Leukste school is een school die durft te kiezen

Tekst Birgit Koeman - leerkracht speciaal basisonderwijs - 14 maart 2024 - 6 Minuten om te lezen

Beeld: Typetank

Op veel basisscholen heerst een cultuur, waarin directies en leerkrachten onnodig veel werk genereren voor zichzelf en voor elkaar. Die cultuur wordt in stand gehouden met een jaarkalender, die weinig ruimte laat voor eigen invulling door individuele leerkrachten. In dit stuk beschrijf ik ideeën en tips, die basisscholen kunnen gebruiken om kritisch te kijken naar hun activiteiten.

Dit opinie-artikel stond in het Onderwijsblad. Wil jij het blad ontvangen? Word lid!

Jaarkalender

Bouw de jaarkalender helemaal opnieuw op met prioriteit voor de basisvakken. Bepaal hoeveel weken er gewerkt moet worden volgens het vaste weekrooster. Wat kan er dan nog bij? Wees sober met het plannen van nevenactiviteiten. Durf keuzes te maken voor de invulling van de resterende tijd, buiten de basisvakken. Leg de focus niet op het zijn van ‘de leukste school’ voor de buitenwacht. Het wordt vanzelf leuk met relaxtere leerlingen en uitgeruste leerkrachten, die toekomen aan de dingen waarvoor ze het onderwijs zijn ingegaan.

Leg de focus niet op het zijn van ‘de leukste school’ voor de buitenwacht

Administratie

De Onderwijsinspectie eist minder administratie dan vaak wordt gedacht. Werk met beknopte documenten en voorkom dubbelingen. Documenten typen omdat het moet van de inspectie en er vervolgens niks mee doen, is zonde van de tijd en demotiverend. Plan geen andere tijdrovende activiteiten in perioden dat leerkrachten druk zijn met toets-weken of rapporten.

Houd de weekroosters eenvoudig, want ze moeten gaandeweg het jaar regelmatig aangepast worden. Natuurlijk is het belangrijk om je leerlingen goed in kaart te hebben en te volgen, maar doe dat niet te gedetailleerd, want daarmee creëer je een schijnzekerheid die niks toevoegt aan de kwaliteit van het onderwijs. Op mijn vorige school moest ik weekroosters typen waarop per dag stond aangegeven hoe laat en hoe lang ikzelf en de onderwijsassistent met leerlingen aan welke doelen ging werken. In de praktijk bleek dat ik precies nul dagen volgens dat rooster kon werken. Elke dag dook er wel iets op, dat deze planning in de war stuurde.

Houd de weekroosters eenvoudig

Kies en cluster

Kies voor maximaal twee landelijke themaweken, zoals bijvoorbeeld de Kinderboekenweek en de Week van de Lentekriebels. Maak ook een keuze uit andere gelijksoortige evenementen. Organiseer bijvoorbeeld een sportdag óf de Koningspelen en voel je niet verplicht om meer dan één keer per jaar geld in te zamelen voor een goed doel.

Plan in een periode van specifieke activiteiten voor een jaargroep geen andere evenementen, die voorbereidingstijd vragen van leerkrachten. Laat de basisvakken zo min mogelijk vervallen. Als er bijvoorbeeld tijdens het schoolkamp helemaal geen aandacht is voor de basisvakken, is het gewoon extra vakantie, wat ten koste gaat van de effectieve lestijd. Door activiteiten en lessen te clusteren ontstaat er meer tijd voor basisvakken: Houd bijvoorbeeld de sponsorloop tijdens de sportdag of verwerk lessen sociaal emotionele ontwikkeling in expressielessen en bewegingsonderwijs.

Kies voor maximaal twee landelijke themaweken

‘Gemiddelde’ leerlingen

Plan extra tijd in voor ‘gemiddelde’ leerlingen. Deze leerlingen hebben baat bij aandacht in een kleine groep, evengoed als leerlingen die in aanmerking komen voor verlengde instructie of extra uitdaging. Met gerichte aandacht zullen zij beter presteren en opbloeien. Ze zullen zich ook meer gezien voelen door de leerkracht.

Gemiddelde leerlingen hebben baat bij aandacht in een kleine groep

Pauzes

Op veel scholen is het de normaalste zaak van de wereld dat pauzes vervallen, terwijl wetenschappelijk onderzoek juist heeft aangetoond, dat pauzes tijdens het werk nodig zijn. Zorg er dus voor dat de leerkrachten een ongeschonden pauze hebben van minimaal een kwartier.

Tijdens een pauze moet een leerkracht uit de groep kunnen gaan. Dat soort pauzes bescherm je door bijvoorbeeld een EHBO-punt voor leerlingen in te stellen en de bezetting ervan mee te nemen in de roosters. Gebruik de theepauzes na lestijd niet als vergadertijd of voor zakelijke mededelingen en erken dat het eerste kwartier na de schoolbel niet als pauzetijd bestempeld mag worden, omdat de leerkracht dan nog druk bezig is met leerlingen en ouders.

Tijdens een pauze moet een leerkracht uit de groep kunnen gaan

Gesprekken

Veel gesprekken kunnen korter en efficiënter. Multidisciplinaire overleggen die moeten plaatsvinden met ouders en ondersteunende instanties passen best in 30 of maximaal 45 minuten. Maak een duidelijke agenda, met een tijd per agendapunt en bewaak deze tijdens het gesprek. Is er meer tijd nodig, maak dan een nieuwe afspraak en stem af of alle partijen daarbij aanwezig moeten zijn.

Tijdens oudergesprekken kan de leerkracht het verslagje typen, terwijl ouders op het digibord meekijken. Dat scheelt werk achteraf en het is transparant richting de ouders.

Voor de vaste gespreksrondes en de informatieavond zijn avonden beschikbaar. Daarbuiten zou moeten gelden, dat de gesprekken binnen de werktijd van de leerkracht plaatsvinden. Ouders vragen graag gesprekken aan buiten hun eigen werktijd, maar leerkrachten hebben thuis ook een gezin en een eigen leven.

Ouders vragen graag gesprekken aan buiten hun eigen werktijd, maar leerkrachten hebben thuis ook een gezin en een eigen leven

Vergaderingen

Benoem een notulist en een tijdbewaker die het aangeeft als de geplande tijd voor een agendapunt is verstreken. Is het agendapunt nog niet afgehandeld, dan wordt besloten of het doorschuift naar de volgende vergadering of dat een paar collega’s het onderwerp oppakken.

Benoem een notulist en een tijdbewaker

De normjaartaak

Een deel van het werk van leraren staat niet expliciet vermeld in de normjaartaak. Ik noem dit ‘verborgen werkzaamheden’. Denk aan een sponsorloop waarbij de leerkracht ouders moet informeren, een formulier moet opsturen en daarna het geld moet innen, tellen en opbergen. Andere voorbeelden zijn een keukendienst, opruimen of schoonmaken, gesprekken die uitlopen buiten werktijd en pauzes die vervallen. Ik heb al laten zien dat uitlopende gesprekken en verloren pauzes voorkomen kunnen worden. De overige verborgen werkzaamheden moeten officieel tot de normjaartaak gaan behoren.

Verborgen werkzaamheden moeten officieel tot de normjaartaak gaan behoren

Digitaal rapportfolio

Het papieren rapport is op veel scholen vervangen door een digitaal rapportfolio. Voor een groep van pakweg dertig leerlingen genereert dat veel meer werk en ik heb in de praktijk gemerkt, dat lang niet alle ouders en leerlingen hierop zitten te wachten. Er zijn andere manieren om met de leerlingen terug te blikken op wat ze gemaakt en gedaan hebben in een schooljaar. Bijvoorbeeld door in de expressietijd met de groep naar elkaars werk te kijken en het maakproces te bespreken. Ook kun je ervoor kiezen om met de groep foto’s te bekijken, die je hebt gestuurd in de ouderapp. Dat kan onder schooltijd en kost de leerkracht geen extra werk.

Er zijn andere manieren om met de leerlingen terug te blikken op wat ze hebben gemaakt en gedaan

Met al deze voorbeelden heb ik geput uit eigen ervaring. Niet alles kan in het onderwijs en leerkrachten moeten zich daarover durven uitspreken, ook tegenover ouders. Ik hoop dat dit stuk teams kan inspireren en op scholen een discussie op gang zal brengen.