Ongewis compromis moet onderwijsbegroting naar de eindstreep loodsen
Hoewel er onderhandelingen lopen om een deel van de bezuinigingen op onderwijs te schrappen, ging in de Tweede Kamer donderdag het debat met minister Eppo Bruins over zijn oude begroting onverkort door.
Staatsecretaris Mariëlle Paul en minister Eppo Bruins
Oppositiepartijen willen deze begroting torpederen in de Eerste Kamer als de bezuinigingen blijven staan; dinsdag kwamen ze met alternatieve voorstellen (zie verderop in dit bericht). Gisteren bleek dat coalitiepartijen water bij de wijn willen doen om de begroting te redden. Met D66, CDA, ChristenUnie en JA21 zitten ze aan tafel om een deel van de onderwijsbezuinigingen te schrappen. Deze partijen dienden dinsdag een voorstel in om 1,3 miljard aan bezuinigingen van tafel te krijgen. Een compromis zou het kabinet in de Senaat van voldoende steun verzekeren. Tijd speelt ook een rol, want op donderdag 5 december wordt er gestemd over de begroting.
Als er een oplossing komt, zal dat ná het begrotingsdebat zijn dat vandaag wordt afgerond. Daarom stelden veel oppositiepartijen, waaronder D66, CDA en JA21, voor om over de uitkomst volgende week een extra verlenging (een derde termijn) in te plannen. Maar daar hadden de coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB geen behoefte aan. NSC-Kamerlid Aant Jelle Soepboer zag er geen reden toe. “Een amendement kun je tot een minuut voor de stemming indienen.”
Er worden hopelijk grote amendementen ingediend na het sluiten van de markt
CDA-Kamerlid Harmen Krul: “Wij zouden het mooi vinden als de OCW-begroting verbouwd wordt. Er worden hopelijk grote amendementen ingediend na het sluiten van de markt. Dan vind ik het ook goed om daar in alle transparantie over te spreken.”
“Er worden wel eens amendementen last minute ingediend, maar dat gaat nooit om honderden miljoenen of een miljard. Als er forse vertimmeringen van de begroting komen, zouden we hier een debat over moeten voeren”, probeerde D66-Kamerlid Jan Paternotte tevergeefs.
Addertje
Zo begon minister Bruins stoïcijns aan zijn verdediging van een onderwijsbegroting die in de huidige vorm de eindstreep niet zal halen. “Ik sta hier vandaag om een begroting van meer dan vijftig miljard euro door de Tweede Kamer te krijgen. Ik wil graag bespreken wat we wel gaan doen.”
Onverwacht dook er een nieuw addertje onder het gras op rond de langstudeerboete. De boete, 3000 euro verhoging van het collegegeld, zal pas vanaf collegejaar 2028-2029 ingaan, schetste de minister. Dat heeft te maken met de tijd die nodig is voor de wetgeving en de voorbereidingen bij uitvoeringsorganisatie DUO. Maar in 2026 en 2027 staat er al opgeteld 380 miljoen aan besparingen ingeboekt, en in 2028 een bedrag van 283 miljoen. “De bezuiniging staat. We zullen sowieso een alternatieve bezuiniging moeten vinden op OCW”, erkende Bruins.
We zullen sowieso een alternatieve bezuiniging moeten vinden op OCW
“Waar gaat de minister dat geld dan vandaan halen?”, wilde CDA-Kamerlid Krul weten. “We hebben het hier over bijna een half miljard euro waarvan de minister niet kan aangeven hoe die straks betaald moet worden”, aldus Paternotte. “Ik was bang dat het debat saai zou worden, maar dat die boete pas in 2028 ingaat was nog niet bekend bij mij”, aldus Luc Stultiens (GroenLinks-PvdA). “Hoe moeten hogescholen en universiteiten dat geld gaan ophalen?”
Meer duidelijkheid hoopt Bruins begin volgend jaar te geven, met een uitwerking van de langstudeerboete die in het eerste kwartaal op papier moet staan. De minister had vorige maand beloofd dat hij nog voor dit begrotingsdebat met een eerste schets zou komen, maar die deadline haalde hij niet.
Meer dan 66 duizend mensen hebben een petitie tegen de bezuinigingen op hoger onderwijs en onderzoek ondertekend die gisteren door de AOb - samen met een brede coalitie van werknemers, studenten en vakbonden - aan de Tweede Kamer is overhandigd.
Dinsdag: voorstellen
Coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB hebben in de Tweede Kamer weliswaar een ruime meerderheid, maar niet in de Eerste Kamer. Daar komen ze niet verder dan dertig zetels, acht te weinig. Daarom hoopten oppositiepartijen dat de bewindslieden deze week zaken wilden doen bij de behandeling van de onderwijsbegroting in de Tweede Kamer.
Dinsdag kwamen oppositiepartijen van links tot rechts met voorstellen om de bezuinigingen op onderwijs van tafel te krijgen. GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren, SP, Denk en Volt willen de complete twee miljard euro aan bezuinigingen op de OCW-begroting terugdraaien. Ze denken dat te betalen door onder meer het tegengaan van constructies om de winstbelasting te ontwijken en door het beperken van fossiele subsidies.
Vrijspelen
Een alliantie van D66, CDA, JA21 en ChristenUnie - inmiddels aangevuld met de SGP - diende een amendement in om 1,3 miljard aan structurele bezuinigingen op het voortgezet onderwijs, mbo en hoger onderwijs terug te draaien. Het geld willen ze vrijspelen via een aantal maatregelen in de zorg, zoals het verplicht in loondienst laten treden van medisch specialisten. Ook willen ze het eigen risico minder verlagen, naar 185 in plaats van 165 euro. D66 heeft daarnaast twee aanvullende amendementen ingediend om andere bezuinigingen te schrappen: eentje met het CDA over het fonds onderzoek en wetenschap (132 miljoen) en eentje met Volt over kansengelijkheid: subsidies, brede brugklassen en onderwijsachterstandenbudget (428 miljoen).
Als wij allemaal onze rug recht houden, dan strandt deze begroting in de Eerste Kamer
“Ik zou tegen de minister willen zeggen: we make you an offer you can't refuse”, aldus D66-Kamerlid Jan Paternotte. Kamerlid Luc Stultiens voor GroenLinks-PvdA zette de zaak al meteen op scherp. “De coalitie moet deze week op zoek naar een bondgenoot die bereid is steun te geven aan bezuinigingen op onderwijs. Als wij allemaal onze rug recht houden, dan strandt deze begroting in de Eerste Kamer.” SGP-Kamerlid Chris Stoffer: “Dan vallen we terug op de begroting van vorig jaar, met al dat geld dat daar nog in zit. Dan heeft de coalitie denk ik echt een probleem.”
De coalitiefracties verdedigden dinsdag hun bezuinigingen, maar lieten het graag aan minister Bruins om een oplossing te vinden voor het politieke probleem. “Ik ben daar ook ontzettend benieuwd naar”, reageerde Claire Martens-America. “Ik ga er niet voor zorgen dat de begroting door de Eerste Kamer komt; daar hebben we de regering voor”, aldus PVV-Kamerlid Patrick van der Hoeff. Op de vraag of hij op een blinde muur blijft afrijden, een beeldspraak die vaker zou terugkomen, zei hij: “Ik ben niet bang voor een blinde muur.” Zijn partijgenoot Nico Uppelschoten: “Ik wil niet zeggen dat het een blinde muur is, maar blinde muren hebben vaak gaatjes.”
Maandag nog trokken tienduizenden studenten, medewerkers en andere betrokkenen naar het Malieveld om een vuist te maken tegen de bezuinigingen op hoger onderwijs. De AOb is, samen met andere vakbonden, werkgeverskoepels en onderwijsorganisaties, fel gekant tegen de bezuinigingen. Forse kritiek klonk er eerder ook al van de drie grote planbureaus, vanuit het bedrijfsleven en door onderwijswethouders in grote steden.
Docenten, studenten, vakbonden, ceo's van grote bedrijven en ondernemers zeggen allemaal: doe het niet
Het brede maatschappelijke protest resoneerde deze week in de Tweede Kamer. “Docenten, studenten, vakbonden, ceo's van grote bedrijven en ondernemers zeggen allemaal: doe het niet”, aldus Paternotte. “Het onderwijs staat voor een serieuze bezuinigingsopgave. Tientallen petities, honderden mails, duizenden betogers en alle andere mensen die ik sprak, hebben mij dat meer dan duidelijk gemaakt. Tegen hen wil ik zeggen: ik hoor u luid en duidelijk; ik begrijp u”, aldus Kamerlid Aant Jelle Soepboer van coalitiepartij NSC. "Ik heb echter andere keuzes te verdedigen."
Geen extra euro's
Tot dusver hield minister Bruins vast aan de bezuinigingen. Tijdens eerdere debatten noemde hij die weliswaar pijnlijk en zelfs “problematisch”, maar ook onontkoombaar omdat de coalitiepartijen ze hebben afgesproken in het hoofdlijnenakkoord.
Die boodschap onderstreepte hij maandag een paar uur na de manifestatie via een statement op social media. ‘Ik snap dat bezuinigingen tot frustratie leiden en deze demonstraties laten de betrokkenheid van mensen daarbij zien. De realiteit is dat wij als kabinet andere keuzes hebben gemaakt. De financiële keuzes van het kabinet staan. Ik ga er dan ook niet omheen draaien: ik ga geen extra euro’s beloven of de bezuinigingen terugdraaien.’
