Onderwijsassistenten vullen de gaten op

Tekst Joëlle Poortvliet - redactie Onderwijsblad - 22 juni 2021 - 6 Minuten om te lezen

Beeld: Nanne Meulendijks

Even speuren op Meesterbaan of Linkedin en je vindt ze zo. Vacatures waaruit blijkt dat de onderwijsassistent voor de klas gaat. ‘Je bent bereid lesgevende taken op je te nemen’, vermeldt de tekst. Of: ‘Neemt de groep over als dit nodig is’. Op de takenlijst voor een toekomstige onderwijsassistent op een middelbare school in Breda prijkt bovenaan: ‘Opvangen van lessen’. Een uitzendbureau speurt op Linkedin naar een assistent die in eerste instantie ondersteunend werk gaat doen, maar ook ‘zelfstandig lessen gaat draaien of, als de leerkracht er niet is, de gehele dag. Hoe gaaf is dat!’

De Wantijschool in Dordrecht schrijft in haar vacature voor een onderwijsassistent: ‘Je bent in staat een groep tijdelijk over te nemen onder verantwoordelijkheid van een bevoegde leerkracht’. De school wil niet op vragen ingaan, maar geeft schriftelijk een reactie. “In deze tijd van lerarentekort en onderbezetting zoeken wij - binnen de wettelijke kaders - naar oplossingen om de continuïteit van het onderwijs in een groep zoveel mogelijk te borgen. Het inzetten van een onderwijsassistent onder verantwoordelijkheid van een bevoegde leerkracht is één van die mogelijkheden. Dit doen wij enkel in geval van nood en kent geen structureel karakter.”

Elke onderwijsassistent vindt het leuk om gevraagd te worden om les te geven

Twee scholen die wel willen praten over hun zoektocht naar een assistent die voor de klas kan, stellen dat dit alleen gebeurt als de bevoegde leerkracht ook in het pand aanwezig is. Het gaat hen niet om ziektevervanging, maar om werkdrukverlaging voor leerkrachten. Of om hulp bij unit-onderwijs. De onderwijsassistent zou dan een half uurtje tot maximaal een halve dag de groep bemannen.

Niks extra’s

“Elke onderwijsassistent vindt het leuk om gevraagd te worden om les te geven. Het is toch het vertrouwen dat in je wordt uitgesproken.” Onderwijsassistent Denise Gaillard stond in 2020 een half jaar lang één dag in de week voor de klas. De vaste juf werd geopereerd. “We hebben het besproken en ik wilde het graag doen.” Een paar dagen een zieke collega vervangen doet ze niet. “Op andere scholen binnen mijn stichting gebeurt dat wel.”

Ze begrijpt de keuze van collega-assistenten die ook korte vervangingsklussen oppakken overigens als geen ander. “Als jij in de whatsappgroep aangeeft dat je de groep wilt opvangen van een zieke collega-leerkracht, krijg je meteen tien berichtjes terug: ‘Oh, wat fijn dat jij het wil doen!’ ‘De kinderen kennen je allemaal.’ ‘Fantastisch!’ Tegelijk houd je wel het tekort aan leerkrachten in stand. Dat is wat ik er op tegen heb.”

Sommige onderwijsassistenten krijgen een dinerbon. Anderen krijgen niks extras, maar moeten het gewoon doen

Het valt Gaillard vooral op dat het overal anders gaat. Zowel in hoe vaak de assistent voor de klas gaat, als in hoe het wordt georganiseerd en beloond. “Mijn directeur kon me niet voor die ene dag in de week anders inschalen. Ze vroeg: Wil je misschien een bon van bol.com? Sommige onderwijsassistenten krijgen een dinerbon. Anderen krijgen niks extra’s, maar moeten het gewoon doen.”

Schimmig

In de vacatureteksten staat vaak vermeld dat het werk onder verantwoordelijkheid van een bevoegde leerkracht plaatsvindt. Volgens Gaillard is dat doorgaans een papieren werkelijkheid. “Het levert schimmige afspraken op. Ik draaide zelfstandig die groep, maar stel: een kind valt van een klimrek bijvoorbeeld. Dan is mijn collega verantwoordelijk? Dat is natuurlijk raar.”

Assistenten en ondersteuners maskeren op deze manier onbedoeld het lerarentekort

Namens de AOb komt Rosalinde Stins op voor assistenten en ondersteuners in het onderwijs. Ze ergert zich mateloos aan de vacatures. Stins werkt zelf als leraarondersteuner. “Assistenten en ondersteuners maskeren op deze manier onbedoeld het lerarentekort. Uit loyaliteit en vanuit de beste intenties, maar het klopt niet. En het gaat ook niemand helpen op de langere termijn. Lesgeven hoort niet tot de taken van de assistent. We worden daar niet voor opgeleid en al helemaal niet naar betaald.” Volgens Stins moet de politiek zich realiseren wat hier gaande is en het lerarentekort ‘nu eindelijk’ eens goed gaan monitoren en aanpakken.

Onbevoegd voor de klas

Onder druk van het lerarentekort zette Onderwijsminister Arie Slob in oktober 2018 de deur open voor onbevoegden voor de klas. Sindsdien mag een onderwijsassistent of -ondersteuner ‘tijdelijk’ en in ‘uiterste nood’ een groep overnemen, schreef de minister in een handreiking. Mits een klas naar huis sturen, de enige andere optie is. En altijd onder de verantwoordelijkheid van een bevoegde leerkracht. Alleen hoe ‘tijdelijk’ en ‘uiterste nood’ is de situatie nog wanneer dit lesgeven steeds vaker in de vacatures voor onderwijsassistenten belandt? De woordvoerder van inmiddels demissionair minister Slob laat weten dat ‘vacatureteksten een verantwoordelijkheid zijn van de schoolbesturen’. En dat ‘de leraar altijd eindverantwoordelijk is voor het onderwijs’.
De Onderwijsinspectie zegt geen landelijk onderzoek te doen naar het werk van onderwijsassistenten. Wel krijgt de inspectie af en toe signalen van ouders die vinden dat assistenten op de school van hun kind worden ingezet ‘op een manier die naar het idee van de ouders niet past bij de rol en taak van onderwijsassistenten’, aldus de inspectiewoordvoerder.
Recent meldde het Arbeidsmarktplatform primair onderwijs dat 57 procent van de onderwijsassistenten en leraarondersteuners aangeeft werkzaamheden uit te voeren die niet op hun bordje horen. Waaronder zieke leerkrachten vervangen. Door de coronapandemie en het lerarentekort komt dit vaker voor, aldus het platform. Opvallend: in hetzelfde onderzoek voert volgens de werkgevers maar 18 procent van de assistenten en ondersteuners taken uit buiten hun functieprofiel.

Geweldig

De link tussen het lerarentekort en de inzet van assistenten is in sommige vacatureteksten wel heel duidelijk. Wij zorgen ervoor ‘dat geen klas meer naar huis wordt gestuurd’ staat de lezen in de oproep van Dit is Wijs voor onderwijsassistenten in Den Haag. Dit is Wijs is één van de grotere uitzendbureaus voor personeel in het primair onderwijs. Voor Almere en omgeving zoekt het bureau onderwijsassistenten die klassen ‘een geweldige dag’ kunnen bezorgen als de juf ziek is.

Bij navraag geeft Dit is Wijs directeur Wim Bubberman toe dat leerkrachten doorgaans voor langer dan een dag ziek zijn. “Ik ken de vacatureteksten niet uit m’n hoofd.” Op de vraag waarom het bedrijf assistenten werft voor het vervangen van leerkrachten, antwoordt Bubberman: “We zeggen dat we voor alles een oplossing hebben: geen klas meer naar huis. Dat betekent dat je de vraag niet altijd kunt opvangen met leraren die de pabo hebben afgerond. Zij zijn niet zo makkelijk te vinden. En als ze voor ons komen werken, nemen we ze liever in dienst en zetten hen in voor de meer langdurige klussen.”

Mogen is een breed begrip

Maar het mag eigenlijk niet, toch? Assistenten voor de klas? Bubberman: “Mogen is een breed begrip. In principe mogen onderwijsassistenten niet zelfstandig lesgeven. Kunnen zij een juf of meester vervangen bij twee, drie, vier dagen ziekte? Ja natuurlijk. De ene onderwijsassistent is de andere niet. Daar selecteren wij ook op. Een aantal van hen kan het absoluut, hen zetten we door.”

Lees ook: 'Aantal ondersteuners op basisscholen groeit flink'