Ondanks felle kritiek op onderwijsbegroting houdt Bruins voet bij stuk met bezuinigingen
Van ‘juridisch kwetsbaar’ tot ronduit ‘onrechtmatig’. De meeste kwalificaties over de onderwijsbezuinigingen logen er vanmiddag niet om tijdens het vervolg van het debat over de OCW-begroting in de Eerste Kamer. Minster Bruins houdt voet bij stuk, met steun van zijn bondgenoten.
Vlnr: senatoren Daan Roovers (GroenLinks-PvdA), Bastiaan van Apeldoorn (SP) en Paul van Meenen (D66). Beeld: Livestream Eerste Kamer
Ingrijpende bezuinigingen zetten een streep door het bestuursakkoord dat het vorige kabinet in 2022 met het hoger onderwijs sloot. De eerste klappen vallen direct al dit jaar bij de starters- en stimuleringsbeurzen. Is het reden om een begroting van 57 miljard euro weg te stemmen? Dat ligt eraan wie je het vraagt.
“In dit huis is rechtmatigheid de zwaarste van onze toetsstenen. Soms kan naar de rechtmatigheid wellicht verschillend gekeken worden, maar in dit geval niet. De onrechtmatigheid staart ons aan”, sprak D66-senator Paul van Meenen. Hij erkent dat bestuursakkoorden vaak een vage status hebben, zoals Martin van Rooijen (50Plus) tegenwerpt. “De meeste bestuursakkoorden in het onderwijs zijn inderdaad zo vaag als je ze maar kan krijgen. Maar dit is nou net de uitzondering, dit is een zeer gedetailleerd akkoord.”
Nieuwe motie
Met een nieuwe motie hopen D66, GroenLinks-PvdA, SP, Volt, SP en OPNL de bezuiniging van 217 miljoen euro op de starters- en stimuleringsbeurzen voor in elk geval dit jaar van tafel te krijgen. Waarschijnlijk volgende week stemt de Eerste Kamer over de moties en de OCW-begroting zelf.
“Zelden hebben we zo’n duidelijk geval gehad waarbij de rechtmatigheid op z’n minst ernstig in twijfel getrokken kan worden. Willen we onze rol als Eerste Kamer serieus nemen, dan is het devies heel helder: niet doen!”, aldus Bastiaan van Apeldoorn (SP).
Willen we onze rol als Eerste Kamer serieus nemen, dan is het devies heel helder: niet doen!
Onverwacht besloot de Eerste Kamer vorige week tot een verlenging van het debat over de OCW-begroting, een zogenoemde derde termijn. Veel fracties, waaronder ook de christelijke partijen, plaatsten vraagtekens bij de rechtmatigheid van de bezuinigingen. Minister Eppo Bruins kon die twijfels na twaalf uur debat niet wegnemen. Op de valreep overhandigde hij een stapeltje adviezen die de rechtmatigheid zouden moeten onderbouwen.
Die werpen geen nieuw licht op de zaak, zei hoogleraar bestuursrecht Raymond Schlössels donderdag in een interview met het Onderwijsblad: “Het blijft een plotselinge en drastische bezuiniging die in strijd is met de afspraken die gemaakt zijn.” De Eerste Kamer ging opnieuw bij hem te rade en vroeg bovendien nog twee andere hoogleraren om een zienswijze. Allemaal zeggen ze: het bestuursakkoord bevat bindende afspraken die bij de rechter kunnen worden afgedwongen.
Kritiek van alle kanten: 'Doe het niet!'
Zelden oogstten politieke plannen zoveel tegengas als de voorgenomen bezuinigingen op (hoger) onderwijs. Zo waarschuwden de drie grote planbureaus (CPB, SCP en PBL), het bedrijfsleven, burgemeesters en onderwijswethouders voor de nadelige impact op kansengelijkheid en welvaart. Kritiek is er ook vanuit werkgevers- en werknemersorganisaties, bestuursrecht-deskundigen, en voormalig onderwijsminister Robbert Dijkgraaf. En natuurlijk de tienduizenden docenten, medewerkers en studenten van onderwijsinstellingen die al sinds vorige zomer actievoeren, staken en demonstreerden op het Malieveld. Zij roepen: 'Doe het niet.'
Estafettestaking in Enschede op 25 maart. Beeld: Roland Pupupin (@mediaapostles)
Inzichten
VVD, BBB, SGP en JA21 hadden deze keer geen behoefte aan spreektijd, bleek al bij een commissie-overleg vanochtend. JA21 heeft als enige van de partijen in het zogenoemde ‘monsterverbond’ vorige week al aangegeven de begroting te zullen steunen, ook al verdient die “een onvoldoende”. Wat de SGP betreft zijn er “tegengestelde” inzichten over de rechtmatigheid die toch niet zullen leiden tot een eenduidige conclusie. De partij voelde sowieso al weinig voor het uitstel. “Het gaat over een onderdeel van de begroting, niet over de hele begroting”, zei SGP-senator Marc de Vries.
En dus was het vandaag vooral wachten op de bijdrage van de andere twee christelijke partijen, die de begroting aan een meerderheid kunnen helpen. Volgens Hendrik-Jan Talsma (ChristenUnie) is de betrouwbaarheid van de overheid “danig op de tocht komen te staan”. In zijn ogen bevat de begroting een “juridische kwetsbaarheid”, maar dat wil niet zeggen dat daarmee alle seinen op rood staan. “De mogelijkheid dat een bepaald onderdeel juridisch uiteindelijk geen stand houdt, heeft niet als vanzelfsprekend tot gevolg dat de rechtmatigheid van de totale begroting kwestieus wordt. Dat hangt mede af van de financiële consequenties.”
We begrijpen dat het vertrouwen in de overheid een deuk heeft opgelopen
“We begrijpen dat er in het bestuursakkoord ook afspraken zijn gemaakt voor de komende jaren en dat het vertrouwen in de overheid een deuk heeft opgelopen”, aldus CDA-senator Theo Rietkerk. Toch spreekt hij ook waardering uit voor de minister. Zo kan het CDA zich vinden in de overgangstermijn van drie maanden die Bruins toepast bij de bezuiniging op de starters- en stimuleringsbeurzen.
“Onder omstandigheden mogen afspraken niet nagekomen worden", zegt Rietkerk. "We begrijpen dat deze politieke keuze tot onwenselijke gevolgen leidt. Het beoordelen van de politieke keuze is echter niet de taak van de Eerste Kamer”, aldus de CDA-senator, die daarmee een stortvloed aan interrupties over zich afroept. "Als je als CDA het woord rechtmatigheid hier ooit nog in de mond wilt nemen...", reageert Van Meenen.
Deze Kamer moet de rechtmatigheidstoets niet verschuiven naar de rechter
“De Eerste Kamer is geen stempelmachine”, vindt Volt-senator Gaby Perin-Gopie. “Deze Kamer moet de rechtmatigheidstoets niet verschuiven naar de rechter. We horen wetten terug te sturen als we zien dat ze onrechtmatig zijn.”
Het kabinet schendt volgens Daan Roovers (GroenLinks-PvdA) niet alleen het bestuursakkoord, maar schaadt ook de betrouwbaarheid van de overheid. “Wat is een afspraak met het kabinet waard? Wat zegt de minister tegen maatschappelijke partijen: jullie moeten je aan je afspraken houden, maar reken er niet op dat wij dat ook doen.”
De acties gaan door. Stop de sloop van het hoger onderwijs! Sluit je aan
