Maatwerk helpt leerling met autisme uit impasse
In een boek van oud-leraar Tom van Duuren vertellen oud-leerlingen met autisme elk hun eigen verhaal. Een pasklare oplossing voor hen is er niet, maar kleine aanpassingen kunnen hun onderwijsleven vergemakkelijken. “Doe eens een lesvrije dag.”
Tom van Duuren op bezoek bij oud-leerling Erik Jan Scholtens, communicatiemedewerker op het Ministerie van Buitenlandse Zaken, die vandaag vanuit huis werkt. Beeld: Herman Engbers
Na een carrière van ruim veertig jaar in het speciaal onderwijs was Tom van Duuren er niet aan toe om zijn oud-leerlingen met autisme los te laten. Daarom besloot hij een boek over hen te schrijven en dat is eerder dit jaar verschenen: ‘Een authentieke kijk op autisme’.
“Een ode aan mijn leerlingen”, noemt Van Duuren het boek. Hij interviewde daarvoor zijn oud-leerlingen en in sommige gevallen ook hun ouders. Hij kijkt met hen terug op hun schoolloopbaan en hij hoorde van hen waar ze nu staan in het leven.
Je wordt toch vaak behandeld alsof je achterlijk bent, daar moeten we vanaf
“Een grote eer”, zegt leerling Ben, die in het boek geportretteerd wordt. “Je wordt toch vaak behandeld alsof je achterlijk bent, daar moeten we vanaf. De ene persoon met autisme is de andere niet.”
Dat is een boodschap die Van Duuren met zijn boek wil uitdragen. Zijn oud-leerlingen hebben allemaal een compleet ander verhaal en hun autisme heeft bij iedereen een andere invloed op hun leven.
Neem René. Van Duuren: “Als hij me opbelt is het altijd: ‘Hee Tom hoe gaat het, nou met mij niet zo goed, want wat er onlangs is gebeurd….’ Ik heb dan geen moment kunnen zeggen hoe het met mij gaat, maar dat vind ik ook niet zo belangrijk. Hij zit dan helemaal vol met emoties, dat moet hij kwijt.”
René zal de rest van zijn leven altijd begeleid moeten wonen. Dat weet hij. Maar zijn leven is na een roerige schoolloopbaan helemaal op zijn pootjes terecht gekomen en hij weet waar zijn grenzen liggen. Van Duuren: “Twee uur per dag maakt hij muziek voor mensen met dementie, daar legt hij zich volledig op toe. Hij zegt: Eerst vroegen ze of ik ook dit kon doen, of dat. Maar nee, ik doe alleen dit.”
Vast contract
De eerdergenoemde Ben heeft een vast contract bij een biologische supermarkt. Hij krijgt anderhalf uur per week begeleiding. Dan bespreekt hij de zaken waarin hij vastloopt. Verder krijgt hij geen bijzondere ondersteuning meer. Ook Ben kent zijn eigen grenzen. In het boek zegt hij: ‘Vroeger pushte ik mezelf om in het buitenland te zijn, maar als ik eerlijk ben dan kwam ik er achter dat het me wel veel energie kost. Het is leuk als ervaring, maar ik moest me daarna weer helemaal opladen. Ik merk dat ik liever in eigen land op vakantie ga.’
Van Duuren heeft een nieuwtje over hem: “Hij is onlangs getrouwd. Zijn vrouw heeft trouwens geen autistisme, hij kent haar via Tinder. In zijn zoektocht naar liefde dacht hij nog even dat een partner met autisme misschien goed zou werken, dat ze elkaar dan zouden begrijpen, maar dat bleek juist dubbel problemen te geven.”
Oud-leerling Erik Jan worstelt met liefde, hij heeft nog nooit een date gehad en vindt datingapps te gekunsteld. Hij overweegt om naar een psycholoog te gaan voor advies. Een andere oud-leerling, Wessel, is nu 37 en heeft lang gezocht naar iemand om zijn leven mee te delen. Maar voorlopig staat dat plan in de ijskast. “Hij zegt dat hij in een relatie te veel op zijn tenen moet lopen en dan geen tijd meer heeft voor zichzelf.”
Vriendschappen
Van Duuren vroeg al zijn geïnterviewden naar hun vriendschappen en relaties. Het leverde zeer uiteenlopende antwoorden op en die verscheidenheid is er ook als kinderen nog op school zitten. Er is daarom ook geen pasklare oplossing die voor iedereen werkt, weet Van Duuren. “Een prikkelarme plek waar ze even naar toe kunnen is goed, maar niet altijd genoeg.”
Wel zijn er talloze kleine aanpassingen mogelijk die het leven van autistische kinderen in het reguliere onderwijs makkelijker kunnen maken. Als het huiswerk duidelijk op het bord staat, gaat het bijvoorbeeld niet verloren in het geroezemoes aan het einde van een les. “Daar hebben eigenlijk alle leerlingen baat bij, niet alleen die met autistisme.”
Als het aan Van Duuren zou liggen, draaien kinderen zo lang mogelijk mee in ‘het regulier’. Nu is dat door grote klassen en overbelaste leerkrachten vaak niet mogelijk. Maar binnen die beperkte omstandigheden pleit hij wel voor iets meer flexibiliteit. “Er wordt vaak geschermd met de inspectie, dat er daarom niet van een programma kan worden afgeweken. Terwijl er toch best veel kan. Doe eens een lesvrije dag, waarin ze zelf aan de slag gaan met hun werkstuk en de accu weer opladen.”
Vreemde eend
De leerlingen met wie Van Duuren heeft gewerkt liepen allemaal vast in ‘het regulier’. Dat had verschillende oorzaken. Ze waren bijvoorbeeld steeds de vreemde eend in de bijt, en daarom ongelukkig. Ze konden niet meekomen, begrepen na herhaaldelijk uitleggen de lesstof nog niet. Ze trokken zich terug, of er waren juist gedragsproblemen, waardoor er uiteindelijk zelfs met tafels en stoelen werd gesmeten.
Na deze impasse kwamen deze leerlingen in een schakelklas terecht, soms bij Van Duuren. Het team werkte er met het kind dan eerst aan dat het weer lekker in zijn of haar vel kwam, echt schoolse activiteiten bleven de eerste periode op een laag pitje.
Ook was Van Duuren mentor in de ‘Opmaat-klas’ bij Mariëndael in Arnhem. Een klas voor jongeren die niet meer leerplichtig waren, maar niet goed wisten hoe ze richting aan hun leven konden geven. “We deden van alles. Schrijftrainingen, excursies. Bijvoorbeeld naar De Wereld Draait Door. Dat heeft Erik Jan geregeld. Helemaal per mail, want hij heeft een hekel aan bellen.” Zo zagen de leerlingen beter wat ze in hun mars hadden, en werd er samen naar een passende levensinvulling gezocht.
De Opmaat-klas kwam vaak aan het einde van een lastig en pijnlijk pad. “De moeder van mijn geïnterviewde oud-leerling Thijs zei dat Mariëndael nog mooier was dan het winnen van de hoofdprijs van de staatsloterij. Eindelijk een school waar hij zich gelukkig voelde.”
Bezuinigingen
Het valt Van Duuren zwaar dat er zulke forse bezuinigingen zijn geweest in het speciaal onderwijs, “terwijl het zo veel mensen zo veel goeds heeft gebracht”. Het autisme-steunpunt dat ouders en leerkrachten van kinderen in het reguliere onderwijs bijstond, bestaat in die vorm niet langer. Wat hij zijn leerlingen vroeger kon bieden, is nu vaak niet meer mogelijk.
Van Duuren hoopt dat zijn boek desondanks enige handvatten biedt aan leerkrachten, docenten, ouders en ambulant begeleiders. Hij zou graag willen dat zijn boek mensen aanspoort om anders naar autisme te kijken. Autisme niet als een stoornis zien, maar inzien dat het brein bij mensen met autisme gewoon anders werkt.
De belangrijkste boodschap die hij wil overdragen is dat mensen zich altijd ontwikkelen. Hij heeft in al die jaren gezien dat vooral ouders zich daar erg van bewust zijn. “De ouders van Wessel zien hun zoon nog steeds vooruitgaan, ondanks alle butsen en deuken die hij in het leven heeft opgelopen. Als je je met de juiste mensen omringt, is er zo veel mogelijk.”
Het werk dat ik nu doe zou eigenlijk niet kunnen voor een persoon met autisme
Of neem Erik Jan, die bij Van Duuren instroomde in de Opmaat-groep, omdat hij geen idee had wat hij met zijn toekomst aan moest. Hij hoopte naar de School voor de Journalisitiek te gaan, maar zijn vader vroeg Van Duuren met klem hem dat uit zijn hoofd te praten. Inmiddels is Erik Jan communicatiemedewerker op het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
En Ben, die in groep 7 de diagnose autisme kreeg en ondanks zijn strijdbaarheid altijd het gevoel had dat hij niet meekwam, zegt in het boek: ‘Het werk dat ik nu doe zou eigenlijk niet kunnen voor een persoon met autisme. Het is zoveel schakelen, zoveel aanvoelen, dat het op papier niet zou moeten kunnen.´
:‘Een authentieke kijk op autisme, openhartige interviews over het leven van mensen met autisme’. Tom van Duuren. Prijs €21,50
Van Duuren is daarom enthousiast over een citaat van Marc Fleischer, die veel publiceerde over zijn leven met autisme: Autisme is als een berg oplopen met zware schoenen. “Het is zwaar, het gaat langzaam, maar er is altijd vooruitgang mogelijk”, zegt Van Duuren. “Er is altijd hoop. Oud-leerling Szofia, die inmiddels een kunstopleiding volgt, heeft die uitspraak verbeeld in een illustratie voor de cover van het boek.”
