Mailtje beantwoorden? Nu even niet
De nieuwe cao-po beschermt het recht op onbereikbaarheid na 18.00 uur. Leerkrachten hoeven na dit tijdstip dus geen mails, apps of telefoontjes te beantwoorden. “Geef jezelf de ruimte om weer op te laden.”
Beeld: Nino Maissouradze
Ronald van de Zande, leerkracht op basisschool Blink in Vleuten, was er tijdens het wekelijks overleg met acht collega’s over begonnen. Over het recht op onbereikbaarheid zoals dat in het nieuwe cao-akkoord staat. Wat volgde was stilte en vragende ogen. Niemand had ervan gehoord. Daarna kwam er een discussie op gang, ook over hun gezamenlijke appgroep. In die groep werden regelmatig in het weekend berichten gedeeld, bijvoorbeeld over werk gerelateerde krantenartikelen. Van de Zande: “Al pratende kwamen we tot de conclusie dat we dat niet allemaal even prettig vinden. En dus hebben we nieuwe afspraken gemaakt: alleen doordeweeks appen en niet in de avond of tijdens het weekend.”
Persoonlijk kiezen
Kortom, het recht op onbereikbaarheid gaat niet vanzelf. AOb-voorzitter Thijs Roovers zegt hierover: “Het gaat vaak mis omdat werkgevers de kaders niet bewaken. Daarom staat het nu duidelijk opgeschreven dat je geen mails, apps of telefoontjes na zes uur ’s avonds hoeft te beantwoorden. Wil je dat wel, dan kan dat altijd, maar ouders en collega’s kunnen het je niet opleggen en van je vragen.” Vooral de toevoeging van het persoonlijk kunnen kiezen of je wel of niet bereikbaar wilt zijn, is essentieel volgens AOb-trainer Jim van Emden. Omdat hierdoor het gevoel van autonomie behouden blijft. Van Emden is jurist en heeft grote interesse in de psychologie achter gedrag. “Het recht op onbereikbaarheid heeft veel juridische raakvlakken naast psychologische effecten, zoals wat het met een mens doet als je altijd bereikbaar bent en ‘aan’ staat. Het is goed dat deze maatregel in het onderwijs wordt doorgevoerd, om de toenemende werkdruk en stress die ervaren wordt aan te pakken.”
Burn-out klachten
In Nederland heeft gemiddeld 17 procent van de mensen burn-outklachten. In het onderwijs ligt dat aandeel op meer dan een kwart. Een onderzoek uit 2022 naar de emoties die leraren ervaren tijdens het lesgeven, gaf als aanbeveling: geef jezelf na een lange dag werken de ruimte om weer op te laden voor de volgende werkdag. Simone Fomenko, hoofdbestuurder po bij de AOb en leerkracht: “Ik reageer echt weleens op mails op mijn vrije dag, maar ik verstuur ze dan pas op de dag dat ik werk. Dat is heel makkelijk in te stellen in het mailprogramma.” Wat volgens Fomenko ook goed werkt, is in je handtekening onderaan de mail je werkdagen vermelden. “Er zijn collega’s die op vrijdagavond toch nog een mail van een ouder beantwoorden, zo van dan is die uit mijn systeem. Dat kan natuurlijk en snap ik ook. Maar mijn stelregel is altijd; komt er bloed uit of spuugt het tandjes? Dan is het urgent en moeten we er wat mee. Alle andere gevallen kunnen prima wachten.”
Komt er bloed uit? Dan is het urgent, in alle andere gevallen kan het wachten
“Ik denk dat er ook een taak ligt voor de scholen om met elkaar het gesprek te voeren over bereikbaarheid,” voegt Fomenko hieraan toe. “En om de gemaakte afspraken als schoolleiding duidelijk naar de ouders te communiceren. Bijvoorbeeld dat de leerkrachten alleen tussen 9 en 5 bereikbaar zijn. Je geeft hiermee eigenlijk gewoon de openingstijden van je winkel aan.” De uitvoering blijkt bij de ene school strikter te zijn dan bij de andere. “Bij ons op school communiceren we in de schoolgids en op de website dat de leerkrachten van 8 tot half 5 bereikbaar zijn,” vertelt Jana Pols, directeur van Stap voor Stap. “Alleen geven we de leerkrachten de vrijheid daarvan af te wijken, als zij dat willen. Dus stel je wilt graag ’s avonds je mails beantwoorden, omdat je dat fijn vindt werken, dan kan dat.”
Je geeft hiermee eigenlijk gewoon de openingstijden van je winkel aan
Nederland is niet het enige land dat het recht op onbereikbaarheid verdedigt. Zo is in Australië sinds deze zomer de 'right to disconnect'-wet ingegaan, wat betekent dat werkgevers hun personeel na werktijd niet meer mogen lastigvallen met zaken die ook later kunnen worden afgehandeld. Doen ze dat tóch, dan riskeren ze een fikse boete. “Aan de Nederlandse variant, zoals die nu in het cao-akkoord primair onderwijs staat, zitten geen boetes verbonden zoals in Australië”, aldus Van Emden. “Dat lijkt me prima.”
'Dit doen we allang'
Fomenko: “Ik hoop eigenlijk dat veel scholen zeggen: ‘Ja maar dit doen we allang, dit is niets nieuws voor ons.’ Zoals op de school waar ik werk, daar hebben we als team hele duidelijke afspraken gemaakt.” Van Emden heeft in dit kader nog een tip: “Bespreek tijdens het werkverdelingsplan, aan het begin van het schooljaar, ook het onderwerp bereikbaarheid. Wat verwacht je van elkaar, wat spreek je concreet af en hoe communiceer je dat naar de ouders toe. Daarbij vind ik wel dat je onderscheid kan maken in de bereikbaarheid richting de ouders en richting je collega’s. Dat laatste kan iets minder strikt.”
Daar kan Pols zich volledig in vinden. “Wij hebben onder collega’s een zakelijke WhatsAppgroep en een huiskamer appgroep met ditjes en datjes en vooral veel grappen. In die laatste groep worden ook ’s avonds en in het weekend berichten gedeeld. Dat weet iedereen en dat maakt het ook juist gezellig.”
WhatsAppgroepen met ouders zijn volgens Pols, Van Emden en Fomenko een no-go. “En je telefoonnummer delen met de ouders is ook geen optie. Daar ligt een duidelijke scheidslijn.”
Tips voor rustige avonden en kalme vakanties
Hoe houd je het stil en rustig, ’s avonds en tijdens de vakantie? Het Onderwijsblad geeft 6 praktische tips.
1. Als je de mails gelijk wilt beantwoorden, zodat het werk uit je systeem is tijdens de vakantie, doe dat dan, maar plan de verzending binnen de ‘openingstijden’ van de school en op jouw werkdagen. Dan ben je duidelijk naar de ouders toe wanneer je wel en niet bereikbaar bent.
2. Communiceer onderaan je mail, in je automatische handtekening, duidelijk je werkdagen. Dan weet iedereen wanneer je wel en niet werkt.
3. Als je een duo hebt, maak dan onderling afspraken wie, wanneer en wat oppakt. Simone Fomenko maakt met haar duo voor iedere leerling aan het begin van het schooljaar een ‘kindgesprek’ aan met daarin haar collega, zijzelf, de ouders van het kind en als daar sprake van is ook de intern begeleider. Binnen dit kindgesprek is alle communicatie zichtbaar die plaatsvindt over het kind. Wanneer de ouder iets appt, kunnen beide leerkrachten meelezen en zo zijn ze altijd op de hoogte.
4. Gebruik Parro, Klasbord, Social Schools of een andere schoolapp voor de communicatie met de ouders. Maak geen WhatsAppgroep aan met de klas of de ouders. Zo kan je professionele distantie houden. En geef nooit je privénummer.
5. Bespreek met je collega’s wat je wel en niet prettig vindt als het over bereikbaarheid gaat. Als je een gezamenlijke appgroep hebt, spreek dan duidelijke spelregels af, zoals niet appen in het weekend.
6. Spreek met jezelf een bepaalde tijd af als je thuiskomt van je werk wanneer je je werkmail mag checken, zodat je je eerst kunt richten op je thuissituatie.
