Marathondebat over onderwijsbegroting in Eerste Kamer krijgt verlenging

Tekst Arno Kersten - Redactie Onderwijsblad - 26 maart 2025 - 9 Minuten om te lezen

De AOb voerde actie tegen de bezuinigingen bij de Eerste Kamer, met onder andere Tweede Kamerleden van D66, SP, Volt en GroenLinks/PvdA.. Beeld: AOb

Senatoren veren op als Frans van Knapen van coalitiepartij BBB onverwacht een harde toezegging vraagt van onderwijsminister Eppo Bruins. BoerBurgerBeweging - met zestien zetels de grootste partij in de Eerste Kamer - maakt zich zorgen over de impact van de bezuinigingen op het hoger onderwijs in de grens- en krimpregio’s. Zo staan er bij de Open Universiteit in Heerlen honderd banen op de tocht, betoogt hij. Kan de minister de toezegging doen om de bezuinigingen op deze instelling te heroverwegen?

Oppositiepartijen D66, Volt, SP en Groenlinks-PvdA grijpen hun kans bij de interruptie-microfoon. Ze hebben net omstandig aangegeven hoe de bezuinigingsplannen van het kabinet al hun schaduw vooruit werpen: in tal van regio’s schrappen universiteiten arbeidsplaatsen, krijgen medewerkers hun congé.

Dan geldt die oproep van de BBB vast ook voor die andere regio’s, probeert Paul van Meenen (D66)? Van Knapen houdt eerst nog de boot af. “Ik kan niet alle regio’s zo uitgebreid behandelen, dan zijn we een uur bezig.” Maar dan: “We hebben er één regio uitgelicht als voorbeeld. Als de minister daarmee akkoord gaat, kunnen de andere daaruit hun conclusie trekken.” 

Nee, ik heb geen geldbomen in mijn binnenzak

Het oppositietreintje wisselt door, de senatoren nemen in een interruptie-estafette de microfoon van elkaar over. Waar moet dan het geld vandaan komen, vraagt Gaby Perin-Gopie (Volt). Er zijn toch geen gratis-geldbomen? Van Knapen: “Nee, ik heb geen geldbomen in mijn binnenzak. Ik vraag aan de minister om met een voorstel te komen. Iedere keer als wij iets per se willen, dan is er geld zat.”

Voor de BBB telt toch élke regio, charmeert Bastiaan van Apeldoorn (SP) tactisch. Van Knapen: “Ik heb gezegd dat het geldt voor alle krimp- en kansarme regio’s en dat ik er eentje uit pik.” Ik geloof dat we nu kunnen vaststellen dat u tegen de ontslagen bent in de grens- en krimpregio’s, concludeert Daan Roovers (GroenLinks-PvdA). Van Knapen: “Ja, dat klopt.”

“Dat is mooi. Ik ben benieuwd hoe de minister daarop zal reageren”, reageert Roovers.

Monsterverbond

Het is dan nog vroeg in de middag, tijdens de openingsfase van de lang verwachte plenaire behandeling van de OCW-begroting in de Eerste Kamer. Die staat vrijwel helemaal in het teken van de ingrijpende bezuinigingsplannen van het kabinet-Schoof, waarvan een deel al direct dit kalenderjaar ingeboekt staat. En terwijl de begroting voor 2025 nog altijd niet goedgekeurd is door de Eerste Kamer, zijn in de Tweede Kamer alweer de gesprekken in volle gang over de Voorjaarsnota. Pas in de avond zal duidelijk worden dat het debat volgende week een vervolg krijgt over de vraag hoe rechtmatig de ingrepen zijn.

De ogen zijn vooral gericht op vier partijen - CDA, ChristenUnie, SGP en JA21 - die afgelopen december in de Tweede Kamer als onderdeel van een ‘monsterverbond’ een akkoord met de coalitie sloten. Ze bedongen dat 750 miljoen aan bezuinigingen waaronder de langstudeerboete van tafel gingen en zegden hun steun toe aan de OCW-begroting, inclusief ruim 1,1 miljard aan resterende onderwijsbezuinigingen. In het ‘huis van reflectie’ worden Eerste-Kamerfracties geacht een eigen afweging te maken, met oog voor de rechtmatigheid en uitvoerbaarheid van plannen, wars van achterkamertjes en handjeklap.

Protest en petitie

Op de dag dat minister Eppo Bruins zijn begroting in de senaat verdedigde, werd er door medewerkers, studenten en organisaties waaronder de AOb gedemonstreerd in Enschede en Den Haag. In een stoet liepen actievoerders van de Tweede naar de Eerste Kamer. Daar hebben ze een petitie aangeboden aan leden van de OCW-commissie, die daarvoor naar buiten kwamen tijdens de pauze van de begrotingsbehandeling.

 

 

Beeld: AOb

 

Al sinds de vorige zomer brengen acties duizenden medewerkers en studenten in het (hoger) onderwijs op de been. Op 10 maart trapte Leiden een serie estafettestakingen af, gevolgd door Utrecht, Nijmegen, Amsterdam, Groningen en Enschede. De volgende in de rij: op 7 april staakt de Vrije Universiteit in Amsterdam. Check de actiepagina voor de volledige lijst met stakingen.

Een begroting wegstemmen is nogal wat - sinds 1907 is dat in de senaat niet meer gebeurd. Waarschijnlijk zal dan de oude begroting in stand blijven, maar eigenlijk weet niemand het helemaal zeker. Daarom wil de Eerste Kamer dat nu door de Raad van State laten uitzoeken. Volt-senator Perin-Gopie: “Ik hoop dat fracties die nu de verantwoordelijkheid voelen om voor te stemmen zo het comfort voelen dat zij misschien nodig hebben om tegen te stemmen.”

Steunberen

Het gaat natuurlijk wel ergens over. Roovers trekt een paar keer de vergelijking met maatschappelijke steunberen die de democratie schragen. "Verdedig de academische vrijheid met hand en tand en investeer in onderwijs en publieke media. Het onderhouden van de steunberen van de samenleving kost geld, maar als je ze verwaarloost, lazert op een gegeven moment het hele dak naar beneden.” 

“Doe het niet!”, aldus Van Meenen, die na de lunchpauze net als de collega’s van GroenLinks-PvdA en SP het rode ‘actievierkantje’ op zijn revers heeft gespeld en een brug slaat met de actievoerders buiten (zie kader). In de vergaderzaal zetten de partijen de strijd voort, onvermoeibaar op zoek naar kieren in de politieke kongsi. “Doe het niet, en dat zeg ik ook tegen de partijen die bereid waren hun nek uit te steken om deze begroting minder onvoldoende te maken. Als schoolmeester zeg ik dat het mooi is als een werkstukje van een twee naar een vier geholpen wordt”, aldus Van Meenen. Met een verwijzing naar de serie Rundfunk. “Maar dat is nog steeds onvoldoende!”

Dit is as good as it gets, beter wordt het niet.

Dat laatste beaamt ook JA21-senator Annabel Nanninga. De politieke deal heeft de begroting “wat minder slecht gemaakt”. Toch zal haar partij vóór de begroting stemmen, ze windt er geen doekjes om: afspraak is afspraak. ”Zoals de heer Van Meenen al zei: het eindoordeel blijft in principe onvoldoende. Dit is as good as it gets, beter wordt het niet. Maar we hebben die deal wel kunnen maken en die doen we ook gestand.”

Vertrouwen geschonden

De christelijke partijen CDA, SGP en CU houden zich op de vlakte en wachten eerst de antwoorden van minister Bruins af - zo houden ze een groot deel van het debat zelf lastige vragen van het lijf. Twijfels over de rechtmatigheid van de bezuinigingen heeft Bruins in de drie schriftelijke vragenrondes voorafgaand aan dit debat nog niet kunnen wegnemen.

Het huidige kabinet zet eenzijdig een streep door een bestuursakkoord voor tien jaar dat zijn voorganger nog maar drie jaar terug met het hoger onderwijs sloot. Op basis van die afspraken zijn docenten en onderzoekers aangesteld en onderzoeksprojecten opgestart, maar de bezuinigingen trekken daar nu het kleed onder vandaan. Tijdens een hoorzitting vorige maand kraakte hoogleraar bestuursrecht Raymond Schlössels kritische noten. Er is gerechtvaardigd vertrouwen gewekt en dat wordt nu geschonden. Een juridische procedure is in zijn ogen zeker niet kansloos.

Er is vertrouwen geschaad, dat is pijnlijk

Minister Bruins ziet dat anders. “Er is vertrouwen geschaad, dat is pijnlijk”, erkent hij. Maar: “Bezuinigingen kunnen een legitieme reden zijn om afspraken te herzien.” Met een overgangstermijn van drie maanden voor de meest acute ingreep - de bezuinigingen op de startersbeurzen vanaf dit jaar - zijn de maatregelen in zijn ogen evenredig en te verdedigen. Bovendien is er geld beschikbaar om de financiële gevolgen te verzachten, betoogt Bruins: tot en met 2031 een bedrag van 78 miljoen per jaar. Geld dat is uitgetrokken om de werkdruk op universiteiten te verlagen, maar dat instellingen van de minister nu “vrij mogen besteden”.

“Begrijp ik nu goed dat de minister deze sigaar uit eigen doos presenteert als een verzachting van de bezuinigingen? Dat vind ik een bijzondere figuur. Ik weet niet of u het rapport van de arbeidsinspectie gelezen heeft? Die was verbijsterd over de werkdruk bij de universiteiten, want het is daar bij de wilde spinnen af”, reageert Roovers (GroenLinks-PvdA). "Er is een klein potje voor van 78 miljoen, dat verdampt nu omdat er bezuinigingen opgevangen moeten worden. Dat vind ik eigenlijk gewoon cynisch."

Even later wordt Bruins opnieuw op de vingers getikt. Volgens hem is er ook nog vier keer 25 miljoen extra beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek, maar daar laat SP-senator Van Apeldoorn hem niet mee wegkomen. “Die extra middelen waar de minister in zijn antwoord nu vijf, zes keer naar verwijst, bestaan niet. Dat zijn gigantische sigaren uit eigen doos. Dat is een kleine verlichting van de bezuiniging. Dat zijn geen extra middelen, daarmee wordt de bezuiniging iets minder omvangrijk. Dat is echt een rekensom die van geen kant klopt.” Bruins: “Ik kan er geen speld tussen krijgen. Het is een vermindering van de bezuinigingen. Het is niet extra geld.”

Beeld: AOb

Juridische onderbouwing

Waarop Bruins de rechtmatigheid van de maatregelen precies baseert, blijft lange tijd onduidelijk. Pas in de loop van de avond, vlak voor de tweede termijn van het debat, komt de minister over de brug met een stapeltje A4'jes - deels witgelakt - die de juridische onderbouwing moeten vormen. Dat is voor meerdere partijen reden om een verlenging te vragen van het debat, een derde termijn die volgende week wordt gehouden. Een allerlaatste kans om met een frisse blik een afweging te maken, al begint het er steeds meer naar uit te zien dat de begroting zich met hangen en wurgen naar de eindstreep sleept.

Bij sommige partijen uit het ‘monsterverbond’ is duidelijk minder enthousiasme voor het uitstel. CU-senator Talsma: “Eerlijk is eerlijk, dat had van mijn fractie niet per se gehoeven, temeer omdat van die dertig bladzijden er uiteindelijk maar zeven echt bedrukt zijn.”

We zijn bezig om het accent heel sterk te verschuiven naar zorgvuldigheid

Ondanks vragen over de rechtmatigheid vindt de SGP nu ook “slagvaardigheid” belangrijk. “Het gaat over een onderdeel van de begroting, niet over de hele begroting. Als we daar alles voor gaan uitstellen, denk ik dat we echt bezig zijn om het accent heel sterk te verschuiven naar zorgvuldigheid en dat slagvaardigheid daar echt door inboet”, aldus SGP-senator Marc de Vries.

En waar is de toezegging die BBB eerder op de dag vroeg over het intrekken van de bezuinigingen bij de Open Universiteit, en ook in andere grens- en krimpregio’s. Die kwam er natuurlijk niet. “U heeft hoog ingezet. Wat nu?”, vraagt D66-senator Van Meenen tot slot aan BBB-collega Van Knapen. Maar ook die heeft aan het eind van een uitputtende debatdag van meer dan twaalf uur de bordjes verhangen. Zijn nieuwe credo: steun de regio's met meer maatwerk.