Politieke reconstructie: de gesplitste pabo moest en zou er komen
Om meer mannen voor de klas te krijgen, wil het kabinet dat er aparte pabo-opleidingen komen voor het jongere en oudere kind. Het besluit gaat in tegen het dringende advies van het verenigde onderwijsveld. Reconstructie: hoe de VVD de weg vrij maakte voor een onbewezen stokpaardje.
Rosa Snijders
Alsof je de opleiding voor fysiotherapie in tweeën knipt: één opleiding voor het onderlichaam en eentje voor het bovenlichaam. Die beeldspraak deelt Koen Steeman, teamleider en lerarenopleider bij de pabo van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, eerder dit jaar met zijn volgers op Linkedin. Het kabinet heeft dan net het nieuws bekend gemaakt: het wil naast de bestaande, brede pabo ook twee aparte opleidingen mogelijk maken voor het jonge en oudere kind, met bijbehorende ‘smalle’ bevoegdheden. Dat zou helpen om meer mannen voor de klas te krijgen.
“Symboolpolitiek”, vindt Steeman. Een breed verbond van gezamenlijke pabo’s, schoolbesturen, schoolleiders en vakbonden - waaronder de AOb - spreekt zich uit tegen de plannen. Maar de koers is ingezet. Het besluit vormt een kantelpunt in een politieke discussie die vorig jaar opeens in een beslissende stroomversnelling kwam.
Een telefoontje uit Den Haag
Begin 2024 krijgt Edwin Borger een telefoontje uit Den Haag. Een fractiemedewerker van de ChristenUnie in de Tweede Kamer vertelt dat de partij aandacht wil gaan vragen voor het onderwerp ‘meer mannen voor de klas’ in het basisonderwijs. Het is dan al een tijdje stil rond het thema. Maar cijfers laten zien dat meesters nog niet bepaald aan een grote opmars bezig zijn, hun aandeel schommelt rond de 15 procent. Er staat een commissiedebat over leraren op de rol in de Tweede Kamer en dat is een mooie gelegenheid om het onderwerp te agenderen.
Natuurlijk wil Borger meedenken. Hij is mede-oprichter van stichting Meestert, een club die zich al sinds 2015 op allerlei manieren inzet om meer mannen voor de klas te krijgen en te houden. Dat doen ze voor en achter de schermen, met publieke activiteiten en politiek lobbywerk. De mannen van Meestert hebben alle rapporten van a tot z gelezen en weten precies hoe de hazen lopen in Den Haag.
Dit artikel staat in het Onderwijsblad. Wil jij het blad ontvangen? Word lid!
Het stoort Borger al jaren dat de politiek niet durft door te pakken. “Het onderwerp boert af en toe op en ebt dan weer weg”, zoals hij het verwoordt. Eigenlijk is alles al wel een keer gezegd, maar er verandert niets. Borger heeft ook een idee om de aandacht te vangen. Stel nou eindelijk eens een concreet doel, een streefgetal als stip op de horizon. “Dat helpt om iets dat eigenlijk ongrijpbaar is zichtbaar te maken”, vertelt hij. In een opiniestuk voor de Volkskrant dagen Borger en ChristenUnie-Kamerlid Don Ceder het onderwijs uit.
De timing is perfect, een dag voor het commissiedebat. “Het was een steen in de vijver”, blikt Ceder terug. Andere media pikken het op, de radio praat het erover. Dat werkt door in de vergaderzaal van de Tweede Kamer. Andere partijen springen op de kar en haken aan. Na afloop van het debat overheerst euforie bij de initiatiefnemers. ‘Kamermeerderheid wil meer meesters’, kopt RTL Nieuws. ‘De ChristenUnie komt met een motie waarin het kabinet en de onderwijsinstellingen worden opgeroepen dit te gaan regelen.’
Kerels voor de klas
Het is niet voor het eerst dat de ChristenUnie het onderwerp aanzwengelt. In 2016 presenteert de partij de notitie ‘Kerels voor de klas’, met daarin een brede waaier aan voorstellen om het tij te keren. Van betere carrièreperspectieven tot vakambassadeurs, van specialisaties in het lesprogramma tot een nieuwe naam voor de pabo. Verantwoordelijk voor het stuk is een zekere Eppo Bruins, CU-Kamerlid en de voorganger van Ceder als onderwijswoordvoerder.
Als de ChristenUnie het jaar erna toetreedt tot een coalitie met VVD, D66 en het CDA, belandt het thema op de formatietafel. De partijen willen dat de pabo’s specialisaties opzetten die zich richten op het jonge en oudere kind.
Die focus op de pabo komt voort uit een veronderstelling die vaker opduikt: het basisonderwijs zou veel mannelijke studenten mislopen vanwege de verplichte stage in de kleuterklas. “Ons beeld was dat we daardoor een deel van de mannelijke studenten missen die het leuker vinden om met oudere leerlingen te werken”, vertelt Rudmer Heerema. Hij was Tweede Kamerlid voor de VVD van 2013 tot en met 2023, van 2017 tot 2021 als onderwijswoordvoerder.
(Het artikel gaat verder onder de illustratie.)
Ik heb heel veel onderzoeken voorbij zien komen, maar ik kan niet zeggen of ik dit ergens heb gelezen
Heeft hij ooit een onderzoek gezien dat aantoont hoeveel mannelijke studenten we precies zouden mislopen? “Ik heb heel veel onderzoeken voorbij zien komen, maar ik kan niet zeggen of ik dit ergens heb gelezen. Wat mij vooral is bijgebleven zijn gesprekken die we met studenten voerden op de pabo’s en de mails die ik kreeg. Daardoor ontstond heel sterk het beeld: vanwege de brede opleiding missen we een hele duidelijke doelgroep.”
Druk op de ketel
Bij de begrotingsbehandeling in november 2019 voelen coalitiefracties VVD en CDA D66-minister Ingrid van Engelshoven aan de tand. Ze vinden dat ze te weinig werk maakt van de specialisaties bij de pabo’s. Ze krijgen een meerderheid achter een motie die opmerkelijk genoeg nog een stuk verder gaat dan de coalitieafspraken: ze willen dat er aparte, gespecialiseerde opleidingen komen naast de bestaande brede pabo, met bijbehorende smallere bevoegdheden. Die stelselwijziging moet al vanaf het nieuwe studiejaar geregeld zijn. Van Engelshoven ontraadt de motie met klem. De opleidingen zijn al aan de slag met specialisaties, zegt ze. De pabo opsplitsen met een ‘harde knip’ is wat haar betreft onverantwoord, en helemaal op zo’n korte termijn.
Zijn doel was druk op de ketel houden, zegt Heerema nu. “Van Engelshoven was in mijn ogen nou niet de meest daadkrachtige minister. Dan moet je soms wat hoger inzetten om tot resultaat te komen. Als ze was teruggekomen met: ‘komend schooljaar lukt niet, maar het jaar erna wel’, dan zouden we ook tevreden zijn geweest.”
Drie maanden later, in het vroege voorjaar van 2020, staan de minister en haar coalitiegenoten opnieuw tegenover elkaar. Naar de zin van VVD en CDA is er nog steeds weinig resultaat. In een stekelige woordenwisseling herinneren ze de minister aan de motie die de Tweede Kamer een paar maanden ervoor heeft aangenomen.
Toch kijkt VVD-Kamerlid Heerema er dan wat genuanceerder naar, blijkt uit zijn bijdrage aan het debat. Hij heeft oog voor de stappen die de pabo’s al hebben gezet. En het is ook niet zo zwart-wit dat vrouwen het jonge kind verkiezen en mannen de oudere leerling, zo zag hij op werkbezoek bij de Marnix Academie. We moeten voorkomen dat hierover misverstanden blijven ontstaan, vindt hij. Een overhaaste splitsing is niet verstandig, zegt hij dan.
(Het artikel gaat verder onder de illustratie.)
Door een pilot voor te stellen, konden we de ruimte creëren om een volgende stap te zetten
De VVD’er komt wel met een nieuwe motie. Hij wil dat er na de zomer een proef komt met gespecialiseerde pabo’s, op vrijwillige basis. Zonder de uitkomsten daarvan af te wachten, vraagt Heerema in dezelfde motie ook al gelijk om die aparte opleidingen vanaf september 2021 mogelijk te maken. De christelijke partijen CDA, ChristenUnie en SGP zetten hun naam onder de oproep, die een meerderheid haalt.
“Het was een politieke afweging”, vertelt Heerema. “Gezien het feit dat Van Engelshoven die eerste motie niet wilde uitvoeren, hebben we een iets afgezwakte versie gemaakt waar ze dan wel mee aan de slag zou willen gaan. Door een pilot voor te stellen, konden we de ruimte creëren om een volgende stap te zetten.”
De proef op de som
Discussie over het pabo-curriculum is er al sinds jaar en dag. Niet alleen vanwege het geringe aantal mannelijke leerkrachten. Zo zijn er zorgen of de brede pabo met het overvolle lesprogramma leerkrachten wel voldoende toerust voor onderwijs aan hele jonge kinderen.
Dat blijkt ook als in het najaar van 2020 de pabo-pilots van start gaan, in aangepaste vorm vanwege de corona-pandemie die Nederland in zijn greep heeft. Zeven van de 24 pabo’s doen mee in een proefperiode die twee jaar duurt. Het is een kleinschalig experiment geworden met een beperkt aantal studenten - in grote meerderheid vrouw, zo leert de evaluatie eind 2022. De specialisaties zijn heel verschillend in omvang en opzet. En de meeste specialisaties gaan niet over het oudere kind, maar juist over het jonge kind.
Uit de experimenten vallen geen conclusies te trekken over de toegevoegde waarde van aparte opleidingen om meer mannen voor de klas te krijgen. “De pilots hebben niet aangetoond dat het splitsen van de pabo leidt tot meer instroom van mannelijke studenten”, aldus Bart-Jan Wolters, verantwoordelijk voor de educatieve opleidingen bij Windesheim, een van de instellingen die meedeed met een specialisatie gericht op het jonge kind.
De pilots hebben niet aangetoond dat het splitsen van de pabo leidt tot meer instroom van mannelijke studenten
De pabo van Windesheim zag het aandeel mannelijke studenten bij de instroom de laatste jaren aanzienlijk groeien, naar 33 procent dit studiejaar – beduidend hoger dan het pabo-landelijke gemiddelde van 24 procent. Wolters schrijft dat mede toe aan de manier waarop de opleiding zich presenteert en het hardnekkige beeld van een vrouwenberoep nuanceert. "We zorgen er bewust voor dat we een divers beeld laten zien, zowel vrouwelijke als mannelijke studenten op meeloopdagen bijvoorbeeld.”
Voor splitsing is weinig draagvlak, zo laat de evaluatie wel zien. Pabo’s beschouwen de pilots na afloop vooral als een aanmoediging om door te gaan op de ingeslagen weg: aanbieden van gespecialiseerde programma’s binnen de bestaande opleiding met een brede bevoegdheid. Een wetsvoorstel dat eind 2020 alvast open stond voor internetconsultatie, is weer in de la beland. De politieke aandacht ebt weg. Aparte opleidingen lijken van de baan.
Wolters: “Ik kan niet voor andere collega’s spreken, maar dat was bij mij toen wel de gedachte ja. We hebben die pilots geprobeerd en gezien dat het niet succesvol was, dus dit is het einde van dat hoofdstuk. Het verbaasde me enorm toen het politiek weer terug op de agenda kwam.”
Terug op de politieke agenda
Begin 2024 waait er een nieuwe wind in Den Haag. De verkiezingen zijn geweest en de kussens zijn flink opgeschud. Het is formatietijd en dat biedt mogelijkheden om zaken te doen. Politieke partijen zijn minder gebonden aan coalitieafspraken.
Mede dankzij het geslaagde één-tweetje van de ChristenUnie en stichting Meestert is het onderwerp ‘meer mannen voor de klas’ dan weer helemaal terug op de politieke agenda. Tijdens een tweeminutendebat eind maart dient CU-Kamerlid Don Ceder zijn aangekondigde motie in. Hij vraagt de minister in overleg te gaan met het onderwijsveld om te komen tot een concreet doel voor meer mannen voor de klas, ‘bijvoorbeeld 30 procent meesters in 2035’.
Demissionair VVD-minister voor primair en voortgezet onderwijs Mariëlle Paul draagt de gedachte erachter een warm hart toe, zegt ze. Maar een concreet percentage gaat haar te ver. Mag ze de motie lezen als een inspanningsverplichting om met het veld in gesprek te gaan? Dan zal ze hem niet ontraden. Ceder steekt zijn duim op. “Het ging mij om een opwaartse beweging in gang te zetten en die intentie deelde de minister”, zegt hij nu.
(Het artikel gaat verder onder de illustratie.)
Het ging mij om een opwaartse beweging in gang te zetten en die intentie deelde de minister
Veel ingrijpender is een oproep van de VVD, samen met de BBB en SGP, om alsnog vaart te maken met aparte pabo-opleidingen voor het oudere kind en het jongere kind. Een voorstel dat rechtstreeks uit het eigen verkiezingsprogramma komt. Demissionair D66-minister Robbert Dijkgraaf ontraadt de motie, net zoals zijn partijgenoot Van Engelshoven eerder deed. Er is geen draagvlak bij opleidingen, werkgevers en de beroepsgroep, zegt hij. Pabo’s bieden al gespecialiseerde programma’s aan en het opknippen van de brede lesbevoegdheid beperkt scholen bij het vervangen van afwezige leraren. Toch haalt de VVD-motie een ruime meerderheid, mede dankzij de toekomstige coalitiepartijen PVV, NSC en BBB.
Maar dit keer zonder steun van het CDA en de ChristenUnie. Zijn partij mist het brede perspectief, zegt Ceder. “We zijn niet principieel tegen het splitsen van de pabo, maar hebben nog geen overtuigend bewijs gezien dat dit bijdraagt aan meer mannen voor de klas. Ons past terughoudendheid. Het laatste dat we willen is het onderwijs overhoop gooien met plannen die hier aan de tekentafel bedacht zijn, maar die in de praktijk misschien meer problemen kunnen veroorzaken dan oplossingen opleveren.”
Stip op de horizon
Welke onderbouwing heeft de VVD-fractie geput uit de pabo-experimenten voor het splitsen van de opleiding? Met die concrete vraag benaderde het Onderwijsblad VVD-Kamerlid en onderwijswoordvoerder Arend Kisteman. Zijn schriftelijke reactie gaat niet op de pilots in. ‘Wat ons betreft moeten we alles aangrijpen om het lerarentekort aan te pakken en als we daarbij ook meer mannelijke leraren kunnen aantrekken des te beter. Een gesplitste pabo kan helpen tegen het lerarentekort en maakt de opleiding ook interessanter voor mannen. Zij werken doorgaans liever met wat oudere kinderen en kiezen wellicht eerder voor het leraarschap als zij zich op die groep kunnen richten.’
Met de aangenomen motie op zak fietsen de coalitiepartijen de aparte opleidingen voor de zomer het hoofdlijnenakkoord in. Mariëlle Paul, nu staatssecretaris, en onderwijsminister Eppo Bruins, die naar NSC overstapte, laten er geen gras over groeien. Tijdens de laatste vergadering voor het kerstreces stemt de ministerraad in met hun voorstel. Een tijdrovend wetstraject moet vanaf 2029 de weg vrijmaken voor gespecialiseerde opleidingen met een smalle bevoegdheid, naast de bestaande brede opleiding. Hoeveel mannelijke studenten dat potentieel zou kunnen opleveren, is op dat moment nog ongewis. De vraag is ook hoeveel pabo’s uiteindelijk aparte opleidingen gaan opzetten, want ze worden niet verplicht.
Aan de ene kant haal je geld weg door te bezuinigen en aan de andere kant vraag je om nieuwe opleidingen
Denk aan de kosten die hiermee gemoeid zijn, zegt lerarenopleider Koen Steeman. “Aan de ene kant haal je geld weg door te bezuinigen en aan de andere kant vraag je om nieuwe opleidingen. Terwijl helemaal niet duidelijk is wat dat zal opleveren. Hoe valt dat met elkaar te rijmen? Je kan het geld ook steken in het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. Get your priorities straight.”
ChristenUnie-Kamerlid Don Ceder moet nog zien of het zover komt. “We krijgen eerst een heel traject met consultatie en adviezen. Ook de Tweede Kamer zal er nog over praten. Na een paar jaar in de politiek schrik je niet meer zo snel.” Intussen is het wel stil geworden rond zijn eigen pleidooi voor een brede aanpak en een concreet doel, ziet Ceder zelf ook. “Dat klopt. We hebben scherp dat dit om aandacht vraagt.”
Over een streefgetal, als stip op de horizon, heeft niemand het meer. “Het is uitgevlakt”, aldus Meestert-boegbeeld Edwin Borger. “Het voorstel is vakkundig weggemasseerd. Het splitsen van de pabo’s had gewoon de politieke voorkeur.” In zijn ogen is de discussie nu een doodlopende weg ingeslagen. “Als losstaande maatregel om meer mannen voor de klas te krijgen gaat het splitsen van de pabo niet werken. Het is zinloos, zielloos en kansloos.”
