Docenten m/v verdienen niet gelijk
Vrouwen krijgen in het hbo gemiddeld nog steeds minder betaald dan mannen, ook als zij hetzelfde werk doen. Ze blijven langer hangen in hun schaal en hebben last van hardnekkig seksisme.
Karima start met veel plezier als economiedocent op een hogeschool in schaal 11. Ze verdiende in haar vorige functie een stuk minder en ze dacht dat ze dit salaris goed uit had onderhandeld. Dan blijkt dat haar collega Ronald dezelfde functie in een hogere schaal vervult, terwijl ze evenveel werken en dezelfde opleiding en werkervaring hebben.
Dit soort voorbeelden van ongelijke beloning tussen mannen en vrouwen in het hbo komt nog steeds voor. Zeker bij de docentfuncties in de schalen 10, 11 en 12 is vaak geen goede verklaring voor het verschil in salaris te geven. Dat blijkt uit het onderzoek 'Gelijke beloning in het hbo' van Zestor, arbeidsmarkt- en opleidingsfonds hbo.
In vergelijking met 2016 zijn de salarisverschillen op basis van het gemiddelde bruto maandsalaris voor alle functieschalen samen op zes onderzochte hbo-instellingen flink gedaald, van 9,1 naar 4,1 procent. Het loonverschil tussen mannen en vrouwen op alle negen instellingen die dit jaar deelnamen, bedraagt echter bijna 6 procent.
Dit artikel komt uit het Onderwijsblad van oktober. Wil je op de hoogte blijven van alles wat er in het onderwijs speelt? Word lid van de AOb en ontvang elke maand het Onderwijsblad.
CHECK ALLE VOORDELEN VAN HET LIDMAATSCHAP
De grootste verklaring dat mannen meer verdienen dan vrouwen is verschil in functie (80 procent), gevolgd door verschil in leeftijd (11 procent). Als ze dezelfde functie bekleden, verdienen mannen ook meer; een loonverschil van 1 procent. Anders gezegd: er werken vooral meer mannen in hogere functies, waardoor ze meer verdienen dan vrouwen.
Ook hebben mannen vaker een garantieschaal, waardoor ze hun hogere salaris behouden, terwijl hun functie inmiddels lager is gewaardeerd. Daarbij zijn de mannelijke collega’s in het hbo vaak ouder, wat vaak gepaard gaat met meer werkervaring en dus een hoger salaris. Vanaf 60 jaar zijn mannen zelfs in de meerderheid, terwijl er naar verhouding veel meer vrouwen dan mannen in het hbo werken.
Met alleen het verklaren van verschillen, lossen ze niet op
“Dat het verschil in salaris is gekrompen, is natuurlijk goed nieuws”, reageert Sophie van Gool, econoom en auteur van de bestseller Waarom vrouwen minder verdienen en wat we eraan kunnen doen. “Maar met alleen het verklaren van die verschillen, lossen ze niet op. Ik zie bij werkgevers vaak een cirkelredenatie: ‘Ja er is een loonkloof, maar dat komt doordat we nu eenmaal weinig vrouwen hebben in hogere functies.’ Ja, en dat is dus precies het probleem! Je kunt het ook omdraaien. Vrouwen zijn al twintig jaar hoger opgeleid en nog steeds ondervertegenwoordigd op de hoogste niveaus. Ze verdienen in Nederland gemiddeld 13 procent minder dan mannen. In het hbo is dat lager, maar er bestaat dus nog steeds een groot, onacceptabel verschil.”
Een verschil van 4,1 procent komt neer op gemiddeld 200 euro per maand minder en 6 procent op 276 euro. Voor de functieschalen 10, 11 en 12 ligt het loonverschil rond 1 procent ten nadele van vrouwen. Dat komt neer op gemiddeld 50 euro per maand. Van Gool: “Een verschil van 1 procent klinkt alsof dat wel meevalt, maar het is een gemiddelde. Dat betekent dat er ook vrouwen kunnen zijn die evenveel of meer verdienen of juist honderden euro’s per maand minder krijgen. En als je dit doorrekent over iemands hele werkende leven, dan leidt dit tot enorme bedragen. Gemiddeld lopen vrouwen in Nederland 300 duizend euro aan salaris mis.”
Gemiddeld lopen vrouwen in Nederland 300 duizend euro aan salaris mis
Juist voor schaal 10, 11 en 12 blijkt er bovendien vaak geen goede verklaring te vinden voor het verschil in beloning, terwijl hierin 70 procent van alle werknemers - en dat zijn met name docenten - zitten. Voor functieschaal 10 is bijna 60 procent van de salarisverschillen onverklaarbaar en voor 11 en 12 ligt dit rond 40 procent. Mannen verdienen dus meer dan vrouwen voor hetzelfde werk, terwijl ze dezelfde achtergronden hebben. “Dat deugt niet en we hebben Zestor gevraagd dit verder te onderzoeken”, zegt AOb-bestuurder Douwe van der Zweep. “Ook een verschil van 1 procent is onrechtvaardig, maar het is klein bier als je het vergelijkt met wie de hogere functies krijgt. Zowel bij het management als bij de docentfuncties zijn dat nog steeds de mannen.”
Deeltijd
Hoe dat komt, gaat Zestor ook nader onderzoeken. Een oorzaak kan zijn dat het hbo loonverschillen tussen sectoren kopieert, denkt AOb-bestuurder Van der Zweep. “Kom je uit de techniek met een hoog salaris dan kom je misschien in een hogere schaal terecht dan als je de overstap vanuit de zorg naar het onderwijs maakt. En dat is onterecht, want het beroep hbo-docent is voor techniek en zorg gelijk.”
Zijn vermoeden lijkt te kloppen als je de cao’s van de genoemde sectoren naast elkaar legt. Een verpleegkundige in een ziekenhuis met tien jaar ervaring verdient bijvoorbeeld 3.771 euro per maand. Een programmeur met evenveel ervaring verdient volgens de cao 3.930 euro. Een verschil van bijna 160 euro per maand. “Als het loon van het vorige werk leidraad is voor wat je in het onderwijs gaat verdienen, dan kopieer je beloningsverschillen”, legt Van der Zweep uit. “Terwijl de beroepservaring en de gevraagde functie bepalend moeten zijn voor een juiste inschaling.”
Vrouwen worden meestal al vanaf hun eerste baan onderbetaald
Laat dus nooit je salarisstrook van je vorige werk zien, is het advies. “Dat is niet verplicht en houdt beloningsverschillen in stand”, zegt Van Gool. “Vrouwen worden namelijk meestal al vanaf hun eerste baan onderbetaald.”
Een andere oorzaak die vaak genoemd wordt, is deeltijdwerk. Van der Zweep: “In hbo krijg je alleen een schaal 11 als je onderwijs ontwikkelt en schaal 12 als je verantwoordelijk bent voor grote delen van het curriculum. Die taak is substantieel en geven werkgevers dus meestal niet aan deeltijders. En dus vissen vrouwen weer achter het net omdat die vaker in deeltijd werken.”
Volgens econoom Van Gool wordt de loonkloof niet gedicht als vrouwen fulltime gaan werken. “In landen waar vrouwen vaker vier of vijf dagen werken, komen ze ook niet in de hogere functies terecht. In deeltijd kun je bepaalde taken misschien niet uitvoeren, maar ik zie ook dat vrouwen vaker overuren maken en meer verantwoordelijkheden op zich nemen waar ze niet voor betaald krijgen. Dat blijft onzichtbaar in cijfers en ik vermoed dat de loonkloof hierdoor veel groter is.”
Appels
Uit het onderzoek van Zestor blijkt dat in de lagere functieschalen vrouwen in het hbo juist meer verdienen dan mannen. Dat lijkt positief, maar het verschil wordt vooral verklaard door het verschil in leeftijd. ‘Het lijkt erop dat vrouwen in deze functieschalen blijven hangen omdat er ten opzichte van mannen relatief veel vrouwen in de oudere leeftijdscategorie zitten’, staat in het onderzoeksrapport.
Dat mannen en vrouwen verschillende functies bekleden, zou voor 45 procent het loonverschil verklaren. Een vrouw die de functie van secretarieel medewerker bekleedt, wordt bijvoorbeeld hoger ingeschaald dan haar mannelijke collega die beveiliger is. “Het is een beetje raar om op deze manier mensen te vergelijken binnen schalen”, reageert econoom Van Gool. “Zodra het loonverschil in het voordeel is van vrouwen zie je dat dat gebeurt: kijk allebei schaal 8, maar vrouwen zitten hoger en dat is goed nieuws. Maar zodra het verschil goed uitpakt voor mannen wordt er gezegd: ‘nee, je moet wel appels met appels vergelijken, want mannen verdienen meer omdat ze meer ervaring hebben.’ Bovendien accepteer je blijkbaar dat vrouwen blijven hangen en niet kunnen doorstromen naar hogere schalen.”
Het grootste probleem is dat vrouwen, en eigenlijk iedereen die afwijkt van de norm, te maken krijgen met (onbewuste) vooroordelen. Bij het woord leider denken we al snel aan een man, en mensen die op onszelf lijken, schatten we in als competenter en intelligenter. Van Gool: “Het is een vicieuze cirkel: mannen zitten in hogere posities en nemen andere mannen aan die op hen lijken. Vrouwen worden lager ingeschat en maken minder snel promotie dan mannen. Het is een mythe dat dit aan henzelf ligt omdat ze niet goed onderhandelen. Ze vragen namelijk even vaak om een hogere schaal, maar maken minder kans. Dat is gewoon hardnekkig seksisme.”
Ze is blij met de nieuwe Europese richtlijn om organisaties te verplichten om ongelijke beloning te onderzoeken en te rapporteren. Maar met meer transparantie alleen zijn we er volgens haar niet. Zij pleit voor uitbreiding van het wettelijk verplichte vrouwenquotum, zoals die nu alleen voor raden van commissarissen geldt. “Vroeger was ik hier tegen: je wilt toch niet ergens alleen maar zitten omdat je een vrouw bent? Maar in de praktijk blijkt het een effectieve maatregel: zodra er een quotum is, gaat men beter zoeken. Zonder duidelijke regels verandert er niets.”
Vrouwelijke hoogleraren verdienen op jaarbasis 2,7 miljoen minder
Ook in het wetenschappelijk onderwijs krijgen vrouwen minder betaald dan mannen en bekleden ze minder vaak de hogere functies. De loonkloof is het grootst tussen mannelijke en vrouwelijke hoogleraren. Uit onderzoek in 2016 van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) blijkt dat vrouwelijke hoogleraren op jaarbasis in totaal 2,7 miljoen euro aan salaris mislopen. Vervolgonderzoek in 2020 laat zien dat vrouwen bovendien minder tijd en middelen krijgen dan mannen voor het doen van onderzoek. Wel onderhandelen ze even vaak over hun arbeidsvoorwaarden, maar zijn ze minder tevreden over de uitkomsten. Ze gaven aan ‘het idee te hebben dat hun wensen minder serieus waren genomen en hadden sterker de indruk dat men vond dat ze te veel vroegen’. Het aantal vrouwelijke hoogleraren stijgt en bedraagt nu een kwart, maar het zal volgens LNVH nog tot 2040 duren voordat er onder hoogleraren een evenredige man-vrouwverdeling is bereikt.
Het Onderwijsblad onderzoekt ervaringen met hogere inschaling: aob.nl/schaalomhoog
Lees ook: Strijden voor een hogere loonschaal
