Langdurig ziek en dan?
Als je langdurig ziek raakt, komt er veel op je af. De vrijwillige wia-begeleiders van de AOb kunnen je bijstaan op juridisch en emotioneel gebied. “Afscheid nemen van je werk is een rouwproces.”
Beeld: Fred van Diem
Lianne Derks houdt van haar werk als intern begeleider. De keren dat ze vanwege ziekte verstek moest laten gaan, zijn in haar onderwijscarrière op één hand te tellen. Tot in 2017 de diagnose borstkanker valt. Ruim een jaar is ze uit de running door de chemo’s, operatie, bestraling en revalidatie. Zodra het kan, gaat ze voorzichtig weer aan de slag.
Ondanks een begripvolle werkgever, een fijne begeleiding en de mogelijkheid om te re-integreren bij een ervaren ib’er op een andere school, valt het werk flink tegen. Ze blijft last houden van vermoeidheid en concentratieproblemen. “Te veel dingen tegelijkertijd doen, lukte me niet. Als ib’er kon ik niet functioneren zoals ik gewend was”, vertelt ze. “Maar ik dacht: we gaan die vijf uur per week rustig verder uitbouwen en dan kom ik er wel.”
Burn-out
Wie na twee jaar ziekte nog niet volledig aan de slag is, krijgt te maken met de Wia = wga + iva De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (wia) bestaat uit twee regelingen: Werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (wga) en Inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (iva). Voor de iva kom je in aanmerking als je niet of bijna niet meer kunt werken. Voor de wga als je nu of in de toekomst nog wel (deels) kunt werken. De wia bestaat uit twee regelingen: Werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (wga) en Inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (iva). Voor de iva kom je in aanmerking als je niet of bijna niet meer kunt werken. Voor de wga als je nu of in de toekomst nog wel (deels) kunt werken. Wet*De wia bestaat uit twee regelingen: Werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (wga) en Inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (iva). Voor de iva kom je in aanmerking als je niet of bijna niet meer kunt werken. Voor de wga als je nu of in de toekomst nog wel (deels) kunt werken. werk en inkomen naar arbeidsvermogen. Jaarlijks komen tweeduizend onderwijsmedewerkers in een wia-uitkering terecht, een aantal dat blijft stijgen. In totaal ontvingen 17 duizend medewerkers in primair, voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs in 2019 een arbeidsongeschiktheidsuitkering, ruim 6,9 procent van alle werknemers in deze sectoren. Psychische aandoeningen als gevolg van ernstige stress, zoals burn-out, komen het meest voor als diagnose.
“Als je langdurig ziek raakt, komt er ontzettend veel op je af. Het invullen van formulieren en gesprekken met artsen en arbeidsdeskundigen, zorgen vaak voor extra stress. Terwijl je als je ziek bent, je klauwen vol hebt met beter worden”, vertelt Geertje Broekstra, wia-begeleider bij de AOb. Zij stond mede aan de basis van het Platform Uitkeringsgerechtigden dat de belangen van AOb-leden in een uitkeringssituatie behartigt.
Je kunt je zeer eenzaam voelen in dit proces
Zo’n vijftien wia-begeleiders staan jaarlijks als vrijwilliger honderden mensen bij die arbeidsongeschikt raken. Deze geschoolde ervaringsdeskundigen geven informatie over procedures, gaan mee naar gesprekken met keuringsartsen en verlenen emotionele ondersteuning.
'Ik dacht: ik kom toch wel weer voor de klas.' Bekijk dit filmpje met een leerkracht die langdurig ziek werd en een wia-begeleider van de AOb die haar hielp:
“Je kunt je zeer eenzaam voelen in dit proces. Collega’s en omgeving kunnen nog zo begripvol reageren, maar de enige die echt weet hoe je je voelt, ben je zelf”, zegt Broekstra, die op haar 33ste volledig arbeidsongeschikt raakte vanwege bekkeninstabiliteit. “Tijdens het ziekteproces word je voortdurend geconfronteerd met wat je niet meer kunt en dat is juist iets wat je niet wilt aanvaarden.”
Ontslag
Dat kan Lianne Derks beamen. Wia-begeleider Félice Hylkema ging met haar mee naar het UWV waar ze te horen kreeg dat ze voor 80 tot 100 procent arbeidsongeschikt zou worden verklaard. “De arbeidsdeskundige zei ook dat de werkgever daarmee het recht heeft mij te ontslaan. Daar schrok ik enorm van. Dat er dan iemand is die hetzelfde proces heeft meegemaakt, is heel fijn. ‘Ben er nou maar blij mee’, zei Félice, maar dat wilde er bij mij niet in.”
Ik kreeg ontslag en daarna werd het stil
Hoewel de directeur wel wilde kijken naar wat Derks nog zou kunnen doen, gooide het bestuur de deur direct dicht. “Zoals jij zitten er 25 thuis en we kunnen niet voor iedereen iets alternatiefs verzinnen, was het antwoord”, vertelt ze. “Als je tien jaar voor de organisatie veel hebt gegeven en maar weinig gevraagd, dan valt dat rauw op je dak hoor. Ik kreeg dus ontslag en daarna werd het stil. Alle steun en begeleiding vielen weg. Logisch natuurlijk, maar ik heb het wel als een eenzame zoektocht ervaren.”
“Afscheid nemen van je werk is een rouwproces”, weet wia-begeleider Hylkema uit eigen ervaring. Ze werkte als vmbo-docent toen ze op haar vijftigste dezelfde diagnose kreeg als Derks. Ze keerde terug bij haar werkgever, die haar weer voor de klas zette.
“Ordeproblemen had ik nooit gekend, maar opeens kreeg ik daar last van. Als je als docent niet 200 procent fit voor de klas staat, voelen leerlingen dat direct. Dat ik vervolgens geen ondersteuning kreeg om het tij te keren, was een zware teleurstelling. Bij mij duurde het wel een paar jaar voordat ik kon accepteren dat ik mijn werk als docent niet meer kon doen.”
Lianne Derks: "Mijn hond is gekomen toen ik afgekeurd werd. Dat was een gouden zet, want naast plezier, zorgt hij ook voor een dagelijks ritme." Beeld: Fred van Diem
Als je gedeeltelijk arbeidsongeschikt raakt, moet de werkgever zijn best doen om werk te vinden dat bij je mogelijkheden past. In de praktijk valt dat soms tegen, wat kan leiden tot conflicten. Dat juridische en emotionele steun heel welkom is, heeft Herman Weima ervaren. Vanwege ernstige hartklachten en daaropvolgend een neurologische aandoening kwam de mbo-docent in 2016 thuis te zitten. “De pijn is er constant en soms heel heftig, waardoor ik slecht slaap. Dat is fnuikend voor de energie en concentratie. Mij langdurig verhouden tot mensen is erg vermoeiend.”
Afscheid
Werken werd lastig, lesgeven was geen optie meer. Hoewel de werkgever eerst begripvol reageerde, werden de gesprekken na verloop van tijd korzeliger. Weima zocht contact met de juridische dienst van de AOb en kreeg ook wia-begeleiding. “Er komt zoveel op je af en je weet vaak ook niet goed wat je wilt”, vertelt hij.
“Alle besluiten zijn best wel navrant in de zin van dat je ergens afscheid van moet nemen: van je gezondheid, je werk, je oude leefwijze, je collega’s. De schaal zou altijd uit moeten slaan naar gezondheid, maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Dat je kunt terugvallen op deskundige begeleiding en leert dat je niet direct een beslissing hoeft te nemen, is heel prettig.”
Zo’n zitting is best spannend en ik was blij dat ik er niet alleen voor stond
De eerste wia-aanvraag wijst het UWV af, omdat de werkgever te weinig zou hebben gedaan om hem te laten re-integreren. De werkgever tekende bezwaar aan, er volgde een hoorzitting, maar het UWV bleef bij zijn standpunt.
“Zo’n zitting is best spannend en ik was blij dat ik er niet alleen voor stond. Volgens mijn wia-begeleider was het een voordeel dat ik een jaar uitstel krijg, want nu gaat de pensioenopbouw door. Zo zag ik het niet. Ik wilde juist wel afgekeurd worden, want dan was ik af van al die gesprekken op het werk.”
Coulant
Weima kwam opnieuw in een spanningsveld terecht over in hoeverre hij nog werkzaamheden kon verrichten. Nu zegt hij blij te zijn dat hij heeft doorgezet. “Het was fijn om nog van betekenis te kunnen zijn. Ik heb bijvoorbeeld stagebegeleiding gedaan en examens nagekeken. Toen het UWV me een jaar later voor 74,4 procent afkeurde, zat ik nog maar vier maanden voor mijn pensioen. Mijn werkgever stelde zich toen coulant op en gunde me een mooi afscheid. Daardoor kan ik er toch met een goed gevoel op terugkijken.”
Veel mensen geven een te optimistisch beeld van hun eigen mogelijkheden
Na twee jaar wia-uitkering volgt er een keuring om te bepalen in hoeverre iemand nog arbeidsongeschikt is. “Een valkuil is dat mensen dan een te optimistisch beeld van hun eigen mogelijkheden geven”, zegt wia-begeleider Broekstra. “Het is belangrijk dat het beeld juist is, zodat je niet overvraagd wordt. Zeker nu de wia-cijfers stijgen, bestaat de kans dat artsen de regels scherper gaan interpreteren.”
Confronterend
Lianne Derks is blij dat ze lid is gebleven van de bond en dat haar wia-begeleider haar ook weer kon ondersteunen tijdens de herkeuring. “Naar mijn gevoel had ik mijn slechtste dag al beschreven, maar door Félice kwam ik erachter dat zelfs die nog te rooskleurig was.”
Dat de arts haar een iva-uitkering toewees, voelde voor Derks dubbel. “Het is een opluchting omdat je je geen zorgen hoeft te maken over je inkomen, maar het is ook heel confronterend dat dit de uitkomst is van jaren ploeteren. Pas als je niet meer werkt, merk je hoeveel waardering en voldoening je er van krijgt.”
Langdurig ziek en dan?
In het eerste jaar dat je ziek bent, heb je recht op 100 procent salaris en in het tweede ziektejaar op 70 procent over niet-gewerkte uren (voor universiteitsmedewerkers geldt een andere regeling). Je werkgever moet samen met jou kijken naar mogelijkheden om te re-integreren. Tegen het einde van het tweede jaar volgt de aanvraag voor de wia en de keuring bij het UWV. “Zodra je afwezigheid lang lijkt te gaan duren of als de re-integratie niet lekker loopt, neem dan contact op met de AOb”, adviseert vakbondsconsulent Bernadette Bodewes. “Wij kunnen samen de situatie goed in kaart brengen, je informatie geven over rechten en plichten en meedenken over welke stappen nodig zijn. Dat je bijvoorbeeld een second opinion kunt aanvragen bij een andere bedrijfsarts weten veel mensen niet.”
Ben je zelf langdurig ziek? De AOb houdt wia-spreekuren in elke regio. Ga naar de agenda en zoek in de zoekbalk op ‘wia' en je ziet alle spreekuren. Of kijk eerst hier voor meer informatie en een filmpje over hoe de bond kan helpen.
Wil je je inzetten voor collega's die langdurig ziek zijn? De Werkgroep wia-begeleiders heet je van harte welkom! Kijk hier voor meer informatie en aanmelding.
