Onderwijsraad wil publiek onderwijs beter beschermen
De bijlesindustrie groeit fors, net als het aantal privéscholen. Bovendien raken publiek en privaat onderwijs steeds meer verstrengeld. Dit is zorgwekkend, stelt de Onderwijsraad in zijn nieuwste advies. De raad pleit voor een betere bescherming van publiek onderwijs.
Beeld: Typetank
Het gevaar van deze privatisering is volgens de Onderwijsraad dat onderwijs niet meer voor alle leerlingen gratis toegankelijk is. Dit vergroot de kansenongelijkheid omdat alleen kinderen van draagkrachtige ouders gebruik kunnen maken van privaat onderwijs. 'Daarnaast verschraalt de onderwijskwaliteit en hebben leraren en schoolleiders minder zeggenschap over het onderwijs op hun school', schrijft Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad, in het advies Publiek karakter voorop.
Maatregelen nodig
Privatisering is niet nieuw en de raad ziet ook positieve kanten, bijvoorbeeld dat die bijdraagt aan onderwijsinnovatie. Maar de groei en toenemende verstrengeling zijn volgens de raad een reden tot zorg. Om de toegankelijkheid, kwaliteit en professionele zeggenschap te waarborgen, zijn maatregelen nodig. De overheid moet het publieke karakter bijvoorbeeld beter beschermen, adviseert de Onderwijsraad. Zo moeten scholen in elk geval voldoende middelen krijgen om algemeen toegankelijk en kwalitatief goed onderwijs te realiseren.
Daarnaast moet de overheid het publieke karakter borgen in wet- en regelgeving en duidelijk aangeven wat wel en niet tot het publiek bekostigd onderwijs hoort. De afspraken over sponsoring en donaties zouden bijvoorbeeld wettelijk verankerd moeten worden. De raad adviseert de vrijwillige ouderbijdrage los te koppelen van het individuele kind. Scholen kunnen nog wel een bijdrage vragen, maar ze registreren niet welke ouders deze betalen.
Overheid en schoolbesturen lijken zich nu onvoldoende bewust van de risicos
De raad hamert bovenal op ‘een sterker bewustzijn’. ‘Overheid en schoolbesturen lijken zich nu onvoldoende bewust van de risico’s.’ Volgens de raad moet iedereen binnen de schoolorganisatie doordrongen zijn van het publieke karakter van het onderwijs en keuzes daaraan toetsen. Hierin ziet de raad vooral voor schoolbestuurders een belangrijke rol weggelegd.
Groei
De groei van het private aanbod heeft meerdere oorzaken. Zo ervaren ouders veel druk om te investeren in de opleidingskansen van hun kinderen. Inmiddels maakt meer dan een kwart van de leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs gebruik van aanvullend onderwijs.
Scholen blijken volgens de Onderwijsraad bovendien regelmatig het gebruik van schaduwonderwijs te stimuleren. Zij verwijzen leerlingen door naar particuliere bijles of huiswerkbegeleiding, wijzen ouders op het belang van aanvullend onderwijs of maken reclame voor deze instituten op een open dag, op de website of in een nieuwsbrief. 'Scholen gaan zo in feite leunen op het aanvullende private aanbod', schrijft de raad.
Scholen gaan zo in feite leunen op het aanvullende private aanbod
De coronapandemie en NPO-gelden hebben deze ontwikkelingen volgens de raad versterkt. Er is een forse groei van het aantal commerciële partijen dat bijlessen, zomer- of herfstscholen aanbiedt als oplossing voor gemiste lessen en opgelopen leerachterstanden.
Het particulier onderwijs is daarnaast fors toegenomen. Tussen 2015 en 2018 is het aantal particuliere basisscholen bijvoorbeeld bijna verdubbeld: van 35 naar 60. Private partijen en privaat aanbod in het onderwijs zijn ook steeds zichtbaarder.
Een school hoort geen plaats te zijn waar commerciële aanbieders hun waren aan ouders kunnen slijten
Scholen profileren zich vaker met extra aanbod zoals tweetalig onderwijs en Cambridge Engels. En meer leerlingen kiezen voor concept- of profielscholen, waarvoor ouders vaak extra moeten betalen. Zo nam het aantal leerlingen dat voortgezet tweetalig onderwijs volgt tussen 2013 en 2017 toe van 29 duizend tot 36 duizend. ‘Ouders moeten daar vaak flink voor betalen’, schrijft de raad. ‘Voor tweetalig onderwijs wordt bijvoorbeeld gemiddeld 400 euro per jaar gevraagd.’
'Alles wat binnen de muren van een publiek bekostigde school wordt aangeboden, hoort voor alle leerlingen in gelijke mate toegankelijk te zijn', stelt voorzitter Edith Hooge. 'Een school hoort geen plaats te zijn waar commerciële aanbieders hun waren aan ouders kunnen slijten.'
Er zijn forse investeringen nodig om het tij te keren
De AOb ondersteunt de aanbevelingen van de Onderwijsraad. “De analyse laat zien dat privatisering te ver is doorgedrongen”, vertelt AOb-bestuurder Jelmer Evers. “Maar dit houden we niet tegen als de basis niet op orde is. Door het lerarentekort en de hoge werkdruk daalt de kwaliteit van het onderwijs. Ouders gaan op zoek naar alternatieven omdat de publieke variant niet voldoet. Er zijn dus forse investeringen nodig om het tij te keren.”
Ook ziet de AOb een oorzaak in het overheidsbeleid van de afgelopen dertig jaar, iets wat in de analyse van de Onderwijsraad ontbreekt. “Decentralisatie, schaalvergroting en concurrentie werken privatisering in de hand”, zegt Evers. “Terwijl het belang van een bestuur daardoor wezenlijk kan verschillen met het publieke belang, of dat van het onderwijspersoneel. Deze ontwikkeling holt het onderwijs verder uit. Het is belangrijk dat het onderwijspersoneel een sterkere positie krijgt en dat de overheid meer de regie gaat nemen.”
Lees hier het artikel dat het Onderwijsblad schreef over de toename van het inhuren van particuliere adviesbureaus. De AOb stuurde samen met andere onderwijsorganisaties een gezamenlijke brief als reactie op dit advies van de Onderwijsraad. Download de brief via deze link.
