Hogescholen teren in op reserves

Tekst Arno Kersten - Redactie Onderwijsblad - 25 september 2017 - 4 Minuten om te lezen

Na zeker vijftien jaar van overschotten is het voor het eerst dat het hbo als sector een exploitatietekort laat zien. Volgens de jaarverslagen van instellingen heeft dat onder meer te maken met extra investeringen in het onderwijs.

Het tekort bedraagt ruim 2 procent van de 4,1 miljard euro aan inkomsten die de hogescholen gezamenlijk boekten. De buffers zijn bijna overal ruimschoots voldoende om het verlies op te vangen. Het eigen vermogen van de hbo-instellingen samen bedraagt nog altijd een stevige 44 procent van het balanstotaal (tegenover 46 procent in 2015). De meeste instellingen hadden al voorzien dat ze zouden interen op hun reserves. Er was een exploitatietekort begroot van 70 miljoen euro.

Bron: 2012-2015 DUO Gegevensboek, 2016 jaarverslagen

Een kwart van de instellingen noteert een verlies van meer dan drie procent. De grootste exploitatietekorten, gekeken naar absolute bedragen, komen voor rekening van De Haagse Hogeschool (-11,3 mln, -5,6 procent) en Windesheim (-10,8 mln, -5,8 procent). In verhouding tot de inkomsten incasseert de Christelijke Hogeschool Ede de grootste min: een verlies van 9 procent (-3,2 mln).

Bron: Jaarverslagen 2016

Van de negen hogescholen die een exploitatieoverschot laten zien, zijn er twee die er met kop en schouders bovenuit steken: Hogeschool Zeeland (+7%, 3,4 mln) en Viaa Hogeschool (+6,3%, 976.000). Klik hier voor een overzicht per instelling.

Bij achttien instellingen pakt het jaarresultaat (iets) gunstiger uit dan de begroting.

Bij achttien instellingen pakt het jaarresultaat (iets) gunstiger uit dan de begroting. Zoals bij Inholland en Saxion, die weliswaar verlies lijden maar allebei drie miljoen euro minder dan verwacht.

Tegelijkertijd zijn er bijna evenveel instellingen die zich juist met een groter tekort geconfronteerd zien. De Hogeschool van Amsterdam komt 7 miljoen euro in de min waar een nul was geraamd. Avans rekende op een plus van 5,6 miljoen euro, maar kwam onder de streep juist vijf miljoen tekort. Dat is voor het eerst, want de Brabantse instelling voegde jarenlang grote exploitatieoverschotten aan z’n reserves toe.

Eigen vermogen

De meeste hogescholen hebben genoeg vet op de botten. Bij tweederde van de instellingen bestaat het totale vermogen na het verlies eind 2016 voor minstens 35 procent uit eigen vermogen. Drie instellingen zitten met deze zogenoemde solvabiliteit boven de 70 procent: de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, de Katholieke Pabo in Zwolle en Avans.

Onderaan staan de Hotelschool Den Haag, HAS Den Bosch en Hogeschool van Amsterdam. De HvA heeft nog altijd meer dan tweehonderd miljoen euro aan leningen in de boeken staan vanwege vastgoedprojecten.

Leenstelsel

De invoering van het leenstelsel brengt vooralsnog vooral veel onzekerheden met zich mee, zo stellen de hogescholen in hun jaarverslagen. Zo heeft de gedaalde instroom het ministerie van Onderwijs ertoe gebracht om in 2016 de rijksbijdrage naar beneden bij te stellen. Het is één van de verklaringen voor de tegenvallende inkomsten.

Daarnaast staan de hogere uitgaven, die hogescholen vooral toeschrijven aan extra investeringen. In 2018 krijgen instellingen in het hoger onderwijs voor het eerst geld dat vrijkomt door de afschaffing van de basisbeurs. In de jaren ervoor hebben ze met onderwijsminister Bussemaker afgesproken om zelf extra in het onderwijs te investeren.

‘Conform de met het ministerie van OCW gemaakte afspraken om voorinvesteringen te doen ten laste van de reserves heeft de HAN 2016 afgesloten met een verlies van € 8,5 miljoen bij een omzet van € 305 miljoen’, zo bericht de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. En de Hanzehogeschool in Groningen: ‘In de jaren 2016 tot en met 2018 teren we verder in op het beschikbare eigen vermogen.’

Onzekerheid

Krijgen de instellingen vanaf volgend jaar ook écht de extra middelen die het huidige kabinet in het vooruitzicht heeft gesteld? Onlangs kwamen nog verhalen naar buiten dat het volgende kabinet de basisbeurs weer gedeeltelijk zou willen terugbrengen. Als de overheid haar afspraken niet nakomt, heeft dat ingrijpende gevolgen voor onderwijsinstellingen, waarschuwt onder meer de Hogeschool van Amsterdam:

‘Het nu aannemen van extra docenten en lectoren heeft ook na 2017 financiële gevolgen. Het is voor de financiële continuïteit van de HvA dan ook van belang dat in 2018 de opbrengsten van het studievoorschot terugvloeien naar het hoger onderwijs om de nu ingezette structurele uitgaven te kunnen blijven voortzetten.’