'Ik geloof in onze vrije samenleving'
Nederlandse leraren spreken zich uit over de brute moord op hun Franse collega Samuel Paty. Het feit dat online lessen bewaard en verspreid kunnen worden, roept vragen op.
Beeld: \x3cem\x3estill\x3c/em\x3e uit verslag van \x3ca href=\"https://www.youtube.com/watch?v=Oa5SBasFBDI\" target=\"_blank\" rel=\"noopener\"\x3eNu.nl/Reuters\x3c/a\x3e.
“Een spotprent is een didactisch instrument zoals er maar weinig zijn: het roept vragen op, activeert voorkennis, laat leerlingen nadenken, een (moreel) oordeel vormen en dat ten slotte onderbouwen. En nu, na de afschuwelijke moord op Paty, zou ik eigenlijk met een heilig vuur aan de slag moeten gaan om wederom actueel lesmateriaal te maken, waarbij de spotprent een voorname rol speelt. Ik weet alleen niet of ik dat nog durf.” Dit schreef Jasper Rijk, oud-docent maatschappijleer en tegenwoordig lerarenopleider en vakdidacticus, gisteren in de Volkskrant.
Vakgenoot
Het nieuws over de geschiedenisleraar die vrijdagmiddag in een rustige voorstad van Parijs werd vermoord omdat hij een Charlie Hebdo-cartoon in de klas had vertoond, kwam hard aan bij veel leraren. Omdat het om een collega gaat, zei Ton van der Schans, voorzitter van de vereniging van docenten geschiedenis en staatsinrichting, tevens in de Volkskrant deze week. "Een vakgenoot van ons." Maar ook omdat het een vraag oproept waar hij zelf geen bevredigend antwoord op heeft. Zou zoiets in Nederland kunnen gebeuren?
Beatrice de Graaf deed gisterenavond een poging tot een antwoord in het NPO-actualiteitenprogramma Nieuwsuur. Over de Tsjetsjeen die de Franse docent onthoofdde zei ze: "Dit soort radicale eenlingen op drift, aangezwengeld door IS-gedachtegoed, op zoek naar een doelwit - dat zie je overal. (…) IS-achtige organisaties die in het Midden-Oosten terrein hebben verloren maar nu ideëel toch jongeren proberen te vangen.” De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid benadrukte halverwege oktober dat de dreiging van jihadisme ook in Nederland nog bestaat. De NCTV onderstreept vooral het "voorstelbare" gevaar van aanslagen door eenlingen.
Degelijk
De schok onder leraren in Nederland is dan ook begrijpelijk, stelt Hessel Nieuwelink, lector Burgerschapsonderwijs; op de website van RTL-nieuws zegt hij: "Als je ziet hoe deze Franse leraar zijn lessen aanpakte, dan was dat heel degelijk. Leraren in ons land zullen zich met hem identificeren." In hetzelfde artikel komt maatschappijleerdocent Rob Molenkamp uit Amersfoort aan het woord: “Mijn vrouw zei: jij doet hetzelfde werk. Ook ik laat cartoons zien in mijn klassen en films als Fitna. Ja, dit zou mij ook kunnen overkomen. Al ben ik daar niet bang voor. Ik geloof in onze vrije samenleving."
De docent is willoos slachtoffer als beelden in verkeerde handen vallen
Lerarenopleider Jasper Rijk voorziet een nieuwe terughoudendheid - waarover hij schrijft: "De gedachte aan zelfcensuur is beschamend en gevaarlijk, maar reëel en niet meer weg te denken" - en linkt deze vooral aan hybride onderwijs dat momenteel een vlucht neemt door corona. Lessen worden live gegeven, maar daarnaast vaak ook gestreamd en opgenomen. Rijk: “Wat er met de opnamen gebeurt? In wiens handen ze terechtkomen? De docent moet het afwachten, maar is willoos slachtoffer als de beelden in verkeerde handen vallen.” Bij blended onderwijs "zijn krachtige lessen over controversiële thematiek een van de eerste slachtoffers", denkt hij.
Zwarte piet
Terwijl juist die lessen hard nodig zijn, bepleitte Samira Bouchibti gisteren vurig bij het NPO-actualiteitenprogramma EenVandaag. Zij was Tweede Kamerlid voor de PvdA, is nu publicist en verzorgt workshops op scholen om extremisme te bestrijden. Volgens haar is zeker niet alleen de radicale islam een lastig bespreekbaar onderwerp in de klas. Ook bijvoorbeeld zwarte piet, de holocaust en homoseksualiteit roepen soms heftige reacties op. In de uitzending zegt ze over de docent: “Dan moet je sterk in je schoenen staan om die discussie aan te gaan, terwijl het wel heel erg belangrijk is.
We moeten pal staan voor onze democratische waarden. Daar hebben onze leerlingen recht op
In hetzelfde fragment zegt Kai Pattipilohy, directeur van bureau Diversion voor maatschappelijke vraagstukken: "We zien scholen waar leraren actief ontraden wordt om dit soort gesprekken met leerlingen te voeren uit angst voor onrust. Dat kan natuurlijk niet. We moeten pal staan voor onze democratische waarden. Daar hebben onze leerlingen recht op."
Kamerdebat
Voor beide dames zal het wetsvoorstel ‘Verduidelijking burgerschap in het funderend onderwijs’ als geroepen komen. In de week van 2 november staat hier een Tweede Kamerdebat over gepland. Al is de agenda voor die week zo vol, dat de kans bestaat dat het onderwerp wordt doorgeschoven.
De nieuwe wet die per augustus 2021 in werking moet gaan, is veel minder vrijblijvend over burgerschapsonderwijs. Scholen worden straks verplicht om leerlingen kennis en respect bij te brengen over de basiswaarden van de democratische rechtstaat, in een programma met concrete leerdoelen. In het Onderwijsblad van oktober zegt lector burgerschapsonderwijs Nieuwelink: "Hoe je het ook wendt of keert, als pedagoog wil je niet iemand met banden met IS of een andere extremistische organisatie in de buurt van je leerlingen hebben. Democratie is een groot goed en bestaat niet vanzelf."
De AOb reageerde begin deze week op de moord, lees de verklaring hier. Wie dieper de materie in wil: check onder deze post een twistgesprek tussen twee anonieme Nederlandse docenten over het gebruik van spotprenten van de islamitische profeet Mohammed in de klas.
Voor AOb-leden: Hessel Nieuwelink komt ook aan het woord in het Onderwijsblad dat begin deze maand verscheen. Samen met Marcel Mooijman, voorzitter van de vereniging van maatschappijleraren NVLM en Jeroen Bron, projectleider burgerschapsonderwijs bij de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO). Het artikel heet ‘Worstelen met burgerschap’.
