Leerlingen voortgezet onderwijs lopen vast

Tekst Het Onderwijsblad - Rob Voorwinden - 23 november 2020 - 9 Minuten om te lezen

Beeld: Typetank

“Sommige leerlingen hebben al sinds de eerste maand van dit schooljaar hun ogen op screensaver staan. Ze kunnen de lesstof echt niet meer volgen.” Iris Offermans, docent scheikunde, heeft het met ze te doen. “Ik vind het gewoon zielig.”

Vorig schooljaar bleven er minder leerlingen zitten dan normaal. Uit het hele land worden percentages van bijna 100 procent doorstromers gemeld. Want leerlingen laten doubleren na een paar moeilijke maanden met een lockdown - dat doe je niet. Maar sommige van die leerlingen stonden er halverwege vorig schooljaar, toen corona nog alleen in China rondwaarde, al slecht voor. Hun schoolresultaten zijn er in de tweede helft van het jaar vaak niet op vooruit gegaan. Ook zij kregen het voordeel van de twijfel en werden vaak bevorderd naar een volgende groep.

Beloftes

“Uiteraard beloofden die leerlingen om hun achterstanden in te lopen”, zegt scheikundeleraar Offermans. Maar ja: de lockdown hield op, de horeca ging weer open en de vakantie brak aan. En toen was het opeens weer september en ging de trein in volle vaart verder. Het resultaat: screensaver.

Ik schreef een heel eenvoudige som op het bord en niemand wist het antwoord. Echt bizar. Er wordt onderschat hoe ver het niveau is gedaald door corona

Docenten in heel het land herkennen het probleem van Offermans. ‘Er zijn zeker leerlingen die een deel van het jaar beter opnieuw hadden kunnen doen’, schrijft een docent op de facebookpagina van de AOb. ‘Soms hebben de ouders ze nog geholpen, maar helaas op verkeerde manier. En als je je voorgaande leerstof onvoldoende beheerst, loop je vast.’

‘Veel brugklassers van afgelopen jaar zijn op een te hoog niveau terechtgekomen’, valt een collega op Facebook bij. ‘Op dit moment zijn de punten lager dan normaal. Dat is teleurstellend voor leerlingen, ouders en vakdocenten.’

Een behoorlijk aantal leerlingen in mn havo-2 klas had eigenlijk in mavo-2 moeten zitten

‘Een behoorlijk aantal leerlingen in m’n havo-2 klas had eigenlijk in mavo-2 moeten zitten’, schrijft docent Iris Wall op Facebook. ‘Ze merken nu hun eigen achterstand en kunnen niet voldoende meekomen met het niveau en de snelheid van havo-2. Het is demotiverend voor hen en levert de docenten extra werk op vanwege de gevraagde extra uitleg, begeleiding, tijd en controle.’

Ontregeld

“Ik hoor van veel collega’s dat de kennis van leerlingen vluchtiger en oppervlakkiger is”, zegt Ebrina Smallegange, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van wiskundeleraren. En natuurlijk, dit kan toeval zijn, of onderbuikgevoel. Er is immers geen breed onderzoek naar verricht, dus houd je als goede docent wiskunde een slag om de arm. “Maar ik hoor toch vaak dat leerlingen alleen maar hebben geleerd om het sommetje te maken, en niet om hun kennis toe te passen.”

Ook Marlise Kruishoop, voorzitter van de sectie Engels van de Vereniging van leraren in levende talen, vindt het nog te vroeg voor algemeen geldende uitspraken. “Maar ik hoor van mijn collega’s Nederlands en scheikunde dat de resultaten enorm tegenvallen.” Kruishoop werkt zelf op een school voor volwassenenonderwijs. “Hier op de vavo zijn er al wat examens nagekeken en collega’s zijn erg geschrokken.”

Bizar

Een leraar die liever anoniem wil blijven heeft nu een aantal leerlingen in 4-vwo die daar eigenlijk niet horen. Hij schreef begin dit schooljaar een eerstegraads vergelijking met één onbekende op het bord. “Niemand wist het antwoord. Zelfs niet toen ik ze op weg hielp. Echt bizar, ik heb dit in vijftien jaar nog nooit meegemaakt. Er wordt onderschat hoe ver het niveau is gedaald door corona.”

De leerlingen zijn totaal ontregeld doordat ze een tijd geen les hebben gehad

En niet alleen de inhoudelijke kennis van de leerstof is door corona gedaald: ook de werkhouding van de leerlingen heeft geleden onder de lockdown, zo signaleren docenten. ‘De leerlingen zijn totaal ontregeld doordat ze een tijd geen les hebben gehad’, schrijft een docent op Facebook.
“Mijn leerlingen komen maar niet aan het werk”, merkt ook Smallegange van de vereniging van wiskundeleraren. “Normaal hebben we na de grote vakantie een weekje nodig om te wennen, maar nu zitten we rond de herfstvakantie nog steeds in die fase.”

Prikkels

“De leerlingen zijn niet meer gewend om in een klas te zitten en zich een hele dag lang te concentreren”, zegt docent Engels Hanne Kouwenberg. “Als docent is het trouwens ook weer wennen aan al die prikkels op school.”

Kouwenberg merkt dat leerlingen uit uiteenlopende schoolsoorten verschillend op de lockdown hebben gereageerd. “Veel vwo-leerlingen vonden het fijn om zelf te plannen, terwijl ze nu de schoolbanken weer in moeten en wij opeens weer doen alsof zij niet zelfstandig kunnen werken. Vmbo’ers hebben daarentegen juist behoefte aan klassikale les. En op de havo kan het beide kanten op. Een leerling zei letterlijk dat hij gewoon een schop onder zijn kont nodig had.”
De ervaring van wiskundedocent Annemiek van Leeuwen is weer een heel andere. “Ook vwo-leerlingen hebben behoefte aan contact en feedback. Ook zij hebben er onherroepelijk last van als de aansturing door de docenten wegvalt.”

Aan de bak

Uit onderzoek van de Radboud Docenten Academie en de VO-raad blijkt dat de leermotivatie over de hele linie heeft geleden onder de coronacrisis. Ja, er zit wat verschil tussen de leerjaren en onderwijssoorten, zo blijkt uit de antwoorden die zo’n 22 duizend leerlingen voor de zomervakantie gaven. Maar het echte verschil in motivatie zit hem in een goede thuiswerkplek. Leerlingen die een goede thuiswerkplek hebben, participeren meer in online lessen, hebben meer zelfvertrouwen en zijn meer ijverig.

De grote vraag is natuurlijk: wat moet je als docent nu met die achterstanden en het gebrek aan motivatie? Het kan gedeeltelijk afhangen van je vak, zo stellen docenten. Als je vak is opgedeeld in thema’s hebben de leerlingen wellicht één thema grotendeels gemist, maar kunnen ze dit jaar wel weer goed van start met het nieuwe thema. Al zal het gemis aan kennis ze wel opbreken bij de examens.

Grens

Maar als je vak lineair doorloopt, heb je daar als docent en leerling direct al veel last van. “Wat je in hoofdstuk 1 leert, heb je nodig in hoofdstuk 2”, zegt scheikundedocent Offermans. “En de kennis van hoofdstuk 2 in hoofdstuk 3, enzovoort.” Daarom is Offermans dit schooljaar begonnen om de stof van vorig jaar nog even te herhalen. Maar daar zit uiteraard een grens aan. “Ik moet toch uiteindelijk ook dit jaar tien hoofdstukken zien te behandelen, in drie lessen per week. De leerlingen moeten ook door naar het examen.”

Leerlingen die de oude stof nog even willen doorkijken, moeten bijna een vol jaar terug. Dan zakt de moed ze wel in de schoenen

En natuurlijk probeert ze de leerlingen bij wie de ogen al op screensaver staan, te motiveren. “Daar heb je als docent de tools wel voor in huis. Maar ja: het gaat niet om leerlingen die in februari gemiddeld een 8 stonden en in juni een 5. Het gaat om leerlingen die in februari al een 5 stonden en toen moest de crisis nog beginnen.” Die leerlingen moeten wel heel hard aan de bak. Offermans: “Als ik tegen ze zeg dat ze de oude stof nog even moeten doorkijken, moeten ze bijna een vol jaar terug. Dan zakt de moed ze wel in de schoenen.”

Inhaalprogramma

Het is nooit te laat om de kennis die er nog niet is, aan te leren, vindt wiskundedocent Smallegange. Maar hard werken is het wel, ook voor de docent. En ondertussen is het onderwijs nog lang niet zoals het voor corona was. “Ik hoop in elk geval dat de scholen open blijven, want op school leer je beter dan thuis. Ook al zie je, zeker bij de oudere leerlingen, de virussen bij wijze van spreken door het lokaal zweven.”

“Ik had vandaag 9 leerlingen in de klas, van de normaal 25”, zegt docent Kouwenberg. “Er zitten er zo veel in quarantaine.” En begrijp haar goed: ze is goed voorzien van camera’s en microfoons, het online lesgeven wordt op haar school goed gefaciliteerd. “Maar het blijft toch vooral zenden.”
Ook in de klas met een dekentje om, want de ramen staan open blijft het behelpen, op anderhalve meter afstand van de leerlingen. Kouwenberg: “Je hebt minder gevoel voor of de stof overkomt.“

Coronasubsidie

Docent Van Leeuwen heeft extra herhaling ingebouwd over onderwerpen die vorig jaar aan de orde zijn geweest en die dit jaar weer van belang zijn. En haar school heeft een inhaalprogramma, opgezet met coronasubsidie van de overheid. Daardoor kunnen haar leerlingen zich opgeven voor ondersteuning door mensen van de huiswerkbegeleiding.
Maar: is het genoeg, die extra hulp en die ondersteuning? Of lopen de leerlingen die vorig jaar het voordeel van de twijfel kregen, dit schooljaar alsnog vast en krijgen we een recordaantal doublures?

Geen docent die daar op dit moment iets over durft te zeggen. Maar: stel dat er aan het einde van dit jaar géén recordaantal zittenblijvers is. Dan is het misschien een goed moment om de discussie over de zin en vooral dan de onzin van zittenblijven weer eens van stal te halen, vindt vavo-docent Kruishoop. “Misschien moet je leerlingen helemaal niet laten zitten, maar een paar weken zomerschool geven en dan weer laten doorgaan.”

Wordt het eindexamen dit jaar een slachting?

Een deel van de leerlingen die het voordeel van de twijfel kregen, zit dit jaar in een examenklas. Wordt het eindexamen dit jaar dan een slachting? Minister Arie Slob heeft het College voor Toetsen en Examens in elk geval opdracht gegeven zich te buigen over ‘een passende wijze van normering’ voor de centrale eindexamens van 2021. Voor de beroepsgerichte profielvakken op het vmbo is al besloten dit schooljaar af te sluiten met een schoolexamen in plaats van een centraal examen. Van Leeuwen: “De normen kunnen misschien wel wat soepeler. En dat kun je zelfs achteraf, direct na het examen, nog bepalen.”

Houtje

Sommige docenten zijn daar al op eigen houtje mee begonnen bij de schoolexamens. “Ik hoor van collega’s dat de schoolexamens wat makkelijker worden”, bekent de leraar die anoniem wil blijven. En bij hem zelf ook, trouwens. “Normaal verwacht ik een spreiding in cijfers tussen de 3 en de 8. Voor het eerste schoolexamen vwo probeer ik dit jaar tussen de 5 en de 10 te gaan zitten.”

Hij vervolgt: “De laatste jaren was het verschil tussen het schoolexamen en het centrale examen voor mijn groepen ongeveer een halve punt. Dit jaar kan dat misschien wel een hele punt worden. Dat verdienen ze ook, want dit zijn twee heel rare, moeilijke schooljaren geweest.”

Lees ook: 'Doorgeschoven zittenblijver bezorgt docent extra werk'