Wat als je leerling burn-out raakt?
Mitchel krijgt chronische stress van zijn ruziënde ouders. En Babs studeert zich de blubber, maar kan nog steeds niet naar het vwo. Beiden raken burn-out. Hoe krijgt de school weer grip op zulke leerlingen?
Beeld: XF&M
Al jaren heeft Mitchel (19, niet zijn echte naam) klachten. Hij heeft veel hoofdpijn en is vaak extreem moe. Hebben de kwalen te maken met zijn astma? Of speelt er iets anders? Medici kunnen er de vinger niet op leggen. Dan breekt in 2020 corona uit. Na de eerste lockdown, vindt Mitchel het moeilijk om weer terug naar school te gaan. “Zijn moeder belde me”, zegt leerlingbegeleider Patty Tham van een middelbare school in Arnhem, “en vertelde dat Mitchel er mee zat dat hij door zijn astma steeds moest hoesten. Hij was bang dat iedereen dacht dat hij corona had. Vanaf dat moment was hij hele periodes afwezig.”
Hoe vaker hij thuisblijft, hoe groter de stap wordt om weer naar school te gaan. Dagenlang zit Mitchel op zijn kamer. Zijn vrienden spreekt hij enkel nog online tijdens het gamen. “Ik was vreselijk moe en kon alleen maar in bed liggen. Hoeveel ik ook sliep, het werd niet minder”, vertelt hij. Zijn ouders blijven hulp zoeken en uiteindelijk wordt geconcludeerd dat hij het ‘ongespecificeerd stresssyndroom’ heeft. “Ik ervaarde veel stress, maar niemand wist waar dat vandaan kwam.”
Beeld: XF&M
Contextueel therapeut Ard Nieuwenbroek ziet in zijn praktijk zoveel kinderen en jongeren met soortgelijke klachten, dat hij besloot om er het boek Burn-out bij kinderen en jongeren over te schrijven. Daarin schetst hij de problemen, de signalen en hoe ouders en leerkrachten er het beste mee om kunnen gaan.
“Deze klachten komen niet alleen voor onder middelbare scholieren, maar ook bij kinderen in het basisonderwijs, zelfs in de onderbouw”, weet hij. Desondanks is het lastig om cijfers te plakken op de problematiek. “Er is maar weinig onderzoek gedaan op dit gebied. Wel laten verschillende onderzoeken -zoals die van het Trimbos Instituut uit 2020- zien dat de ervaren druk door schoolwerk toeneemt bij kinderen in groep 7 en 8 en in het voortgezet onderwijs.”
Lichamelijk en emotioneel uitgeput
Als het gaat om extreme stress bij scholieren, is de oorzaak daarvan zelden in één zin te vatten. Veelal is het een combinatie van factoren. In zijn boek beschrijft Nieuwenbroek de casus van de 12-jarige Babs. Haar moeder moest als jong meisje veel zorgtaken thuis doen, waardoor ze haar gymnasiumdiploma niet haalde. Aan Babs vertelt ze vaak hoeveel spijt ze daarvan heeft; ze had kinderarts willen worden. Zelf zit Babs op de havo, maar hoort dat ze wellicht kan doorstromen naar het vwo als haar cijfers hoog genoeg zijn. Na een paar maanden keihard studeren zonder het gewenste resultaat, stort het meisje in en barst om de haverklap in huilen uit. “Babs wil het verlies van haar moeder goedmaken door zelf wel het vwo te halen. Maar hoe hard ze ook werkt, het lukt niet. Kinderen zoals Babs raken vanwege het eindeloze geven zonder resultaat uiteindelijk lichamelijk en emotioneel uitgeput.”
Babs wil het verlies van haar moeder goedmaken door zelf wel het vwo te halen. Maar hoe hard ze ook werkt, het lukt niet
Bij Mitchel is lang onduidelijk wat de bron is van zijn klachten. Leerlingbegeleider Patty Tham: “We kregen maar geen grip op wat er met hem aan de hand was.” Allesbepalend is een gesprek met het zogeheten zorgadviesteam. Mitchel zit die dag tussen zijn net gescheiden ouders in. Ergens in het gesprek beginnen zij letterlijk over het hoofd van hun zoon tegen elkaar te schreeuwen. “Waar het over ging weet ik niet eens, maar opeens waren ze stil”, herinnert Mitchel zich. Tham: “Dat moment maakte zoveel duidelijk, ook voor zijn ouders.”
Verder pratend over het voorval durft Mitchel voor het eerst toe te geven dat hij bijna dagelijks het gevoel heeft als kind tussen zijn ouders te zitten. “Mijn zusje reageert op die momenten woest, maar ik verdwijn het liefst.” Tham voegt toe: “Bij hem sloeg alles naar binnen, al jarenlang.”
Voor Nieuwenbroek is het een herkenbaar verhaal. “Hij heeft alles gegeven -waarschijnlijk onbewust- om zijn ouders niet te laten ruziemaken met elkaar, maar dat werd niet gezien of beloond. Zijn chronische stress leidde tot een burn-out.’
Samen optrekken met alle betrokken partijen, is bij dit soort problematiek volgens Nieuwenbroek essentieel. In zijn eerdere boek Tussen thuis en school introduceerde hij de ‘dynamische driehoek’. Kern daarvan is dat ouders, leerkrachten en leerlingen ieder een eigen context hebben, gekleurd door hun achtergrond, omgeving, relaties en geschiedenis. “Soms hoor ik leerkrachten zeggen dat ze niets te maken hebben met de thuissituatie, maar dat is een grote misvatting. Je hebt een partnerschap nodig met de ouders, om te ontdekken waar de verstoring bij het kind zit.”
Hoewel er vrijwel altijd andere factoren meespelen, kunnen scholen wel degelijk stress-verlagender gaan werken. “Van proefwerkweken weten we dat dit veel stress veroorzaakt bij leerlingen”, zegt Nieuwenbroek, “dus is dat werkelijk de beste manier om te ontdekken of leerlingen de stof begrijpen? Of jaag je ze dan onnodig op?”
Een andere ontwikkeling waar hij zich aan stoort, zijn sommige nieuwe onderwijsconcepten. Onlangs hoorde hij over een school waar onderwijs werd gegeven naar de wensen van het kind. “Dus als een kind gedroomd had over een vakantie naar Malaga, ging het die dag over Malaga. Wat leerkrachten vergeten is dat een kind vastigheid en structuur nodig heeft. Voorspelbaarheid is zeer stress-verlagend.”
Voorspelbaarheid is zeer stress-verlagend
Wanneer het uiteindelijk misloopt -zoals bij Mitchel en Babs- wordt nog weleens gedacht dat een leerling maar gewoon moet uitrusten. “Ga maar leuke dingen doen, zeggen ze dan”, vertelt Nieuwenbroek. “Nou, dat is een snelweg richting depressie. De kans is groot dat ze dan in coping gedrag schieten om weg te blijven van hun pijn, door eindeloos te gamen bijvoorbeeld. Ik zeg altijd: ga in gesprek en kijk of je de leerling weer zingeving kan geven.” Zo kent hij het verhaal van een 15-jarig meisje dat de conciërge ging helpen bij kleine klusjes en een jongen uit vwo-3 die bijles ging geven aan brugklasleerlingen. “Door kleine taakjes op te pakken, kan het kind op een goede manier iets geven. Zonder de druk van presteren.”
Leuke dingen doen is een snelweg richting depressie
Mitchel pakt nu de regie
Voor Mitchel hielp het om psychische hulp te krijgen en daarna weer traag op te bouwen met school. Hij ging van 5-vwo naar 5-havo en komt nu cognitief goed mee. “Ik ben nog steeds veel moe en heb vaak hoofdpijn, maar ga steeds iets vaker naar school. Als ik terugkijk, had ik gewild dat ik eerder over mijn thuissituatie was begonnen. Ik weet nu dat je best wel mag snitchen over je ouders.”
Patty Tham is trots op zijn ontwikkeling. Ze ziet hem nu de regie nemen. “Hij kan zelf afspraken maken over het aantal uren dat haalbaar is en durft duidelijk zijn grenzen aan te geven. We zijn er nog niet, maar we moeten als school gewoon geduld hebben.”
Nieuwenbroek is het daar helemaal mee eens. Er zijn geen quick fixes als het gaat om stressklachten en burn-out bij kinderen en scholieren. “Een van mijn motto’s is een Zuid-Afrikaanse gezegde: in de vertraging zit de versnelling. Ook bij de eerste signalen. Dus wat doe je als een leerling twee keer niet komt, ga je dan meteen in de strafmodus? Of ga je even praten en uitvogelen of er wat aan de hand is? Ik geloof heilig in dat laatste.”
De echte naam van Mitchel is bij de redactie bekend.
