Als de internationale studenten wegblijven

Tekst Yvonne van de Meent - redactie Onderwijsblad - 8 mei 2020 - 6 Minuten om te lezen

beeld: XF\x26amp;M

In september begonnen ruim 38 duizend internationale studenten aan een bachelor- of masterstudie in Nederland. Meer dan ooit. In totaal studeren er nu meer dan 100 duizend buitenlanders in Nederland. Of studeerden, want begin maart verlieten tienduizenden internationals het land om de coronacrisis in hun thuisland uit te zitten. Studentenflats waar in september nog lange wachtlijsten voor waren, staan nu leeg. Worden die binnenkort weer bewoond door de internationale studenten waarvoor ze zijn gereserveerd, is de bezorgde vraag.

Onstuimige groei

De Onderwijsinspectie onderzocht vorig jaar of er universiteiten en hogescholen zijn die in de financiële problemen komen als de stroom internationale studenten plotseling opdroogt. Dat leek toen een hypothetische vraag. De afgelopen twintig jaar is het aantal internationale studenten wereldwijd toegenomen van 1,3 miljoen naar 4,4 miljoen. De verwachting was dat die onstuimige groei voorlopig zou doorgaan. Maar sinds de coronacrisis is niets meer zeker.

Universiteiten en hogescholen vallen niet meteen om als de internationalisering tot stilstand komt, maar bij twaalf instellingen is de situatie wel zorgelijk, constateerde de Onderwijsinspectie. In het wetenschappelijk onderwijs is één op de vijf studenten afkomstig uit het buitenland, in het hbo gaat het om 6 tot 7 procent van de studenten. Maar die internationale studenten zijn ongelijk verdeeld. Bij universiteiten varieert het aandeel van 8 procent (Universiteit Utrecht) tot 54 procent (Universiteit Maastricht). Bij hogescholen zijn de verschillen nog groter. Bij de zelfstandige pabo’s is nauwelijks een buitenlandse student te vinden, terwijl bij de onderzochte kunsthogescholen 60 tot 70 procent van de populatie uit het buitenland komt.

Aantrekkingskracht

Omdat de instellingen financiële buffers hebben, kunnen ze de eerste klap wel opvangen. Maar als de internationale instroom langere tijd stokt, wordt overleven lastig. Met de buitenlandse studenten verdwijnt ook de internationale leeromgeving die juist de aantrekkingskracht voor de Nederlandse student vormt en komt het voortbestaan van opleidingen in gevaar.

Niet iedere pianostudent heeft een vleugel in huis

De gebouwen van het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag zijn sinds 13 maart gesloten. “We zijn meteen na de sluiting begonnen met het digitaal aanbieden van het onderwijs”, vertelt hoofd internationalisering Aparajita Dutta. De theorielessen worden via Microsoft Teams verzorgd en conservatoriumstudenten krijgen hun lessen een-op-een op afstand. Hun docent kijkt en luistert via Skype of een andere tool mee terwijl ze thuis hun instrument bespelen. “Dat leverde hier en daar problemen op, want niet iedere pianostudent heeft een vleugel in huis. Maar dat is opgelost doordat culturele instellingen ons te hulp zijn geschoten.”

Bang

Ruim 60 procent van de Haagse kunststudenten komt uit het buitenland. “Er zijn begin maart veel internationale studenten vertrokken, die volgen nu vanuit hun thuisland online onderwijs”, vertelt Dutta. Bang dat de studieplaatsen volgend jaar niet opgevuld kunnen worden, is ze nog niet. “De aanmeldingen lopen prima, we hebben net zoveel aanvragen als verleden jaar. En we selecteren op kwaliteit, de afgelopen jaren is maar één op de tien studenten toegelaten.”

Normaal gesproken komen potentiële studenten in april naar de selectiedag in Den Haag. “Dit jaar doen we ook de toelatingen online”, vertelt Dutta. “Voor studenten die niet naar Den Haag konden komen, deed de academie dat vorig jaar ook al. Deelnemers maakten virtueel kennis met studenten en docenten, deden een groepsopdracht en hadden een digitale portfoliobeoordeling.”

Onze belangrijkste zorg is: kunnen internationale studenten op 1 september hier zijn?

Bij andere universiteiten en hogescholen is de belangstelling vanuit het buitenland ook als vanouds. “Er is geen enkele indicatie dat het aantal aanmeldingen terugloopt”, stelt Emiel de Groot, beleidsadviseur internationalisering bij de Vereniging Hogescholen. “Onze belangrijkste zorg is: kunnen internationale studenten op 1 september hier zijn?”

Reisbeperkingen

“De meeste universiteiten zien geen daling van de aanmeldingen uit het buitenland”, zegt ook zijn collega Willemijn Dicke van de Vereniging van Universiteiten (VSNU). “Maar wij verwachten komend studiejaar wel een dip. Want ook als de reisbeperkingen op tijd zijn opgeheven, zullen er studenten zijn die uit onzekerheid over hun gezondheid en veiligheid niet in het buitenland gaan studeren.”

Ook de Hotelschool Den Haag, waar rond de 40 procent van de studenten uit het buitenland komt, bereidt zich voor op een instroomdip. De belangstelling is tot nog toe goed, maar de branche is zwaar getroffen door de lockdown. “We hebben altijd te maken met no show, maar we moeten er helaas rekening mee houden dat er in deze omstandigheden meer toegelaten studenten wegblijven dan we gewend zin”, zegt bestuursvoorzitter Regine von Stieglitz.

Toestroom

Maar het kan ook de andere kant op gaan, stelt De Groot van de Vereniging Hogescholen. “Misschien krijgen we juist een geweldige toestroom uit landen als Italië en Spanje waar de economische gevolgen van de coronacrisis waarschijnlijk ingrijpender zijn. Dat effect hebben we na de eurocrisis ook gezien.”

Lange termijn

Als de pandemie langer aanhoudt, kiezen internationale studenten voortaan voor de online programma’s die Amerikaanse en Britse universiteiten nu al aanbieden. “Met dat effect houdt de groep die bezig is de mogelijke langetermijneffecten in kaart te brengen, zeker rekening”, stelt Willemijn Dicke van de VSNU. “Nederlandse universiteiten lopen wereldwijd voorop met het ontwikkelen van online onderwijs, dus in dat scenario zouden er ook meer internationale studenten kunnen komen.”

Een online programma opzetten is meer dan het online zetten van hoorcolleges

Wageningen Universiteit biedt drie online masterprogramma’s aan voor mensen met een baan die geen voltijdprogramma op de campus kunnen volgen. Het zijn specialistische programma’s die niet geschikt zijn voor alle internationale studenten die door de coronacrisis niet naar Wageningen kunnen komen, vindt directeur open & online leren Ulrike Wild. Wageningen heeft door het ontwikkelen van die online programma’s veel ervaring met het vormgeven van digitale leerprocessen. “Je kunt niet zomaar switchen”, waarschuwt Wild. “Een online programma opzetten is meer dan het online zetten van hoorcolleges, wat nu in de haast veel gebeurt.” Het omzetten van een opleiding naar een online programma vraagt volgens Wild om een volledig herontwerp. “Je moet kijken naar de leerdoelen, hoe onlinestudenten leren en hoe je digitale tools kunt inzetten om dat leren te ondersteunen.”

Herontwerpen

Wild is ervan overtuigd dat je online dezelfde onderwijskwaliteit kunt bieden als in een fysieke leeromgeving, maar docenten hebben in deze crisis geen tijd om drie maanden aan het herontwerpen van een vak te besteden. “Daarom gaan we de campus weer benutten zodra dat kan. Uiteindelijk hebben we daar de rijkste leeromgeving, met alle digitale én fysieke mogelijkheden.”

Ik geloof enorm in online onderwijs, maar niet voor het hbo

“Ik geloof enorm in online onderwijs, maar niet voor het hbo”, stelt De Groot. “De kracht van het hbo zit in de praktijkgerichtheid en de stages. Het theorieonderwijs kan wel grotendeels online, maar er zal in het hbo altijd plaats moeten zijn voor fysiek contact.”

Noodoplossing

De Hogeschool der Kunsten in Den Haag hoopt na de meivakantie de gebouwen weer voorzichtig te gaan gebruiken voor de vierdejaars die moeten afstuderen. “Onder strikte voorwaarden en in overleg met de GGD”, stelt Aparajita Dutta. “We redden het nu wel, maar digitaal onderwijs is een noodoplossing. Kunstonderwijs zal nooit volledige online gaan. Muziekonderwijs kan je nog tijdelijk op afstand verzorgen, maar bij dans kan dat helemaal niet.”

Daarom kan Dutta alleen maar hopen dat de reisbeperkingen in augustus zijn opgeheven en de wereldwijde economische crisis internationale studenten niet thuis houdt. “Want als de toegelaten studenten wegblijven, hebben we natuurlijk een groot probleem.”