Het lumpsum-debat: dit zijn de belangrijkste thema's

Tekst Robert Sikkes - Redactie Onderwijsblad - 5 maart 2019 - 5 Minuten om te lezen

Beeld: Typetank

De ergernis over de lumpsum-bekostiging loopt hoog op in de Tweede Kamer. Politici bedenken plannen, maar kunnen achteraf nauwelijks controleren of schoolbesturen hebben gedaan wat er in Den Haag bedacht is.

Het bekendste voorbeeld zijn de tijdelijke miljoenen euro's om jonge docenten aan een baan te helpen. Het was in een tijd waarin er nog veel werklozen waren en het tekort bijna aan de deur klopte. Achteraf bleek dat er geen extra leraren waren aangenomen om de periode tussen overschot en tekort te overbruggen.

Morgen praat de Tweede Kamer over die lumpsum, die in het onderwijs zelf al jarenlang voor frustratie zorgt. Ook voor het onderwijspersoneel en de medezeggenschapsraden is het vaak onduidelijk of het geld wel goed wordt besteed. De AOb wil daarom dat het lumpsum-systeem wordt aangepast en stuurde daarover vorige week een brief aan de Kamerleden.

We zetten de belangrijkste thema’s voor het debat op een rij. Allereerst: krijgen scholen genoeg inkomsten van de overheid? Vervolgens: geven schoolbesturen het ontvangen geld goed uit? En waar kan de Tweede Kamer iets aan doen?

Inkomsten schoolbesturen

Krijgen schoolbesturen genoeg geld voor een concurrerend salaris voor personeel?

Nee. We weten al jaren dat kabinetten van allerlei kleur gekort hebben op de lerarensalarissen. Volgens de afspraken zouden de loon-ontwikkelingen uit de markt één op één door vertaald moeten worden naar het onderwijs. Maar politici kunnen op de rode stopknop drukken en minder of géén loonsverhoging uitkeren. Dat is dertig keer gebeurd. Vervolgens is er vier keer een kleine inhaalslag gemaakt. Onvoldoende, want volgens onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken is onderwijspersoneel daardoor 4,7 miljard euro misgelopen en lopen de salarissen nu 18 procent achter bij de markt.

Oplossing: De politiek moet afspreken dat er niet meer gekort wordt op de afspraken over het volgen van de marktontwikkelingen. Precies zoals in de zorgsector.

Krijgen besturen genoeg geld voor de andere kosten, zoals leermiddelen en huisvesting?

Nee. Een helder voorbeeld daarvan is dit onderzoek waaruit duidelijk wordt dat scholen voor basis- en speciaal onderwijs geld tekortkomen voor schoonmaak, leermiddelen, ict of energie. Volgens de koepel van basisschoolbesturen, de PO-raad, gaat het om 1,4 miljard euro in vier jaar. Het geld wordt, volgens de onderzoekers van Berenschot, verhaald op de personeelskosten.

Oplossing: De Tweede Kamer kan zorgen dat ook de andere inkomsten gelijk lopen met de prijsontwikkelingen. Dat alleen zal nog niet genoeg zijn: voor innovatie is ook te weinig geld beschikbaar.

Uitgaven schoolbesturen

Besteden besturen de ruimte voor loonsverhogingen ook aan salarissen?

Dat weten we niet. Hoeveel loonsverhoging de politiek mogelijk maakt staat in een geheime brief van het ministerie aan de schoolbesturen. Of de volledige loonruimte gebruikt wordt voor salarissen of ook voor andere uitgaven, is onbekend bij de vakbonden. Dat is raar. Cao-onderhandelingen verlopen veel vlotter als die ruimte bekend is. Scholen zijn geen bedrijven waar de loonruimte samenhangt met winst en bedrijfsrisico’s, ze krijgen de loonruimte gewoon doorgeschoven van het kabinet, al dan niet met kortingen.

Oplossing: De loonruimtebrieven moeten openbaar worden, alleen de minister wil dat niet. De Tweede Kamer moet dit afdwingen bij het kabinet. Op die manier is bekend hoe groot de loonruimte is en kunnen sneller afspraken gemaakt worden over de invulling ervan.

Besteden besturen het volledige bedrag dat zij voor salarissen krijgen aan salarissen?

Ja en nee. Het Onderwijsblad bekeek dat vorig jaar voor het primair onderwijs: daar betaalde 18 procent van de scholen substantieel minder aan salarissen dan de 'personeelspot' uit de overheidssubsidie. Wat er minder werd betaald ging naar de reserves, extra huisvestingsuitgaven en overige kosten. Maar 28 procent van de schoolbesturen geeft meer uit aan personeel. Zij betalen dat uit hun reserves of de ouderbijdrage. Eigenlijk heeft niemand daar grip op.

Oplossing: Ja, de politiek moet belangrijke posten, zoals het personeel, oormerken en de medezeggenschapsraad meer invloed geven. Scholen kunnen dan voldoende personeel aanstellen en moeten ook inzichtelijk maken wat voor personeel ze aannemen. Dit moeten vooral mensen zijn die direct bijdragen aan het onderwijs. Ook moet de overhead minder, daar moet een norm voor komen.

Kamerleden debatteren morgen over de lumpsum, de zak met geld die schoolbesturen krijgen. (Beeld: Typetank)

Kunnen de reserves niet afgeroomd worden om in te zetten voor onderwijs?

Zeker. De AOb is daar al jarenlang mee bezig, maar de politiek moet nu doorpakken. Helaas zijn de bovenmatige reserves bij een kleine groep geconcentreerd en zijn er ook scholen die maar moeilijk rondkomen.

Oplossing: Een norm voor wat normale reserves zijn is wel het minste, zodat schoolbesturen met hoge reserves het geld ook uitgeven waar het voor bedoeld is: namelijk onderwijs.

Zijn er nog potjes die voor salarissen of onderwijsuitgaven van besturen gebruikt kunnen worden?

Misschien. Een beetje. Sommige politici en ook andere organisaties kijken met een scheef oog naar de ‘prestatiebox’. Dit is geld voor afspraken tussen de werkgeversraden en het ministerie. Bijvoorbeeld over minder zittenblijven in het primair onderwijs, uitdagend onderwijs in het voortgezet onderwijs of regionale samenwerking in het mbo. De Onderwijsraad, het adviesorgaan van de regering, is niet erg blij met zulke afspraken omdat ze vaak niet goed geëvalueerd worden en onduidelijk is of de doelen worden gehaald. De AOb vindt het gek dat over zulke afspraken -met ingrijpende gevolgen voor het personeel- alleen met schoolbesturen wordt gepraat en niet met de vakbonden. Maar het is moeilijk om de prestatiebox af te romen en om te zetten in bijvoorbeeld salarisverhoging, want nu zijn er ook collega’s die een baan hebben door het geld dat met de afspraken meekomt.

Oplossing: In elk geval moet de politiek niet alleen afspraken maken met de werkgevers maar ook met de bonden. Daarnaast moet bekeken worden of het systeem met aparte potjes wel goed wordt geëvalueerd.

Is het wel duidelijk waar het geld van de schoolbesturen blijft?

Te weinig. Die verantwoording moet beter en alle informatie moet openbaar zijn. Jaarverslagen moeten online staan, de controle door de accountant en Onderwijsinspectie moet beter. Ook moet de medezeggenschapsraad instemmingsrecht krijgen op de hoofdlijnen van de begroting.

Oplossing: De politiek moet dit heel snel kunnen regelen. Daar wachten we te lang op.

Het debat in de Tweede Kamer begint morgen vanaf 11.00 uur en is te volgen via de livestream. Lees de brief aan de Kamer van de AOb via deze link.