderen
Nu moeten de leerlingen het op hun laptops verder zelf doen. De methode presenteert uitleg in tekst en filmpjes, oefenopgaven en toelichtingen. Wie het digitale lesmateriaal stap voor stap doorneemt, komt net als bij de combinatie van leer- en oefenboek niet voor grote verrassingen te staan.
“Waarom moet ik zoveel lezen”, verzucht Olivier (16) als hij een lap uitlegtekst ziet verschijnen. “Ik vind coderen leuker dan leren.” Bij de opgaven mogen ze nu nog zoekmachines inzetten, waardoor hij al eerder direct antwoord kon geven op de vraag naar kleurcode #0B431F - hoe ziet dat eruit? “Donkergroen!” Iets op kunnen zoeken, is ook een leerdoel, vindt Gijssen, maar de toets wordt zonder Google minder makkelijk - als zoekopdrachten dan ten minste op de leerling-laptops zijn geblokkeerd.
Gijssen en Klop hebben nog een week om dat te regelen, constateren ze, maar Klop heeft er alle vertrouwen in. “Op Hoornbeeck hebben we een gratis toetsbrowser, dat kan hier vast ook.”
De Driestar had op basis van de belangstelling ook twee groepen kunnen vullen voor het populaire keuzevak informatica, maar zowel de school als de uitgeverij kiezen voor langzaam opbouwen. Gijssen: “Docenten zoals Piet Klop zijn zeldzaam en wij moeten ook ervaring opdoen.”
De methode is bij vijf pilot-scholen in gebruik. Nieuwe deelnemers stellen met de uitgeverij een programma van toetsing en afsluiting op. Ook de ict-voorzieningen op school krijgen een nauwkeurige inspectie vooraf, want de lessen mogen niet struikelen over computerproblemen. Er is immers geen vakdocent die het uitvallen van netwerk of apparatuur kan opvangen. De kleinschalige pilot is bedoeld om de laatste foutjes eruit te halen. Adviseur Enisa Jahic: “Dit is een investering op weg naar een product waar de uitgeverij uiteindelijk aan kan verdienen.”
Eigen tempo
In Gouda lukt zelfwerkzaam bij de les blijven in de ene hoek van de klas beter dan in de andere. Grootste gemene deler: de leerlingen hebben ruim voor de afsluitende bel al de indruk dat ze alles hebben doorgenomen.
Waarom ze het vak hebben gekozen?
Julia (16): “Op basis van de voorlichting, ik kan er vast iets mee. Er zit veel afwisseling in en ik ben blij dat er nog meer meiden zijn. Deze algemene kennis is goed voor alle leerlingen.”
Marc Jan (15): “Ik wilde een extra vak maar ik heb al vrijstelling voor alle talen dus dit moest het worden.”
Derk (15): “Ik moest nog een exact vak en mijn broer zei dat dit superleuk was.”
Willem (15): “Ik heb een N&T-profiel en mijn mentrix suggereerde dit vak.”
Imke (15): “Mijn vader vindt dit een leuk vak, maar sowieso gaat iedereen steeds meer met computers doen. Op de basisschool heb ik al geprogrammeerd, lego-auto’s laten rijden met een Arduino.”
Bij Fundament zonder vakdocent staan serieuzere toepassingen op de agenda, zoals een database raadplegen met SQL om te leren wat er schuilgaat achter die handige bestelknoppen op een aanraakscherm. Diverse leerlingen noemen dit als voorbeeld waar ze veel van hebben geleerd. Davida (15): “Het leek mij een handig vak en ik ben er best goed in.”
Aan de methode zijn ze na het eerste halve schooljaar al gewend. Olivier: “Je kunt meer op je eigen tempo werken. Er zitten soms nog fouten in, daaraan merk je dat het een experiment is. Maar die fouten herstellen ze.” Willem: “Meestal werkt het gewoon goed, het online programma doet het en als ik iets niet snap, hoef ik niet terug naar de docent, maar kan ik het zelf nog eens bekijken.” Olivier: “Voor informatica werkt dit, omdat alles gebeurt op een website. Een taal begrijpen vanaf een site zou iets anders zijn, dan ben ik liever in de klas bezig met een docent.”
Beredeneren
De leerlingen weten wat ze met een mp3-tje kunnen doen, namelijk muziek luisteren en delen. Een enkeling weet dat er verschil is in de diverse technieken voor geluidscompressie. Wat is er dan beter dan mp3, vraagt de docent. “Misschien mp-drie-en-een-half”, grapt de klas.
Ze moeten het zelf uitvinden in deze methode, of samen. Dat gebeurt ook tijdens deze les, leerlingen leggen elkaar uit hoe iets werkt of waar informatie te vinden valt. “En je mag gerust thuis wat doen”, moedigt Klop aan. Dat kan nodig zijn, want de toets behandelt alle stof van de afgelopen maanden, dus hoofdstuk 1 tot en met 6. “Alleen de expert-opdrachten, die hoef je niet te doen.” Het valt niet uit te sluiten dat Marc Jan, die op alle klassikale kwesties een antwoord heeft, zich inderdaad op de extra opgaven stort. Zijn klasgenoten weten wel wat er moet gebeuren: “Kan er voor hem een aparte toets komen?”
Ik vind het leuk, al had ik wel iets meer praktijk verwacht
Jeanine (16) heeft thuis een extra helpdesk: “Mijn vader vond het een goed idee om dit vak te volgen en ik vind het ook leuk, al had ik wel iets meer praktijk verwacht. Ik heb zin in de les waarbij we een pc uit elkaar gaan halen.” De opdracht: haal de computer uit elkaar, identificeer de onderdelen, beredeneer of de machine geschikt is voor Windows 11. Zet de computer weer zo in elkaar dat ie werkt en installeer een besturingssysteem. Klop heeft het al laten doen in vwo 5. “In twee lesuren hebben ze alle acties uitgevoerd en een verslag gemaakt inclusief foto’s. Prachtig hoe ze met wat tips de juiste informatie weten te googelen en de pc weer up and running krijgen. Leerzaam en leuk, want als je geen ervaring hebt, doe je dat niet zo snel met je eigen pc of die van je vader.”
Jeanine verwacht dat ze het schoolexamen informatica in de zesde gaat doen: “Het is dit of beeldende vorming. En voor beeldende vorming kun je op ons examen maar maximaal een 8 halen.” De vooruitzichten voor deze klas zijn goed: vwo 4 van de Driestar scoort twee tienen, slechts één onvoldoende en een toetsgemiddelde van 7,3.
Grootste tekortvak
De AOb-doelstelling van een bevoegde leraar voor iedere leerling in 2030 ligt voor informatica nog ver buiten bereik. Voor een kwart van de vacatures is geen docent te vinden en volgens de prognoses wordt dat zonder maatregelen alleen maar erger. Het keuzevak schrappen is de radicale oplossing waar zowel de leerlingen, de scholen als de samenleving niets voor voelen. "Toch is deze situatie zeer onwenselijk", zegt AOb-bestuurder Jelmer Evers. "Een bevoegde docent moet het uitgangspunt blijven. Op deze manier besteden we de onderwijskwaliteit uit aan een commerciële partij en daarmee gaan we een flinke grens over." Naast Fundament zonder vakdocent is er het initiatief Co-Teach Informatica dat met subsidie van het rijk en universitaire ondersteuning gastdocenten uit het bedrijfsleven inzet op scholen in combinatie met online leermateriaal. Evers: "Onderwijs is een publieke zaak. Ik ben erg verbaasd dat de inspectie, het ministerie en het bevoegd gezag dit accepteren. Wordt dit de nieuwe norm? We moeten er alles aan doen om meer collega's aan te trekken voor informatica. Digitale geletterdheid is immers het speerpunt van dit kabinet. Trek alles uit de kast: maak de opleiding gratis, een zij-instroomtraject met behoud van salaris en zorg dat alle drempels worden weggenomen."
