Na de zomer weer geen boeken? Dat zou zomaar kunnen
De belofte: nooit meer de studieboekenchaos zoals bij de start van het vorige schooljaar. De werkelijkheid? Het spant erom, zeker in het hbo. Voor het mbo en voortgezet onderwijs blijft het ook spannend.
beeld: Typetank
Tienduizenden studenten in mbo en hbo begonnen het studiejaar 2022 zonder boeken, want de partner van hun opleidingen had het er lelijk bij laten zitten. Zo lelijk dat het jongerenprogramma BOOS er bijna een half uur over tekeerging, en moederbedrijf The Learning Network (TNL) in februari de handdoek in de ring gooide: exit Studers en Studystore, voor TLN blijft alleen het voortgezet onderwijs over onder het merk Van Dijk.
Veiligheidsschoenen en koksmutsen
Wat nu? Vooral mbo-instellingen maakten zich zorgen, vanwege hun complexe boekenlijsten, geregeld met opleidingsgebonden materiaal als veiligheidsschoenen, koksmutsen, laboratoriumbrillen. Niet elke student kan zo’n pakket tijdig en volledig bij elkaar shoppen, dus was een contract met Studers wel zo handig, net als Studystore voor het hbo. School leverde de leermiddelenlijst aan, het servicebedrijf maakte er een compleet pakket van per studierichting en leerjaar. Inloggen met het student-account en bestellen maar. Het optimistische nieuws voor studiejaar 2023-24: MBOwebshop denkt rust en zekerheid te bieden voor meer dan 80 procent van de mbo-markt; de scholen die zich tijdig hebben gemeld. Voor het bedrijf betekent dit een ruime verdubbeling van activiteiten en omzet, het dekte begin 2022 nog maar zo’n 30 procent van het mbo-landschap.
Kenners van de markt
“Groeien in tijden van personeelstekort was spannend maar het is verbazingwekkend goed gegaan”, zegt ceo Jeroen Borgsteede van MBOwebshop. “Door het stoppen van Studers hebben we daar vertrokken mensen kunnen binden die de puzzels van deze markt kennen.”
Wij doen niet aan kassakoopjes
In het mbo met zijn grote variëteit aan opleidingen draait het om veel meer dan de grote educatieve uitgevers, legt Borgsteede uit. Zijn database kent ruim tweehonderd leveranciers, is te koppelen aan de schooladministratie inclusief kluisjes, excursies en persoonlijke leerroutes. “Wij doen niet aan kassakoopjes, er komt alleen op de lijst wat de school erop heeft gezet. Studenten die iets overnemen van een familielid of vriend kunnen dat aangeven, toegang tot digitale leermiddelen is meteen geregeld.” Mooie beloftes, kan hij die waarmaken als studenten na de zomer bellen en appen met vragen waar hun spullen blijven? “We hebben ervaring, onze wachttijd is nooit langer geweest dan twee minuten. Andere bedrijven in deze markt komen uit de fysieke distributie, wij hebben vanaf de start een digitaal platform gebouwd.”
Papiertekort en transportproblemen zijn overmacht
De MBO Raad is vol vertrouwen en ook van overstappers zijn optimistische geluiden te horen. ROC Aventus uit Apeldoorn, Deventer en Zutphen bijvoorbeeld had al in november 2022 gekozen voor MOBwebshop. Alle voorbereidingen zijn voltooid, zegt woordvoerder Daphne van Vliet, docenten zijn getraind en de website staat klaar. Wanneer is het een succes? “Als studenten goede duidelijke informatie krijgen over de leermiddelen die ze moeten aanschaffen en als de studenten die voor MBOwebshop kiezen (want dat is niet verplicht), hun bestelling spoedig in huis hebben. Mocht dat laatste door overmacht zoals papiertekort of transportproblemen niet lukken, moet er goed en duidelijk gecommuniceerd worden naar onze studenten.”
Houd de menselijke maat
Hoe gemakkelijk het kan, weten studenten van de Universiteit Leiden al ruim dertig jaar dankzij het familiebedrijf Index Books. Een selecte groep opleidingen in het hoger onderwijs plus daarmee verbonden mbo-instellingen is daar ook aangesloten, maar Index Books is beslist niet van plan het hele hbo en wo te bedienen, zegt eigenaar Christiaan van Minnen: “Wij zijn een familiebedrijf en dat wil ik zo houden, dus we groeien organisch. We blijven in de Leidse binnenstad, wij gaan niet naar een doos op een industrieterrein. Houd de menselijke maat, probeer niet te doen wat je niet kunt managen. Je kunt begerige ogen krijgen, maar beloof geen gouden bergen, dat is een risico op herhaling van zetten.” Wie bedient het hbo dan wel? Voor MBOwebshop is die sprong nu te uitdagend, zegt Borgsteede, hoe interessant de markt voor hoger onderwijs ook is. “De vingers jeuken, maar de uitdaging waar wij voor staan is al groot genoeg.”
Geen digitale licenties
Enkele Nederlandse educatieve uitgevers proberen het hbo wel te bedienen via een coöperatie zonder winstoogmerk. Op 3 juli gaat studiewinkel.nl open met boekenlijsten van een deel van de hbo-instellingen en universiteiten. Hoeveel precies wil general manager Annet Scheermeijer niet onthullen, maar zij verwacht dat één op de vijf studenten bij het nieuwe initiatief bestelt. De van bol.com afkomstige Scheermeijer staat voor een fikse uitdaging: haar platform biedt nog geen internationale titels en evenmin digitale licenties. Dat komt zo snel mogelijk, belooft Scheermeijer per e-mail. Prioriteit is nu het aanleveren en verwerken van leermiddelenlijsten door de opleidingen. “Artikelen die wij nu (nog) niet kunnen uitleveren via onze webshop worden wel getoond op de leermiddelenlijst met daarbij bestelinstructies voor de student.”
Klanten oordelen meedogenloos
Studenten besteden jaarlijkse honderden miljoenen aan schoolboeken en leermiddelen, in een relatief korte periode. De productie van boeken en materialen moet voor hoogzomer gebeuren, de levering in vakantietijd of net daarna. Dat geldt ook voor de boeken in het voortgezet onderwijs die worden betaald door het rijk. Toch kregen marktpartijen in het vo de levering vorig jaar niet voor elkaar, met grote gevolgen in de klas en daarbuiten. De klantenservice en de ict-afdelingen hadden het lastig. Op de review-website Trustpilot regende het meedogenloze oordelen over Iddink en Van Dijk, de grote spelers in het voortgezet onderwijs. Directeur Stephan de Valk van de uitgeverskoepel MEVW voorziet verbetering nu er meer overleg is tussen uitgevers van educatieve materialen en het digitale onderwijsplatform Sivon. “Scholen hebben hun lijsten met leermiddelen dit jaar eerder ingeleverd, dat is positief. Als in de keten op tijd duidelijk is wat de leerlingen nodig hebben, kan de distributeur bestellen en kan de uitgever zorgen voor voldoende exemplaren. Daarna verloopt het fysieke uitleveringsproces in omgekeerde richting: van uitgever naar distributeur, naar leerling of school.”
We denken dat het goed komt
De Valk was dit voorjaar nog zeer bezorgd over de gevolgen van het wegvallen van Studers en Studystore. Nu constateert hij dat actieve betrokkenheid van uitgevers, distributeurs en onderwijskoepels heeft gewerkt. Zijn organisatie ondersteunt de publiek-private samenwerking rond leermiddelen zoveel mogelijk. “In het mbo zien we dat MBOwebshop in feite de rol van Studers overneemt en dat gebeurt operationeel doeltreffend, voor zover wij dat kunnen overzien. Natuurlijk hebben wij ook gevraagd of die enorme opschaling gaat lukken, maar hun ict is op orde en laat dit toe. Al weet je het pas echt als alle studenten bij de start van het studiejaar hun leermiddelen krijgen. We denken dat het goed komt, maar we houden het wel in de gaten.” Voor het hbo ziet hij de oprichting van Studiewinkel als een stap in de goede richting. “Het staat open voor deelname door alle uitgeverijen die werken met het Centraal Boekhuis en daarmee zorgt de branche zelf voor een alternatief.”
Tweedehands op zijn retour
Kan het voor de student goedkoper door een gebruikt boek over te nemen? Studystore en Studers zagen dat ook als een markt, inclusief eigen magazijn voor de handelsvoorraad ingeleverde boeken. Medio juni was dit aanbod nog altijd online te vinden, hoewel de bedrijven niet meer bestaan. Opvolgers wagen zich niet aan zo’n activiteit met een onzekere marge. MBOwebshop verwijst naar andere platforms die zich specifiek op de tweedehandsmarkt richten, Studiewinkel heeft geen ambities. Het Leidse familiebedrijf Index Books bemiddelt alleen voor tweedehands: de koper betaalt aan het bedrijf, de studenten wikkelen de verzending zelf af met door Index verstrekte labels en als de fysieke transactie is voltooid, krijgt de verkoper het geld gestort. Dat de websites van Studystore en Studers nog altijd te vinden zijn is volgens ceo Hans van der Wind van The Learning Network bedoeld om de laatste meldingen en klachten op te vangen. “Nu nog tien per dag, ik verwacht dat we rond 1 juli op nul zitten en dan kunnen ze dicht. Voor zover ik weet hebben we alle retourneringen en annuleringen afgehandeld, maar dat weet je nooit helemaal zeker.” Ook met scholen en leveranciers is The Learning Network er nog niet helemaal uit. “Partijen verwijten elkaar van alles, we hebben nog één situatie waar we over een minnelijke oplossing praten. We zijn ook nog met scholen in gesprek, dat boek hoop ik binnen acht weken te sluiten.” En de vermelding van mbo en hbo/wo als klanten op de website van The Learning Network? “Er komt een nieuwe TLN-website en dan gaan we dat zeker veranderen.”
