Het lerarentekort slaat wereldwijd toe

Tekst Robert Sikkes - 12 maart 2020 - 6 Minuten om te lezen

Beeld: Nina Maissouradze

De nieuwe rechtse regering van nationalisten, liberalen en christendemocraten in Vlaanderen zette onderwijs afgelopen najaar op één in het regeerakkoord. Want: ‘Excellent onderwijs is de belangrijkste hefboom om elk talent te ontwikkelen en er als samenleving collectief op vooruit te gaan.’

Het klinkt goed en is hard nodig. Ook Vlaanderen heeft een snel groeiend lerarentekort. De leerlingaantallen stijgen en het aantal afgestudeerden van de lerarenopleidingen daalt. Nu al zijn er tekorten, maar in 2028 loopt dat zonder ingrijpen op tot zevenduizend leraren, ongeveer fiftyfifty verdeeld over basis- en voortgezet onderwijs. Met licht dalende scores in Pisa en andere internationale onderzoeken maakt de coalitieregering zich zorgen over de onderwijskwaliteit.
De maatregelen die de Vlaamse coalitie voorstelt, komen bekend voor. Meer zij-instromers, betere begeleiding van starters, sneller een vaste baan, minder planlast om de werkdruk aan te pakken. Wie overstapt van het bedrijfsleven naar het onderwijs krijgt drie extra startperiodieken.

Pamflettenpraat

Maar zijn die plannen, vrijwel een kopie van het Nederlandse beleid, wel effectief?
“Pamflettenpraat”, zo vat Nancy Lilbert, algemeen secretaris van vakbond Acod Onderwijs het beleid van de rechtse regering in Vlaanderen kort samen. “Om het lerarentekort aan te pakken is er nog niets concreets, wel veel loze beloften.”

De Vlaamse bonden staakten maart vorig jaar en vroegen om een investeringsplan van 1,8 miljard euro, na twee regeerperioden met bezuinigingen. “Wij willen geen Nederlandse toestanden. De regering schermt met een loonsverhoging, maar die bedroeg nog niet eens 1 procent. In de beleidsbrief van de minister van Onderwijs staat wel veel tekst, maar we zien nog te weinig maatregelen.”

Brui

Vlaanderen is zeker niet het enige land dat worstelt met snel groeiende tekorten. De Oeso, de club van rijke industrielanden, wijst in het jaarlijkse Education at a glance steeds weer op de snel vergrijzende lerarenpopulatie. Zo kost het Engeland verschrikkelijk veel moeite om leraren te behouden. Zeker 15 duizend leraren voortgezet onderwijs gaven er de afgelopen twee jaar de brui aan, wat zichtbaar werd in de vorm van grotere klassen. In Amerika verschilt de situatie per staat, maar is er in de meerderheid de nare combinatie van een dalende belangstelling voor het leraarsberoep én toename van het leerlingenaantal.

Wij willen geen Nederlandse toestanden

In Amerika wordt driftig geëxperimenteerd met trucs om méér leraren te werven. Stoppen met lesgeven gebeurt vooral om ‘persoonlijke redenen’. De zorg voor kinderen is de voornaamste persoonlijke reden. Nu de focus ligt op de instroom van jongeren, lijkt investeren in kinderopvang daarom slim. Een aantal schooldistricten in Illinois en Indiana doen dat in de VS. Soms met extra verlof na de geboorte, meestal met kinderopvang naast de school, die eerder open is en later sluit dan de school zelf. Het werkt, is de ervaring in Illinois: jongeren blijven, nemen vaker een fulltime baan en zijn tevreden met de opvang zo dicht bij hun werk.

Tiny house

Veel leraren in de VS kunnen maar moeilijk aan een huis komen. In een schooldistrict in Californië verrezen daarom Casa del maestro, woonbokken met een aantrekkelijke huur voor leraren, dichtbij school. In North Carolina met de allerlaagste lerarensalarissen van de VS betaalt de staat mee aan zulke projecten. Arizona zet op stukken land tiny houses neer. Het werkt, leraren komen voor een redelijke prijs onder dak. De belangstelling voor de goedkope woningen is groter dan het aanbod. Kritiek is er ook: als het onderwijs beter betaalt, kunnen leraren zelf ergens een huis zoeken in plaats van in een lerarendorp wonen.

Invliegen

Engelse recruiters schuimen Spanje af: daar is nog een overschot aan leraren. Vooral docenten Engels, Frans en Spaans zijn gewild. Maar ook voor de exacte vakken zijn buitenlanders welkom. Engeland heeft op dat punt een traditie. Vanuit Australië, Canada of Nieuw-Zeeland waren er altijd al jongeren die graag een paar jaar in Engeland wilden gaan werken. Maar dat is niet goed genoeg om de huidige tekorten daar op te vangen. Bovendien: veel buitenlandse leraren gaan op enig moment terug naar huis, als daar de arbeidsmarkt aantrekt.

Zij-instromers

In Nederland groeit de zij-instroom snel, een succes dat terecht wordt gevierd. In Vlaanderen willen ze er mee beginnen. In de VS hebben ze er al jaren ervaring met alternative certification programs. Onderzoekers signaleren als plus dat het lerarenkorps meer divers wordt: meer mensen met kleur, mannen en mensen met een bijzondere vooropleiding. Minpunt is dat de zij-instromers in de VS het beroep vaker en sneller verlaten dan hun collega’s van een gewone lerarenopleiding.

Gratis kinderopvang, een welkomstbonus, een goedkoop huis: het gaat om geld

Inmiddels komt daar iets anders bij: de lerarenopleiding als betaalde baan, een traineeship. In Californië organiseren sommige schoolbesturen dat samen met opleidingen, in Mississippi pakt de staat dat grootschaliger aan in de plaatsen met grote tekorten in achterstandsscholen en speciaal onderwijs. Na selectie krijgen de studenten een gratis opleiding, werken als ‘schaduwleraar’ met een ervaren collega en krijgen een loon.

Grotestadsbonus

Gewoon old hard cash, zo vatte het zakenblad Fortune de Engelse aanpak samen om aan meer leraren te komen. De Britten zijn dol op bonussen. Er is al heel lang een grotestadsbonus voor Londen, waar het leven en wonen bijna onbetaalbaar is. Het werkt en het werkt niet: er komen meer leraren in Londen, maar de omliggende gemeenten worden leeggezogen. Bij de vorige tekortcrisis rond de eeuwwisseling kregen jongeren na hun afstuderen in het onderwijs een golden hello, een welkomstbonus van een paar duizend pond. Deze aanpak is twee jaar geleden weer van stal gehaald voor de allerergste tekortvakken in het voortgezet onderwijs.

Staying bonus

Afgelopen najaar kwam daar een staying bonus bij. Want na het incasseren van de startbonus vertrokken veel leraren alsnog. Eerdere kleinschalige experimenten laten zien dat een blijf-bonus langer werkt. Inmiddels heeft de regering weer een nieuwe stap aangekondigd om de crisis aan te pakken: de startsalarissen in en buiten Londen flink verhogen. Best leuk, zeggen de onderwijsbonden in koor, maar de regering moet ook het blijven werken in het onderwijs aantrekkelijker maken. ‘De loonstijging voor ervaren leraren kan de inflatie nauwelijks bijhouden.’ Oftewel: per saldo wordt het beroep er niet echt aantrekkelijker van.

Golden hello

Alle oplossingen die wereldwijd worden uitgeprobeerd hebben één gemeenschappelijke component: het gaat om geld. Gratis kinderopvang, een golden hello, een goedkoop huis. Het is allemaal direct of indirect een bijdrage voor een hoger inkomen. Wat alle landen ook gemeenschappelijk hebben is dat desondanks de toestroom naar de lerarenopleiding daalt of zich hoogstens lichtjes herstelt. In elk geval onvoldoende om de dreigende tekorten in de komende vijf jaar weg te werken.

Onderbetaald

‘Er is één simpel feit’, schrijft onderwijseconoom Eric Hanushek in Education Week. ‘Amerikaanse leraren worden jammerlijk onderbetaald.’ Desondanks gaat het vooralsnog relatief goed in het onderwijs omdat er volgens hem veel mensen ‘uit liefde voor kinderen’ de uitdaging van het leraarsvak aangaan. Maar dat zijn er voor de toekomst niet genoeg. Hanushek: ‘Ik denk dat burgers bereid zijn stukken betere salarissen te betalen aan goede leraren die onze leerlingen voorbereiden op de wereldeconomie.'