Onderwijsraad: investeren in onderwijs loont
Politici en beleidsmakers moeten de opbrengsten van onderwijs voortaan meenemen in de rijksbegroting. Tot nu toe ziet Den Haag de sector als kostenpost. En dat is een risico met nieuwe bezuinigingen op komst, signaleert de Onderwijsraad.
Beeld: Typetank
De politiek zal een ander perspectief op onderwijs moeten hanteren dan nu, schrijft hoogleraar onderwijsbestuur Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad, in het vandaag verschenen advies: 'Namelijk dat onderwijs op allerlei terreinen, in het leven van mensen en voor de samenleving als geheel veel waarde toevoegt. En dat het een kwestie van beschaving is het recht op onderwijs, dat ieder mens heeft, te garanderen.'
De Onderwijsraad legt in zijn advies uit hoe het krachtenspel rond de rijksbegroting werkt. En pleit er vurig voor om onderwijs als investering te zien, op drie manieren:
1. Onderwijs levert euro's op - voor de individuele Nederlander en voor de samenleving
De raad haalt een publicatie aan van Bas Jacobs en Dinand Webbink uit 2006. Daaruit blijkt dat een extra jaar onderwijs zich vertaalt in een gemiddelde loonstijging van ongeveer 5 á 10 procent. Zo'n hoger inkomen in de loop van iemands leven betekent ook een hogere belastingopbrengst voor de overheid.
2. Het rendement van onderwijs is breder dan geld - denk aan sociaal-emotionele vaardigheden, burgerschap en sociale cohesie
De Nederlandse planbureaus (Centraal Planbureau, Sociaal en
Cultureel Planbureau en Planbureau voor de Leefomgeving) proberen al een paar jaar indicatoren te maken voor 'brede welvaart' en 'menselijk kapitaal'. De raad ziet dit als een stap vooruit: 'Het is een zinvolle poging de return on investment van onderwijs boven tafel te krijgen en daarmee de uitgaven aan onderwijs niet alleen als kostenpost te beschouwen.'
3. Onderwijs is een kwestie van beschaving
Bij een beschaafd land hoort een publiek bekostigd onderwijs dat maatschappelijke doelen nastreeft, schrijft de raad. 'Ieder mens heeft recht op onderwijs, en deze voorziening is dus niet alleen voorbehouden aan bijvoorbeeld de elites of aan getalenteerde kinderen en jongeren.' De Nederlandse grondwet verplicht Nederland te voorzien in gratis onderwijs voor alle kinderen.
Pijnpunten
De Onderwijsraad legt ook een paar pijnpunten bloot die de sector financieel kwetsbaar maken. Regels en procedures rond de begroting zouden 'verkokerd' zijn in verschillende beleidsdomeinen, meestal ministeries. Terwijl opbrengsten van het ene ministerie kunnen opduiken bij het andere.
Los van de extra euro's voor de staatskas (zie punt 1) draagt onderwijs bijvoorbeeld bij aan gezond gedrag wat kan leiden tot minder uitgaven voor het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, aldus de raad. Ook heeft onderwijs 'een aantoonbaar negatief effect op criminaliteit', schrijft de raad, wat gunstig kan uitpakken voor de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
De raad schrijft dat ondanks dat het CPB het rendement op onderwijs erkent, het vanwege de manier van rekenen niet lukt om onderwijsinvesteringen te koppelen aan het bruto binnenlands product (bbp). Sowieso zijn de opbrengsten van publieke investeringen te smal gericht op groei van het bbp, vindt onder andere de raad.
Onderwijsinvesteringen in het gedrang
Extra geld voor onderwijs vergt een politiek besluit, schrijft de Onderwijsraad. Terwijl de zorgsector ‘automatisch’ extra geld krijgt voor kwaliteitsverbetering, zoals nieuwe behandelingen en nieuwe medicijnen. Dit is in de wet vastgelegd. Het zorgt ervoor dat een extra euro voor de zorg voorrang krijgt op een extra euro voor bijvoorbeeld onderwijs.
Dit leidt tot een sterke groei van de zorguitgaven. Andere uitgavenposten komen hierdoor in het gedrang. Voor defensie wordt inmiddels nagedacht over een minimale bestedingsnorm. Er
ligt nu een wetsvoorstel om de defensie-uitgaven minimaal 2 procent van het bruto binnenlands
product (bbp) te laten zijn, conform NAVO-afspraken. Dit soort regelingen zijn er
niet voor onderwijs.
De raad waarschuwt dat politieke besluitvorming op basis van de drie gewenste pijlers - de verdiencapaciteit van het onderwijs, de brede opbrengsten en het beschavingsargument - keuzes inzichtelijker maakt, maar 'ook complexer, omdat er meer moet worden meegewogen'.
De raad adviseert dan ook om niet alles te willen kwantificeren. 'Brede welvaart mag geen technocratische exercitie worden'. Het gaat om meer dan alleen ‘plussen en minnen’ in de vorm van doorrekeningen, rendementsschattingen en houdbaarheidssommen: 'Niet alles is te vatten in indicatoren en dat is ook niet wenselijk.'
Tot slot benadrukt de Onderwijsraad het belang van consistent, langdurig onderwijsbeleid. Opeenvolgende kabinetten moeten 'kijken naar de lange termijn – dus kabinetsperioden overstijgend'.
Dit advies publiceert de Onderwijsraad 'uit eigen beweging'. De raad sprak met vijftien personen van het Sociaal Cultureel Planbureau, het Centraal Planbureau, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de Vrij Universiteit, de Sociaal-Economische Raad en met de Jongeren Onderwijsraad. Bijna dertig rapporten over het rendement van onderwijs, begroten en brede welvaart werden geraadpleegd.
Ik hoop dat de formerende partijen hier niet omheen kunnen
Deltaplan
Het is een waardevol advies, reageert Tamar van Gelder, voorzitter van de AOb. "Nu hoort u het ook eens van een ander, schoot eerlijk gezegd door m'n hoofd. Soms voel ik me een roeptoeter. Als in: we zeggen het al zo lang: je moet investeren, je moet investeren. Maar blijvende aandacht en zorg voor het onderwijs, is niet iets wat automatisch gaat. Daar strijden we continu voor. En het is belangrijk dat de Onderwijsraad dit zwart op wit heeft gezet. Ik hoop dat de formerende partijen hier niet omheen kunnen."
De AOb probeert zelf ook regelmatig de waarde van onderwijs te kwantificeren. In 2020 liet de bond bijvoorbeeld onderzoeken wat kleinere klassen opleveren. Van Gelder: 'Kleinere klassen zijn aantoonbaar een goeie, waardevolle investering."
Van Gelder weet ook dat de kritiek op extra geld naar onderwijs vaak luidt: zorg nu eerst maar eens dat de huidige euro's goed terecht komen: "Je moet structureel investeren in onderwijs, je moet zorgen dat het geld goed terechtkomt en er moet consistent en coherent onderwijsbeleid zijn. Dit advies van de Onderwijsraad gaat duidelijk over het eerste punt."
Lees meer over wat de vakbonden en werkgevers willen in het Deltaplan lerarentekort: van tekort naar trots
