Vierdaagse schoolweek is succes in Hoorn

Tekst Daniëlla van 't Erve - Redactie Onderwijsblad - 15 mei 2019 - 9 Minuten om te lezen

Beeld: Angeliek de Jonge

Op woensdag is het stil in de school. Alle 220 leerlingen zijn dan vrij. En dat is elke woensdag zo. Speciale basisschool De Wissel in Hoorn mag als enige school in Nederland met een vierdaagse schoolweek experimenteren. En dat bevalt uitstekend, vertelt directeur Mark Leek. “Dat de kwaliteit en doelmatigheid van het onderwijs minimaal hetzelfde blijven, kan ik probleemloos aantonen. Sterker, we zien bij een aantal kinderen bijzondere vooruitgang.”

De Wissel koos bewust voor een dag minder vanwege het hoge ziekteverzuim onder kinderen. Door passend onderwijs is het aantal leerlingen met complexe problematiek sterk toegenomen en met name voor hen is elke dag naar school ‘topsport’. Leek: “Aan het eind van de week waren ze helemaal op en op maandag nog niet genoeg hersteld. Alles wat we deden, zoals een weerbaarheidstraining of meer inzetten op praktisch leren, werkte niet voldoende.”

De gedachte dat meer uren beter is, is moeilijk uit te roeien

Met het predicaat excellente school twee jaar op zak, mag de school meedoen aan de pilot Regelluwe scholen en dus met toestemming afwijken van de wet. Sinds dit schooljaar gaan de kinderen op woensdag niet naar school. Daardoor krijgen ze 140 uur per jaar (3,5 uur per week) minder les. Leek: “Wij willen aantonen dat we met minder uren toekunnen: less is more.”

Merkwaardig

Elke dag naar school is ‘topsport’ voor kinderen in het speciaal basisonderwijs.

Een structurele vierdaagse schoolweek is niet toegestaan en onderwijsminister Arie Slob is niet van plan dit te veranderen. Met zijn recente beslissing om het experiment ‘Flexibele schooltijden’ te stoppen, lijkt zijn stellingname in steen gebeiteld. Behalve dat de risico’s voor de onderwijskwaliteit te groot zouden zijn, onderbouwt hij zijn besluit met de ‘gezamenlijke opvatting dat afwijking van de onderwijstijd geen structurele situatie mag zijn’.

Volgens de wet moeten basisschoolleerlingen vijf dagen per week naar school en gedurende acht jaar minimaal 7.520 uur les krijgen. Dit is gemiddeld 940 uur per jaar. Het uitgangspunt voor deze urennorm is dat elk kind recht heeft op voldoende onderwijstijd om zich de leerstof eigen te maken. Hoe meer uren hoe beter, is de algemene overtuiging.

Volgens onderwijskundige Geert Driessen ontbreekt hiervoor het wetenschappelijke bewijs. “Hoeveel uur onderwijs een kind minimaal nodig heeft, om de beoogde doelen te halen, is nooit onderzocht. Het aantal schoolweken is gebaseerd op hoe het leven vroeger was toen kinderen in de zomer mee moesten helpen op de boerderij. Het aantal uur per week is nergens op gebaseerd, behalve op het welzijn van het kind. Er is echter geen psychologisch, fysiologisch onderzoek geweest naar wat de meest ideale schooltijden zouden zijn. Dat is bijzonder merkwaardig, ja.”

Efficiëntie

Of meer uren meer oplevert, is volgens Driessen maar zeer de vraag. In de landen die steevast in de top van de gezaghebbende Pisa-ranglijst staan, gaan de leerlingen het minste aantal uren naar school. Het best scorende westerse land is al jaren Finland, terwijl de leerlingen er maar liefst tweehonderd lesuur per jaar minder krijgen dan in Nederland.

Het Centraal Bureau voor Statistiek vergeleek enkele jaren geleden de efficiëntie van het onderwijs in 33 landen en concludeerde ook dat meer lesuren niet per definitie beter is. Gemiddeld verzorgen leraren basis- en voortgezet onderwijs hier 840 uur verplichte lessen per jaar, internationaal ligt dit op 740 uur. In landen die beter scoren dan Nederland was dat zelfs maar 693 uur.

Ik gun dit zoveel meer kinderen en leraren dan alleen die van mij

“Er zijn veel factoren die het succes kunnen verklaren”, waarschuwt Driessen, die in 2015 onderzoek deed naar variatie in schooltijden voor het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen (ITS, Universiteit Nijmegen).“In Finland zijn de leerkrachten bijvoorbeeld universitair geschoold en zijn de klassen kleiner. In landen als Japan en China krijgen kinderen na school ook heel veel begeleiding. Resultaten hangen dus erg af van het onderwijsaanbod en de kwaliteit van de leraren.”

Enthousiast

Een dag minder naar school kan positief uitwerken. In Amerikaanse staten waar kinderen ver van school wonen, wordt wel vaker gekozen voor een vierdaagse schoolweek om kosten en reistijd te besparen. Geheel tegen de verwachting van de onderzoekers in, bleek een kortere week met langere dagen betere resultaten op te leveren dan een reguliere vijfdaagse schoolweek.Leerlingen uit groep 6 en 7 scoren significant beter in rekenen, en hun leesvaardigheid bleef gelijk.

Een dag rust in de week kan bijdragen aan de daling van vermoeidheidsklachten, stress en ziekte bij kinderen.

De oorzaken zijn niet onderzocht. ‘Mijn veronderstelling is dat docenten zo enthousiast zijn over de vierdaagse schoolweek, dat ze beter lesgeven’, schrijft een van de onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Education Finance and Policy.‘Onderzoek in andere sectoren wijst er ook op dat een vierdaagse werkweek tot een hogere productiviteit leidt.’

Het ITS-onderzoek ‘Schooltijden in het basisonderwijs: feiten en fictie’ toonde in 2001 aan dat vier of vijf dagen geen verschil maakt. Er werden twee onderbouwgroepen onderzocht: de een kreeg een jaar lang een vierdaagse schoolweek met minder dan 22 lesuren en de andere een vijfdaagse schoolweek met meer dan 24 lesuur. ‘Er bleken geen significante verschillen te bestaan qua prestaties op taal en rekenen, werkhouding en welbevinden’, luidt de conclusie.

Uit dat onderzoek blijkt ook dat langere onderwijsdagen niet per se belastender zijn voor leerlingen dan kortere en dat de ochtend niet per definitie de beste tijd is om les te geven. Hiermee kan ook het argument dat een vierdaagse schoolweek pedagogisch en didactisch onverantwoord zou zijn van tafel. Een dag rust in de week kan zelfs bijdragen aan de daling van vermoeidheidsklachten, stress en ziekte bij kinderen.

Of een vierdaagse schoolweek zich lastig laat combineren met de werkweek van ouders, valt daarbij nog te bezien. Het aantal ouders dat beiden fulltime werkt is slechts 8 procent en steeds vaker kiezen ouders ervoor allebei parttime te gaan werken. In een peiling van ouderorganisatie Ouders & Onderwijs over oplossingen voor het lerarentekort wijst het merendeel van de ouders een vierdaagse schoolweek af.

Een overgang op andere tijden heeft een enorme impact op het gezinsleven

Toch ziet eenvijfde er wel iets in als structurele oplossing. “Naar de redenen hebben we nu niet gevraagd”, vertelt Dorine Wiersma van Ouders & Onderwijs, die verder onderzoek naar voor- en nadelen van een vierdaagse schoolweek toejuicht. “Een overgang op andere tijden heeft een enorme impact op het gezinsleven omdat dat gewend is aan een bepaald ritme. Daarbij moet je het breder zien. Het lerarentekort is een groot maatschappelijk probleem en persoonlijk vind ik een vierdaagse schoolweek een buitengewoon slechte oplossing daarvoor. In de zorg zeggen we toch ook niet: doe maar een dagje minder? Bovendien kan ik me niet voorstellen dat het geen verschil maakt als je eenvijfde van de lestijd schrapt. Onderwijs is veel meer dan alleen het overbrengen van droge stof.”

Opvang

Het zijn argumenten die de directeur van De Wissel bekend voorkomen. De school nam ruim een jaar de tijd ter voorbereiding op de overgang naar vier dagen. De medezeggenschapsraad was direct voorstander, net als de meeste andere ouders omdat zij volgens hem ook merkten dat vijf dagen voor hun kind te veel is. Leek: “De vragen die er waren, gingen vooral over hoe ze de opvang moeten gaan regelen. Met de bso hebben we afgesproken ook op woensdag open te gaan, iets waar uiteindelijk maar vier ouders voor kozen.”

Ouders op De Wissel vinden hun kind thuis rustiger, en leerkrachten merken dat ze minder snel ontploffen .

Slechts één ouder vond het zo’n slecht idee dat ze haar kind van school heeft gehaald. “Het zijn vooral ouders van kinderen met uitstroomprofiel vwo die zich zorgen maakten of hun kind iets tekort komt. Als ze dat willen, kan de leerkracht daarom huiswerk meegeven voor de woensdag, maar naar mijn idee is dat niet nodig. Omdat we hier veel tijd besteden aan sociale vaardigheden, kunnen we bijvoorbeeld sowieso niet het hele geschiedenisboek doorwerken. Toch is er nog nooit een middelbare school geweest die vond dat we daar te weinig tijd aan hadden besteed. Ze beginnen daar gewoon weer bij de prehistorie hoor. Het gaat er dus om dat we kinderen op niveau leren denken en presteren, en dat lukt goed.”

Na driekwart jaar is hij al heel tevreden over de invoering van de vrije woensdag. Het ziekteverzuim is sterk gedaald en de resultaten van de eerste Cito-toetsen laten geen achteruitgang zien. “We zien bijzondere dingen gebeuren”, vertelt hij. “Een aantal leerlingen is zelfs verder gekomen dan de afgesproken doelen. Daarnaast is er veel meer rust gedurende de week. Waar we voorheen dachten dit wordt een moeilijke dag, zoals Sinterklaas, blijkt dat nu niet het geval. Ook ouders vinden hun kind thuis rustiger en leerkrachten merken dat kinderen minder snel ontploffen of sneller weer rustig zijn. Het zijn allemaal kleine ontwikkelingen, al kunnen die natuurlijk niet zomaar gerelateerd worden aan de vierdaagse schoolweek. Dat moet onderzoek uitwijzen.”

Duo

Leraren zijn op woensdag ‘gewoon’ aan het werk en ook dat heeft volgens Leek grote voordelen. Op die dag kunnen ze in alle rust hun werk afmaken of overleggen met hun duo. “Samen nadenken over hoe je de groepjes indeelt of wat je welk kind op wel moment aanbiedt, leidt direct tot kwaliteitsverbetering. Daarnaast komen leraren eindelijk eens toe aan verdieping of de uitvoering van plannen voor thematisch werken. Dat staat al jaren op de agenda. Veel leerkrachten hebben de werkdruk afgevinkt, dat is geen issue meer. Ze zeggen: ik heb mijn vak weer terug.”

'De vierdaagse schoolweek is niet uit nood geboren'

De vierdaagse schoolweek is niet uit nood geboren vanwege het lerarentekort, maar kan volgens Leek wel een oplossing zijn voor de lange termijn. “Dit jaar ging de griepgolf onze school voorbij en er zijn leraren die hier graag willen komen werken. Dat komt omdat het beroep weer aantrekkelijker wordt en dat is precies wat nodig is om nieuwe mensen te trekken.”

Leek hoopt dan ook dat meer scholen mogen experimenteren met een vierdaagse schoolweek. “Op die manier krijgt het experiment meer body. Ik kan me voorstellen dat als de resultaten goed zijn straks alleen sbo-scholen dit mogen doen of misschien zelfs alleen mijn school. Daar word ik blij van, maar het schiet niet op. Ik gun dit zoveel meer kinderen en leraren dan alleen die van mij.”

Ethisch

Onderwijskundige Driessen pleit voor een groot empirisch onderzoek naar onderwijstijd. “De gedachte dat meer uren beter is, is moeilijk uit te roeien”, zegt hij. “In Rotterdam zijn ze nu bezig om tien uur extra lestijd per week in te voeren, zonder enige onderbouwing. Zoek eerst eens uit of het zin heeft. Maar het ministerie wil of durft dat onderzoek niet aan, omdat ze het ethisch niet verantwoord vinden om het ene kind minder uren te geven dan een ander. Maar we duwen nu miljoenen kinderen in een stramien van een urentabel, terwijl helemaal niet bekend is of dat goed werkt. Hoe ethisch is dat?”