'Laat leerlingen zien dat het duurzamer kan'
Leerlingen steeds wijzen op de desastreuze gevolgen van klimaatverandering en tegelijkertijd met diezelfde kinderen op studiereis naar de VS gaan. Dat wringt. Practice what you preach, bepleit Maartje Kunnen, docent Nederlands op het Heerbeeck College.
Typetank
Het is iets voor twaalven en mijn laatste les met 6v gaat zo beginnen. Verkleed, met zelfgemaakte bingokaarten en drinkflesjes met gekleurde vloeistof gaan de leerlingen op hun plek zitten. De sfeer is uitgelaten, maar gezellig. Aan het eind van de ‘les’ zegt iedereen hartelijk gedag. Sommigen bedanken voor de lessen of geven een hand.
Weemoedigheid bekruipt me, vanwege het naderende uitvliegen, maar ook het knagende gevoel dat we ze niet de juiste bagage hebben meegegeven. Het ligt niet aan onbekendheid met de feiten. We zijn op weg naar 1,5 graad opwarming ten opzichte van het pre-industriële tijdperk en Nederlanders hebben een enorme ecologische voetafdruk. Ondertussen zijn de gevolgen van de opwarming van de aarde vooral nijpend in landen die ver van ons af liggen, al worden de problemen ook hier steeds groter. Dat weten mijn leerlingen allemaal op te dreunen. De theorie zit er goed in.
Maar dan de praktijk. De examenklassen gaan op schoolreis naar… de Verenigde Staten! Met zijn allen vliegen ze een slordige 12 duizend kilometer heen en terug. Daarnaast zijn er in kleinere groepen nog meer reizen naar verre bestemmingen. Het laatste schooluitje wordt afgesloten met een barbecue. Op de uitnodiging zie je een afbeelding van een karbonade op een grill. Je moet het doorgeven als je geen vlees eet. Zomaar wat voorbeelden die leerlingen aanzetten tot cognitieve dissonantie. Wat kun je concluderen als je leert over ernstige fenomenen en tegelijkertijd aangespoord wordt gedrag te vertonen dat die fenomenen verergert?
Wat kun je concluderen als je leert over ernstige fenomenen en tegelijkertijd aangespoord wordt gedrag te vertonen dat die fenomenen verergert?
Conclusie 1: het valt wel mee met de ernst van de klimaatverandering, de alarmerende berichten zijn nogal overdreven. Deze houding is er een van bagatelliseren en ontkennen. Geen visie die je als school aan je leerlingen wilt meegeven.
Conclusie 2: onze persoonlijke bijdrage zal geen verschil maken. Redeneren vanuit deze houding is cynisch en niet aanbevelenswaardig. Een school moet leerlingen juist perspectief bieden en laten zien dat ook het gedrag van een individu uitmaakt. Sterker nog, dat soms het gedrag waarmee één individu begint het begin van een omwenteling kan zijn. En hier hebben we het niet eens over één individu, maar over een aantal klassen.
Conclusie 3 is gestoeld op een ongebreideld geloof in technologische vooruitgang: ja, we dragen met dit gedrag bij aan vervuiling en opwarming van de aarde, maar binnenkort zal dat allemaal teniet gedaan worden. Deze houding is om twee redenen problematisch. Ten eerste omdat het nooit slim is om al een voorschot te nemen op wat misschien gaat gebeuren. Niemand zal het een goed idee vinden om leerlingen te leren redeneren in de trant van: ‘Misschien win ik binnenkort de loterij, dus laat ik maar alvast nieuwe meubels op afbetaling kopen.’
Technologische vooruitgang gaat altijd ten koste van iets anders
Ten tweede gaat technologische vooruitgang altijd ten koste van iets anders. Energie is nooit gratis. Voor het produceren van ‘schone’ batterijen, voor het uit de lucht filteren en opslaan van koolstofdioxide, voor geo-engineering zullen er altijd opofferingsgebieden nodig zijn. En laten die zich nu vooral bevinden op de plekken waar mensen leven die nu al zwaar getroffen zijn door klimaatverandering en er zelf het minst aan hebben bijgedragen.
Een vierde en laatste conclusie die je zou kunnen trekken is de meest cynische. Ja, we dragen met dit gedrag bij aan klimaatverandering, maar die zal de plek waar wij wonen minder snel treffen en als die ons zal treffen, hebben wij de technische mogelijkheden om ons ertegen te wapenen. De mensen, dieren en natuur waarvan het voortbestaan bedreigd wordt, zijn minder belangrijk dan wij.
Terug naar de leerlingen. Iemand vraagt of ik wil duimen voor een goede examenuitslag. Ik zeg dat ik ervan overtuigd ben dat hij het gaat halen. Geinend lopen ze het lokaal uit, het volwassen leven tegemoet. Het gros zal probleemloos zijn examen halen. Ik vraag me alleen af of we ze inzicht en instrumenten hebben aangereikt waarmee ze in staat zijn tegen de stroom in te gaan.
Scholen moeten vliegreizen afschaffen, ze kunnen makkelijk vervangen worden door veel minder vervuilende activiteiten
Ik pleit er dus voor dat we als scholen dit soort activiteiten afschaffen. Ze kunnen makkelijk vervangen worden door veel minder vervuilende activiteiten die echt niet minder leuk hoeven zijn. Als school moeten we niet meegaan in het bestaande kader, maar laten zien dat het anders kan, jongeren een alternatief bieden. Het loslaten van dit soort luxe hoeft helemaal geen verlies te betekenen. We hebben de macht om van het oude systeem los te komen en met elkaar een rechtvaardiger wereld te creëren, waarbij je bevrediging zoekt in geestelijke groei in plaats van (steeds meer) consumeren. Laten we als school dit toekomstvisioen schetsen en leerlingen erin meenemen. Uiteindelijk geven en gunnen we ze daarmee veel meer.
Deze opinie-bijdrage van Maartje Kunnen, docent Nederlands op het Heerbeeck College, is gepubliceerd in het juni-nummer van het Onderwijsblad.
