Scholen lokken jonge docent te vroeg weg uit opleiding

Tekst Investico en redactie Onderwijsblad - 16 juni 2021 - 4 Minuten om te lezen

Beeld: Typetank

Het ministerie van Onderwijs maakte sinds 2009 zo’n 1,2 miljard euro vrij voor het tegengaan van het lerarentekort in het voortgezet onderwijs, blijkt uit een becijfering van rijkssubsidies door Investico. Met subsidies zijn onder meer samenwerkingen tussen scholen en opleidingen opgetuigd om de ‘landing’ van jonge docenten in het onderwijs te verzachten en de uitval tegen te gaan.

Bijna de helft van de ondervraagde docenten zegt tijdens de opleiding niet goed voorbereid te zijn op een carrière in het onderwijs

Dat is niet gelukt, vinden de jonge docenten zelf. Op verzoek van Investico zette de AOb in het voorjaar van 2021 een vragenlijst uit onder leden werkzaam in het voortgezet onderwijs en niet ouder dan 35 jaar. Iets meer dan zeshonderd van hen vulden de enquête in.

Zowel de opleiding als de begeleiding schiet tekort. Bijna de helft van de ondervraagde docenten zegt tijdens de opleiding niet goed voorbereid te zijn op een carrière in het onderwijs. Ze missen pedagogische handvatten; hebben niet leren omgaan met zorgleerlingen en voelen zich vooral slecht voorbereid op lesgeven in het vmbo, waar de helft van de Nederlandse scholieren naartoe gaat.

Onmogelijk

‘De opleiding was in volledige ontkenning over het feit dat het een beroepsopleiding is’, zegt een docent in de enquête. ‘De opleiding ontwikkelt docenten die het ideale onderwijs kunnen verzorgen, maar ze vertellen er niet bij dat het nagenoeg onmogelijk is om dat te doen binnen de tijd en mogelijkheden die je als docent hebt’, schrijft een docent exacte vakken uit Zuid-Holland bij een antwoord in de vragenlijst.

Meer dan één op de vijf docenten zegt helemaal geen enkele begeleiding te hebben gehad tijdens zijn eerste onderwijsbaan. Degenen die dat wel kregen, geven die begeleiding gemiddeld een 6,3. De verschillen tussen scholen en zelfs vakgroepen, zijn enorm. Terwijl de ene docent een heel traject doorloopt, wordt de ander ‘zonder sleutel en namenlijsten’ voor de klas gezet.

Studievertraging

Bijna 60 procent van de beginnende docenten in het voortgezet onderwijs krijgt nog tijdens de lerarenopleiding een baan voor de klas aangeboden. Zeven op de tien studenten die zo’n baan aannemen, kiezen hier mede voor vanwege het geld. Ook al vinden ze zichzelf vaak onvoldoende voorbereid op het vak.

Dat studenten al een aanstelling krijgen, levert zowel henzelf als de opleiding problemen op. Ze komen te weinig aan de studie toe, waardoor vertraging vaak voorkomt. Meer dan de helft van de ondervraagde docenten kampt met studievertraging en wijt dat mede aan hun onderwijsbaan. Dat kost de lerarenopleidingen vervolgens geld en begeleidingscapaciteit.

Een wellicht nog ongewenster effect: middelbare scholen die sterk leunen op niet afgestudeerde studenten voor de klas, kunnen in het ergste geval helemaal geen stagiairs meer aannemen, omdat die alleen begeleid mogen worden door een bevoegde docent. "Het is heel gek dat er een gigantisch lerarentekort is, maar dat ik zelfs mijn studenten wiskunde niet meer geplaatst kreeg", zegt Els de Bock, directeur van het Instituut voor Lerarenopleidingen van de Hogeschool Rotterdam.

Moeizaam

Intussen haken nog steeds bijna drie op tien docenten in het voortgezet onderwijs binnen vijf jaar af, blijkt uit cijfers van de Dienst Uitvoering Onderwijs. Voor de exacte vakken – vaak tekortvakken - haalt slechts 37 procent van de hbo tweedegraads studenten binnen vijf jaar een bevoegdheid. “Je zou beginnende leraren geleidelijk in het vak willen laten groeien”, zegt Elsbeth van der Laan van het Minkema College in Woerden, die jonge docenten begeleidt. “Maar door het lerarentekort en de werkdruk lukt dat maar heel moeizaam.”

Niet afgestudeerde docenten voor de klas te zetten, is een zeer zorgwekkende trend

AOb-bestuurder Henrik de Moel reageert: “Dat scholen zich door het lerarentekort gedwongen voelen om nog niet afgestudeerde docenten voor de klas te zetten, is een zeer zorgwekkende trend. Daardoor kom je als starter onvoldoende voorbereid het onderwijs in. Terwijl ik weet – ook uit eigen ervaring - dat een goede voorbereiding en begeleiding essentieel zijn om de eerste jaren door te komen.”

Ook vreest de AOb dat starters door onvoldoende voorbereiding nog vaker zullen afbranden en het leraarsberoep weer zullen verlaten. De Moel: “Waardoor de lerarentekorten groter worden en scholen nóg meer niet afgestudeerden voor de klas gaan zetten. Dat wordt een negatieve spiraal. En laten we eerlijk zijn: de tijd dat beginners alleen met een lijst met foto’s en namen naar een klas worden gestuurd, zou toch echt voorbij moeten zijn. Met ‘sink or swim’ beschadig je beginners en vergroot je ook nog eens het lerarentekort.”

Lees meer over het onderzoek naar startende docenten in het voortgezet onderwijs op de website van Investico en in het komende nummer van het Onderwijsblad.

Ook dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer besteden vandaag aandacht aan het onderzoek.