Lerarentekort houdt aan
Nu de corona-crisis in andere bedrijfstakken voor kaalslag zorgt, melden zij-instromers zich massaal aan bij schoolbesturen. Exit lerarentekort? Nee. Door een enorme pensioengolf en een verhoogde raming van het aantal leerlingen blijft het probleem urgent.
Beeld: Typetank
Basisscholen in Maas en Waal hebben alle vacatures ingevuld, zocht dagblad de Gelderlander uit. Bemiddelaar Meesterbaan telt minder vacatures. Bij het UWV meldden zich voor de zomer opmerkelijk genoeg ruim drie keer meer werkloze jongeren uit de onderwijssector. Geen 125 zoals vorig jaar, maar 416. Kleine aantallen, maar toch. Bij de AOb komen berichten binnen dat er geen zij-instromers meer worden aangenomen in Amsterdam. In andere grote steden gebeurt dat nog wel. Den Haag worstelde kort voor de zomer met een tekort van omgerekend meer dan driehonderd fulltime banen, vooral in de achterstandswijken. In mei rapporteerde Rotterdam nog vierhonderd oningevulde vacatures, dat zijn er nu minder laat de gemeente weten in het AD. In noodplannen vullen onbevoegden nog steeds de gaten.
Het actuele beeld van het tekort is divers. Een groeiende groep mensen, die hun baan in de coronacrisis heeft verloren, ziet in het onderwijs voorlopig een goed alternatief. Vervolgens botsen zij wel aan tegen de opnamecapaciteit van de scholen aan om ze te begeleiden. Amsterdams schoolbestuurder Arnold Jonk moest potentiële zij-instromers een paar keer nee verkopen. “Ik had best nog een paar mensen kunnen plaatsen." Hij vertelt dat zij-instromers extra inspanningen vragen van het team, iets wat in tijden van lerarentekorten en Covid-19 geen sinecure is.
Kortingen
Tal van tijdelijke en structurele effecten bepalen of mensen besluiten het onderwijs in te gaan of juist te verlaten. Zo zijn er structureel meer leerlingen en studenten dan verwacht, rapporteerde het ministerie van Onderwijs half juli in de nieuwe referentieramingen. Deze prognoses betekenen dat er meer leerkrachten nodig zijn en zij vormen de basis voor de begroting in september.
Hogere uitgaven dan voorzien dus en dat leidde in de afgelopen jaren steeds tot kortingen op het totale onderwijsbudget. Zeker doordat de prognoses voor het hoger onderwijs steevast fors te laag werden ingeschat, met enorme meerkosten voor de minister van Onderwijs. Ook nu is dat aan de orde: meer leerlingen dan verwacht in alle sectoren, zeker in het hbo. Prinsjesdag zal uitwijzen wat Rutte III daarmee doet. Past het kabinet - dat al met grote extra kosten door corona zit - geld bij of volgen er zoals eerder deze kabinetsperiodes kortingen door te lage ramingen van studenten op hogescholen en universiteiten? De enige meevaller kan nog zijn dat de grote groep van buitenlandse studenten daalt onder invloed van de coronacrisis.
Pensioengolf
Tegelijkertijd piekt het aantal pensioenen in de onderwijssector. Vooral doordat in 2019 is afgesproken dat de aow-leeftijd minder snel omhoog gaat en pas in 2024 op 67 ligt. Een grote groep krijgt de komende vijf jaar drie tot acht maanden eerder aow. Centerdata heeft dat effect meegenomen in nieuwe prognoses, maar het is de vraag of de verwachtingen voldoende zijn bijgesteld. Begin dit jaar noteerde pensioenfonds ABP tussen 50 en 60 procent meer pensioenaanvragen dan gemiddeld in de vier jaren daarvoor. Die golf zal nog wel even aanhouden.
In de Verenigde Staten rapporteerde Education Week dat door de coronacrisis meer ouderen met vervroegd pensioen gaan, omdat zij het online lesgeven zat zijn en niet als echt onderwijs beschouwen. Of dat effect zich hier voordoet moet nog blijken, als de pensioengegevens van september bekend worden.
Positieve ontwikkelingen zijn er natuurlijk ook. De vooraanmelding van de pabo groeide fors, met negenhonderd extra eerstejaars is dat 11 procent meer. Ook het aantal zij-instromers neemt toe, op dit moment studeren er rond de vijftienhonderd. Barbara de Kort van het landelijk Overleg Lerarenopleidingen denkt dat zowel pabo als zij-instroom mogelijk nog verder groeien door de economische gevolgen van de corona-crisis. ‘Mensen hebben ontdekt hoe belangrijk het beroep is, hoe waardevol en gewaardeerd het weer is’ aldus De Kort in het NOS Radio 1 Journaal. Alleen, blijft dat effect als de economie weer aantrekt en werkgevers in andere sectoren weer op zoek gaan naar personeel?
In het voortgezet onderwijs is de situatie bovendien minder rooskleurig. De vooraanmeldingen voor de lerarenopleiding bij de hogescholen blijven stabiel. Vorig jaar nam het aantal eerstejaars zelfs af. Voor de echte tekortvakken (exacte vakken en talen) zijn de aantallen op hogescholen en universiteiten echt te klein om de pensioenuitstroom op te vangen. Recent onderzoek van arbeidsmarktplatform Voion naar de belangstelling voor exacte vakken op de universitaire lerarenopleidingen geeft ook al een treurig beeld. Er zijn de laatste jaren wel flink meer studenten exacte vakken, maar slechts een fractie van hen wil leraar worden en dat aantal groeit niet mee met de toestroom van exact- en techniekstudenten.
Perspectief
Alles bij elkaar is er maar één conclusie mogelijk: het lerarentekort blijft. Zeker in het primair- en voortgezet onderwijs, maar vermoedelijk ook in mbo en hoger onderwijs. Het UWV publiceerde een lijst met enerzijds kansrijke beroepen waar nog veel werk is en anderzijds beroepen die door de coronacrisis klappen hebben opgelopen of sowieso weinig perspectief op een baan hebben. Onderwijsassistenten staan bij die laatste groep, maar leraren basisonderwijs, voortgezet onderwijs (talen en exact) staan nog steeds op het lijstje kansrijke beroepen. Ook voor docenten hoger onderwijs staat de ‘spanningsindicator’ van het UWV in het rood. Het tekort blijft.
Hoeveel leerlingen/studenten worden er per sector komende jaren verwacht? Hoeveel mensen gaan er op dit moment extra met pensioen? En wat kunnen we - voor wat het primair en voortgezet onderwijs betreft - verwachten aan uitstroom van de pabo's en de lerarenopleidingen? Check de prognose voor jouw sector op pagina 36 van het Onderwijsblad deze maand, of word lid van de AOb en ontvang het Onderwijsblad elke maand in je bus.
