Jongeren spreken recht op school
Leerlingen die zelf ‘rechtspreken’ als een medeleerling de fout ingaat. Het gebeurt op steeds meer middelbare scholen. “Ik laat mijn advocaat het woord doen.”
Beeld: Fred van Diem
“Ik was boos omdat Mo* een roddel had verspreid. Daarom wilde ik hem laten schrikken door hem te bedreigen via sociale media”, zegt Veronique (15) uit havo-4 die deze middag tijdens de proefzaak de rol van verdachte Jesse* voor haar rekening neemt. Ze wordt geflankeerd door vwo’er Jamila (16) als haar advocaat. Beide dames zitten op rsg Wiringherlant in Wieringerwerf.
Justin (15) luistert aandachtig en vraagt door. Na de zitting gaat hij met twee medescholieren in beraad om tot een uitspraak te komen. Daarom moet hij nu het naadje van de kous weten.
Justin: “Je advocaat heeft het verteld. Maar, wat dacht je zelf toen je de bedreiging had geuit? En wat zijn de gevolgen geweest”, wil hij van de ‘beschuldigde’ weten terwijl hij met een pen in de aanslag zit.
Om drie uur ’s middags precies opende de vwo’er de proefzaak in klaslokaal d1-14. “Welkom op de zitting. Alles wordt vertrouwelijk besproken.” Samen met vijftien andere leerlingen doet hij mee aan de jongerenrechtbank, een project waar maatschappijleraar Arjan van Deutekom de aanjager van is.
“We wilden een diverse groep uit verschillende onderwijsniveaus”, zegt de docent. “Dat is gelukt. We hebben een goed ingewerkt groepje, want ze kregen een training van zes weken hoe ze conflicten kunnen oplossen en ze werden opgeleid tot advocaat, rechter of aanklager.” Net voor de kerstvakantie beëdigde de president van de rechtbank Alkmaar de leerlingen. Een officieel moment waar ze hun zwarte shirt met bef aan overhielden.
De maatschappijleraar trekt het project niet alleen. Trainer Kim Roelofs van de Stichting Jongerenrechtbanken Nederland is er altijd bij wanneer een zaak wordt behandeld. Ze komt uit het strafrecht, werkt nu als mediator en ziet het aantal jongerenrechtbanken groeien. “In 2014 begonnen we met drie scholen. Nu zijn er tien scholen in Amsterdam met een jongerenrechtbank, één in Amstelveen en binnenkort beginnen we ook in Leeuwarden.”
Het gaat vaak over licht strafbare zaken die eventueel ook via Bureau Halt kunnen worden afgedaan
Op alle locaties zijn leerlingen bevoegd om recht te spreken over incidenten die plaatsvinden op school. Dat kunnen zaken zijn tussen leerlingen onderling of de school en een leerling. Zaken tussen een docent en een leerling zijn niet geschikt. De schoolleiding weegt af welke zaken geschikt zijn voor de scholieren. Van Deutekom: “Het gaat vaak over licht strafbare zaken die eventueel ook via Bureau Halt kunnen worden afgedaan.” Bijvoorbeeld illegaal vuurwerkbezit, waar Roelofs onlangs nog acht zaken bij begeleidde op een school in de Amsterdamse Bijlmer. Blowen onder schooltijd, vechtpartijen, het vervalsen van absentiebriefjes of incidenten filmen en verspreiden op internet zijn andere voorbeelden die voorbij zijn gekomen.
“Met de jongerenrechtbank willen we het proces teruggeven aan scholieren”, zegt Roelofs. “Zij moeten verantwoordelijkheid krijgen.” Het concept komt uit Amerika waar ze in de New Yorkse wijk Red Hook met de handen in het haar zaten vanwege de steeds hogere straffen die weinig effect hadden. “Het is soms effectiever scholieren te laten inzien welke schade ze toebrengen en ze vervolgens de mogelijkheid te geven dit te herstellen”, zegt Roelofs. Alles gaat bij de jongerenrechtbank in samenwerking met de politie, ook moeten de verdachte leerling en zijn ouders toestemming geven voor behandeling door de jongerenrechtbank.
Boeman
Leerlingen lachen en discussiëren kort. Wie moet er nu beginnen? De twee aanklagers Leander (16) uit havo-4 en zijn collega-aanklager, vwo’er Quinn (15), kijken elkaar tijdens de zitting aan en staan uiteindelijk allebei op. Met zijn aantekeningen voor zijn neus vat Quinn de proefzaak samen: “Bij een toets Engels waar Mo goed voor had geleerd wil Jesse afkijken. Mo wil dat niet en later ontstaat er een roddel dat Jesse bij Mo afkeek. Jesse wordt boos en bedreigt Mo uit woede op sociale media.” Leander vult aan: “Het gaat om een bedreiging op internet waarbij de veiligheid is geschonden.” “We vinden dit ernstig”, zegt Quinn met een serieus gezicht. “Een leerling is bedreigd en de school is benadeeld in de goede naam.”
In plaats van straffen leggen aanklagers in de jongerenrechtbank ‘herstelmaatregelen’ op. Quinn en Leander hebben vandaag een hele lijst. “Een excuusbrief van Jesse aan Mo plus een brief aan de docent Engels”, somt Leander op. “Acht uur klusjes doen op school en een presentatie van vijftien minuten over bedreigingen waar de afdelingsleider op toeziet.”
Tijdens de voorbereiding een uur eerder zaten Leander en Quinn in het wiskundelokaal. Ze bladerden daar door bijlage 10 van hun map waar de voorbeelden van herstelmaatregelen staan. Leander vertelt tussendoor dat hij bij een eerdere zaak rechter was. “Dat vond ik wel leuker”, zegt hij. De scholier gaf zich op omdat hij twijfelt over zijn studiekeuze. “Rechten is één van de opties, maar bij de politie of de ambulance werken is ook iets waar ik over nadenk. Wel wil ik liever een echte rechtszaak doen, want dit is nog allemaal voor de nep.”
Je realiseert wat de gevolgen kunnen zijn van bedreigingen en het is leuk dat ik dit doe met mensen uit andere klassen
Een lokaal verderop bereidde Aliya (15), vmbo-kader, haar rol als benadeelde Mo voor met haar advocaat Maartje (16) uit de vijfde klas van het atheneum. “Ik wilde gelijk meedoen”, zegt Aliya. “Je realiseert wat de gevolgen kunnen zijn van bedreigingen en het is leuk dat ik dit doe met mensen uit andere klassen.” Justin was eerst bang dat hij op school als boeman gezien zou worden, maar gaf zich toch op. “Je kan toch problemen oplossen en ik heb best wel een gevoel voor rechtvaardigheid. Ook staat het mooi op je cv.”
Excuzes
Maatschappijleraar Van Deutekom zit op één van de tafels en kijkt toe hoe zijn leerlingen veranderen in advocaten, rechters of aanklagers. “Dit is zo belangrijk. Ze leren echt hoe ze verantwoordelijkheid moeten nemen, empathisch kunnen zijn en om goed te communiceren. In de lessen komt dat te weinig aan bod. Echt, iedere school zou dit moeten doen.”
“Nou top”, zegt voorzitter Justin als de advocaten Jamila en Maartje geen vragen meer hebben. “Wij trekken ons terug voor beraad.” Eenmaal in het andere klaslokaal steekt hij van wal: “Nou, die strafeis vind ik overdreven. Het is te veel. Persoonlijke excuses zijn het beste.” Fleur (15) die ook bij het beraad zit, heeft twijfels. “Alleen excuses, dan komt hij er wel makkelijk vanaf. Het is toch pittig, een bedreiging?”
Als ze de deur openen om de uitspraak mee te delen, zijn alle ogen op hen gericht. De uitspraak blijft: persoonlijke excuses aanbieden. Justin: “Binnen twee weken moet het herstelgesprek plaatsvinden. Heeft iedereen dit begrepen? Dan sluit ik hiermee de zaak.” Naast Justin fronst Leander zijn wenkbrauwen. Slechts één punt uit zijn eis is overgenomen. “Dit is wel heel mild hoor.” Van Deutekom is vooral trots. “Ik ben niet bang als we straks een echte zaak hebben en ze die moeten gaan doen.” Roelofs knikt. “Dit was een goede generale repetitie.”
