Sterke beroepsorganisatie moet er snel komen

Tekst Merel van Vroonhoven - 6 juni 2024 - 6 Minuten om te lezen

Kennis, didactiek en opvoedkunde. Dat vakmanschap ontwikkelen is een proces van jaren. Beeld Typetank

Weten jullie dat deze duif al over de hele wereld heeft gereisd?’ Uit een kooitje haalde mijn meester Piessens een spierwitte duif. Dan begon hij te vertellen. Over verre, onbekende landen waar de duif naar toe gevlogen was. Met open mond luisterden we naar hem. Het uur vloog voorbij.

Meester Piessens kon verhalen vertellen als geen ander. Bijvoorbeeld over Tanzania, waar hij in de zomervakantie ontwikkelingswerk deed. Het was 1977, we waren negen jaar oud en van Tanzania hadden wij nog nooit gehoord.

Zes weken lang vulde hij onze hoofden met nieuwe kennis. We leerden over de geschiedenis van het land, over de mensen die er woonden, hun tradities en gebruiken, de talen die ze spraken, de muziek die ze maakten en over de prachtige natuur. Ongemerkt kwam elk schoolvak aan bod. Het jaar daarna was China aan de beurt. Hoe jong we ook waren, hij vond ons altijd oud en wijs genoeg.

Ontembare nieuwsgierigheid

Als late bekeerling ben ik elke dag opnieuw gegrepen door de betekenis die een leraar kan hebben in het leven van een mens. Toen mijn oudste zoon op jonge leeftijd de diagnose autisme kreeg, vroeg ik me bezorgd af: hoe zal zijn toekomst eruitzien in onze snelle, prestatiegerichte samenleving?

Samen bereiken we meer! Sluit je aan bij de AOb

Voor velen van ons ook zonder autisme is je staande houden in deze wereld vol prikkels, afleiding en ambiguïteit al geen sinecure, laat staan voor diegenen wier brein anders bedraad is. Met de hulp en ondersteuning van zijn leraren, die zijn talenten zagen in plaats van zijn beperkingen, heeft mijn zoon zich ontwikkeld tot een zelfstandige jongvolwassen man, met inmiddels een hbo-propedeuse op zak en een zonnige toekomst voor zich. Dankzij zijn leraren ben ik leraar, weet ik wat onderwijs vermag.

Arme Haagse wijken

In mijn klas ervaar ik de kennisachterstand waar kinderen uit arme Haagse wijken mee kampen. Met de kansengelijkheid is het in Nederland schokkend gesteld. Kennisrijk onderwijs is de sleutel voor schoolsucces, al helemaal voor deze kinderen.

Kennisrijk onderwijs is de sleutel voor schoolsucces

De leraar is de meest bepalende factor in de kwaliteit van onderwijs en daarmee ook de meest effectieve interventie in kansengelijkheid. Philip Kohnstamm zei het al in 1919: ‘Alles staat of valt met de persoon van de onderwijzer.’ Wetenschappelijk onderzoek ondersteunt zijn stelling. Een goede leraar op de basisschool kan zomaar een heel niveau schelen op de middelbare school, blijkt uit onderzoek dat Marc van der Steeg en Sander Gerritsen in 2016 publiceerden in De Economist. En bij een goede leraar halen twee keer zoveel kinderen een voldoende als bij een slechte, toont een langlopende studie aan waarover Sitha Babu and Robert Mendro in 2003 een presentatie gaven voor de American Education Research Association

Ongekende diepgang

Het leraarschap is een professie met een ongekende diepgang en diversiteit, waarbij je over een breed oeuvre aan kennis en vaardigheden moet beschikken. Zoals in mijn geval de spelling van vierduizend woorden, hoe je breuken gelijknamig maakt, kolomsgewijs én cijferend rekenen, drie manieren van de persoonsvorm vinden, de hele Canon en alle kenmerkende aspecten van elk historisch tijdvak, het verschil tussen Mondriaan en Monet, ons kiesstelsel, de bloedsomloop, een notenbalk, vioolsleutel en een dialoog schrijven. En klimmen in een zwaaiend touw, ziet u het voor u?

Je moet deze lesstof zo overbrengen dat het beklijft. Plus zorgen voor een veilig en positief klimaat in de klas. Dat betekent ook elk kind écht zien. Ook die lastpak die continu je grenzen test of dat stille meisje in de hoek dat nooit om aandacht vraagt.

Kennis, didactiek en opvoedkunde. Dat vakmanschap ontwikkelen is een proces van jaren. Je leert het vak door de kunst af te kijken bij excellente leermeesters. Ik heb er velen ontmoet, in de klas en op de lerarenopleidingen. Overal zijn expertleraren die graag bereid zijn om hun ervaringen te delen. Maar je moet er wel echt naar op zoek.

Ik werk nu als leraar meer en harder dan ooit eerder in mijn carrière

Als leraar ontbreekt het je vaak aan de tijd om je vakgenoten op te zoeken en van hen te leren, zelfs als ze werken op je eigen school. Want het leraarschap is allesbehalve het luizenleventje waarover nogal eens meesmuilend wordt gesproken. Ik werk nu als leraar meer en harder dan ooit eerder in mijn carrière.

Tijd om fatsoenlijk je lessen voor te bereiden en jezelf bij te scholen is er nauwelijks. Uit tijdgebrek zoeken leraren hun heil in geestdodende, kant-en-klare lesmethoden en veranderen zij steeds meer in de uitvoerder van ideeën van anderen. Vanaf de zijlijn over je heen gestorte bureaucratie en andere tijdvretende nonsens zijn voor mij de grootste energiekillers.

Sterke beroepsorganisatie

We moeten leraren hun vak teruggegeven, maar we moeten zelf ook ons vak terugpakken. Stop met je voegen naar het uitvoerderschap. Eis meer tijd voor lesvoorbereiding en professionele ontwikkeling van het schoolteam en jezelf.

Het Nederlandse onderwijs ontbeert een sterke beroepsorganisatie waarin leraren verenigd zijn. Zo blijven we afhankelijk van externe partijen die veelal zonder diepgaande kennis en praktijkervaring hun stempel drukken op de dagelijkse lespraktijk.

Wil je de status van een rechter of een dokter, dan hoort het erbij dat je je continu bijschoolt

Wat mij betreft komt die lerarenberoepsorganisatie er snel. Een sterke beroepsorganisatie die leidend is voor wat er in het curriculum komt, en rolbepalend voor vormgeving van onderwijs. Zowel op de lerarenopleidingen als op scholen. En ja, dat betekent een einde aan vrijblijvendheid. Wil je de status van een rechter of een dokter, dan hoort het erbij dat je je continu bijschoolt en je daar ook op laat toetsen en aanspreken. De lat moet omhoog.

Flip the system

Nu naar al die andere partijen in het onderwijsveld. Hoe geven zij leraren hun vak terug? Het systeem moet zo worden ingericht dat leraren optimaal hun werk kunnen doen: Naast een onafhankelijke beroepsorganisatie pleit ik voor het weghalen van ongewenste concurrentieprikkels uit de bekostiging, een landelijke lerarenacademie en strengere eisen voor bestuurders en intern toezicht. Geef de inspectie de bevoegdheid om harder en sneller in te grijpen, ook op bestuursniveau.

Bekostig scholen structureel in plaats van te strooien met incidentele subsidies

Bekostig scholen structureel in plaats van te strooien met incidentele subsidies, zorg voor een onderwijsbegroting die voldoet aan de VN-norm van 6 procent van het bbp en reduceer de afhankelijkheid van commerciële partijen.

Deze veranderingen vragen een samenhangend lange-termijnplan, een deltaplan, waarin we de leraar werkelijk centraal stellen. Flip the system zoals René Kneyber en Jelmer Evers bepleiten in hun boek Het Alternatief. We kunnen er hier en nu mee beginnen.

Dit is een ingekorte versie van de Kohnstammlezing van Merel van Vroonhoven op 22 maart jongstleden. Van Vroonhoven geeft les op een school voor speciaal onderwijs in Den Haag. Ze is columnist bij de Volkskrant en toezichthouder bij onder meer de Stichting Lezen.