Werkdruk en ongewenst gedrag op universiteiten is hardnekkig probleem

Tekst Menne Maaijen - 23 mei 2024 - 4 Minuten om te lezen

Driekwart van docenten en onderzoekers ervaart te veel stress, en ruim een derde van werknemers ervaart hoge tot zeer hoge uitputting. Beeld Typetank

Donald Pechler, sectorbestuurder WO&O van de AOb, noemt de resultaten ‘schokkend en zeer teleurstellend’. De inspectie publiceerde deze week het onderzoeksrapport Psychosociale arbeidsbelasting universiteiten met de resultaten van een vragenlijst met meer dan negenduizend reacties van docenten en onderzoekers en interviews met HR-medewerkers en vertrouwenspersonen van de universiteiten. Wat blijkt: er wordt veel te veel overgewerkt, bijna driekwart van docenten en onderzoekers ervaart te veel stress, en ruim een derde van werknemers ervaart hoge tot zeer hoge uitputting. Ook wordt er veel gepest en gediscrimineerd: meer dan de helft van werknemers ziet dat collega's gepest worden en vier op de tien wordt zelf gepest, terwijl 34 procent aangeeft discriminatie te hebben ervaren.

De sector als zodanig heeft dus al 7 jaar niet gedaan wat ze moesten doen. Dat is erg schrijnend

Het onderzoek geeft een inkijk in de, zo blijkt nu, marginale vorderingen in het beleid van de universiteiten tegen de problemen die de inspectie in 2017 al constateerde en bij het navolgen van de aandachtspunten die de inspectie in 2021 al heeft meegegeven. Pechler: "Sinds 2017 zijn we al bezig met het verbeteren van de werkomstandigheden en het inventariseren van best practices, en nu blijkt dat er nog geen goede voorbeelden gevonden zijn. De sector als zodanig heeft dus al 7 jaar niet gedaan wat ze moesten doen. Dat is erg schrijnend."

Werkdruk

De resultaten zijn ook schrijnend. Uit de enquête blijkt dat 74 procent van het docerend en onderzoekend personeel meer dan incidenteel stress ervaart als gevolg van werkdruk. Van de respondenten geeft 36 procent aan hoge tot zeer hoge uitputting te ervaren. Er wordt gemiddeld 6 uur per week overgewerkt, bij leidinggevenden ligt dat aantal zelfs op een gemiddelde van 9 uur. Volgens de Arbeidstijdenwet mogen werknemers maximaal 60 uur per week werken en moet er minstens 11 uur rusttijd zitten tussen twee werkdagen in. Van de respondenten geeft 11 procent aan meer dan 60 uur per week te werken, en 18 procent heeft vaak of altijd minder dan 11 uur rusttijd tussen twee werkdagen.

Werknemers werken onbetaald over, en het werk is gewoon echt té veel

Dit heeft waarschijnlijk zover kunnen komen doordat de universiteiten allemaal geen arbeidstijdenregistratie hebben. Pechler: "Werkgevers hebben dus geen zicht op hoeveel uur werknemers overwerken, en dat is om twee redenen een groot probleem: werknemers werken onbetaald over, en het werk is gewoon echt té veel. In de cao is afgesproken dat in het jaargesprek jaarlijks de reële taakopdracht met de werknemer moet worden besproken. Dat wil zeggen dat in het gesprek aan bod komt of de opgedragen taken wel binnen de omvang van het dienstverband kunnen worden verricht. Als dat niet het geval is, moet een aanpassing van de taken plaatsvinden. Voorwaarde is wel dat het jaargesprek overal en met iedereen wordt gevoerd. Uit een enquête onder leden blijkt dat niet altijd het geval te zijn.”

Ongewenst gedrag

Ook met ongewenst gedrag is het nog niet goed gesteld op de universiteiten. De meest voorkomende vorm van ongewenst gedrag is pesten. Van de geënquêteerden geeft 39 procent aan zelf gepest te zijn in de afgelopen twee jaar, 56 procent heeft het bij een collega gezien. Ook geeft 34 procent aan gediscrimineerd te zijn en heeft 46 procent dat gezien bij een collega. De onderzoekers rapporteren dat 32 procent wetenschappelijk gerelateerd ongewenst gedrag heeft ervaren, zoals het onterecht claimen van auteurschap en 43 procent heeft dit bij een collega gezien. Ook agressie of geweld (12 procent meegemaakt) en seksuele intimidate (11 procent meegemaakt) komen nog te veel voor.

Er lijkt geen gevoel van urgentie te zijn bij de werkgevers om een veilige werkplek te garanderen voor hun werknemers, en dat is zorgelijk

Pechler vindt het kwalijk dat er geen vooruitgang is geboekt, in het bijzonder voor kwetsbare werknemers. Zo ervaren vrouwen en universitair (hoofd)docenten het meeste ongewenst gedrag en rapporteren werknemers met een niet-Nederlandse afkomst de hoogste maat van uitputting, zeker zij met een afkomst van buiten de EU. 

Maatregelen van de universiteiten

Hoewel veel van de oorzaken van werkdruk buiten de universiteit liggen, laten de universiteiten ook hier steken vallen. De Arbowet stelt de universiteiten verplicht aan vier bepalingen te voldoen om werkdruk en ongewenst gedrag tegen te gaan. Slechts twee van de veertien voldoen aan al deze bepalingen, terwijl ook twee van de veertien aan geen enkele bepaling voldoen. De inspectie benoemt niet om welke universiteiten het hier gaat. Drie van de universiteiten onderkennen psychosociale arbeidsbelasting niet als risico, negen van de universiteiten hebben hierover nog geen verdiepend onderzoek afgerond. Pechler zegt hierover: "Er lijkt geen gevoel van urgentie te zijn bij de werkgevers om een veilige werkplek te garanderen voor hun werknemers, en dat is zorgelijk."

Het beleid dat de universiteiten hebben tegen werkdruk en ongewenst gedrag heeft duidelijk nog niet voldoende impact. De universiteiten hebben nu tot 2025 de tijd om het tij te keren. Als er dan niet voldoende nieuwe maatregelen zijn genomen, zal de inspectie handhavend gaan optreden en riskeren universiteiten een boete.