Help, mijn juf maakt vieze kunst
Leraar zijn én kunstenaar is soms een lastige combinatie. Zeker als het artistieke werk naakt bevat. Steeds vaker vinden leerlingen, ouders of collega’s kunst aanstootgevend.
Beeld: Nina Maissouradze
In het najaar van 2018 ontvouwt zich een bizar scenario op de Rotterdamse Schoolvereniging, een basisschool waar vooral kinderen van hoger opgeleide ouders zitten. 
Een aantal van hen ziet op de facebookpagina van de juf van groep 5 fotocomposities van naakte barbies. Kunst die de juf al jaren maakt en wat ook geen geheim is op school. Maar deze ouders vinden de plaatjes zo aanstootgevend dat ze besluiten hun kinderen thuis te laten. ‘Het is toch niet normaal dat een docent dit soort beelden kan maken’, citeert het Algemeen Dagblad uit een anonieme e-mail. In totaal blijven vijf leerlingen van groep 5 weg.
Inmiddels gaan de kinderen gewoon weer naar school, vertelt Per Severin, de directeur van de school. “Wij blijven bij ons statement dat dit een privéaangelegenheid van de juf betreft. Haar toekomst bij ons op school staat absoluut niet ter discussie.” Hij baalt ervan dat het incident de media heeft gehaald. Of de juf op dit moment werkt, wil hij niet zeggen, maar wel dat de hele situatie ‘enorme impact’ op haar heeft. Ook is hij nog niet uitgepraat met de ouders. De juf wil niet publiekelijk reageren, maar plaatste destijds wel een verklaring waarin ze uitlegt dat geïdealiseerde poppenlichamen vaak een thema zijn in haar kunst.
Viespeuk
Cabaretier Johan Goossens. Beeld: Frans Peters - Flickr
De leraar ligt onder een vergrootglas. Spelfout gemaakt? Ouders weten je te vinden. Uitgevallen tegen een leerling? Deze weet waarschijnlijk exact welke gedragsregel je hebt overtreden.
Plaats in deze context docenten die met taboedoorbrekende kunst de bühne opzoeken, en het is wachten op gedoe. Cabaretier Johan Goossens stopte deels daarom als leraar Nederlands op een Amsterdams roc, ruim voordat zijn huidige voorstelling Vlam in première ging. “Ik zag mezelf dat niet tegelijk doen. Een programma over m’n seksleven waarbij ik zo goed als naakt op het podium sta en m’n werk als leraar. Bovendien: als het publiek weet dat je docent bent, kijken ze toch anders naar je.”
De nieuwe preutsheid sijpelt door in de klas
Goossens kon overigens jarenlang beide beroepen goed combineren. “Er was een geruststellende desinteresse van leerlingen voor mijn werk als cabaretier. Al werd ik wel wat conformistischer. Toen ik net begon liet ik leerlingen nog wel eens filmpjes zien van mijn stand-upcomedy. Maar zodra ik op play drukte realiseerde ik me: Oh ja, ik sta hier wel te vloeken, of een schuine mop te vertellen. In je rol als leraar werkt dat verwarrend.” Ook bij zijn jongste voorstelling zitten af en toe groepjes oud-leerlingen in de zaal zitten. Dat vindt Goossens net zo ongemakkelijk als wanneer familie deze voorstelling bezoekt. “Dan denk ik toch: Oh god, zij moeten daarnaar kijken. Straks vinden ze me een viespeuk.”
Beeld l'Origine du monde: Daniele Dalledonne - Flickr
Want de kans dat leerlingen iets vies vinden is groter geworden, stelt Judith Boessen, hoofdredacteur van het vakblad voor kunst en cultuur in het onderwijs Kunstzone. Zij maakte in september 2018 een special met als titel ‘Nieuwe preutsheid’. Die preutsheid maakt het werk van kunstdocenten er niet makkelijker op. Boessen: “Hoe moet je omgaan met leerlingen die walgen van de plukjes schaamhaar op Courbets meesterstuk L’origine du monde terwijl ze moeiteloos het nummer Habiba van rapper Boef meezingen waarin hij verhaalt over een meisje dat aan zijn banaan likt?”
Dubbele moraal
Beeld: Nina Maissouradze
In dezelfde editie van Kunstzone wijst Steven Kolsteren, hoofd educatie bij het Groninger Museum, op de dubbele moraal. ‘We zijn een paar muisklikken weg van harde porno, maar willen kinderen ook beschermen tegen alles wat neigt naar naakt.’ Naarmate het naakt realistischer is afgebeeld en dichter bij het hier en nu komt, vinden leerlingen het ongemakkelijker, merkt hij. Boessen deed een rondvraag onder docenten en constateert dat deze afnemende tolerantie de kunstlessen binnen sijpelt. “Sommige leraren zoeken een middenweg. Ze laten een gekuiste versie van een werk zien, waarin de kruin van Sesamstraat-Bert of simpelweg een zwart balkje het ergste bloot aan het zicht onttrekt.”
Nina Maissouradze* herkent dat kuisen wel. Zij werkt naast haar kunstenaarschap parttime als kunstdocent op een roc en op een hogeschool. “Alles wat ik zelf maak, deel ik op social media, dus naakt werk ook. Maar inmiddels verwijder ik zo eind augustus de piemelplaatjes van m’n Instagram. In de loop van het schooljaar, als de studenten me wat beter kennen, doe ik er dan weer meer bloot bij.” Vooral haar mbo-studenten hebben soms moeite met haar werk. “Laatst vroeg de klas: Wat is het meest shockerende wat je hebt gemaakt? Ik liet ze een plaatje zien van een naakte vrouw die wijdbeens een jongetje baart terwijl er een jongetje naast staat. Maar ze begrepen het niet. Waarom maak jij dat? Ze vonden het vies, lelijk en onnodig. Voor mij is zo’n werk ook gewoon humor, maar zij zien dat niet.”
Aan het begin van het jaar verwijder ik de piemelplaatjes van mn Instagram
Aan de preutsheid lijkt voorlopig geen einde te komen. Na Facebook en Instagram verwijdert nu ook het meer liberale Tumblr expliciete content. Verder is sinds 2017 de #MeToo beweging invloedrijk. Deze legt de link tussen vrouwelijk bloot en misbruik: iets waar ouders toch al doodsbang voor zijn. Daarnaast krijgen steeds meer leerlingen in het Nederlandse onderwijs thuis moslim-waardes mee, waarbij naakt een ingewikkelder thema is dan in seculiere culturen.
Schoonheidsideaal
Judith Boessen van Kunstzone ziet vooral de normerende werking van social media, die steevast een schoonheidsideaal laten zien. Leerlingen gaan hierdoor minder vanzelfsprekend om met gewone mensenlichamen. “Beharing roept bijvoorbeeld walging op. Of neem het klassieke voorbeeld van de rubensfiguren. Voluptueuze naakten die niet voldoen aan de huidige norm. Je merkt dan bij leerlingen dat ze blijven hangen in dat ze het vies en lelijk vinden. Het wordt moeilijker om de vraag ‘Wat heeft de kunstenaar willen uitdrukken’ te stellen, als de leerling alleen maar denkt: Jakkes, dat is geen lekker wijf.”
*) Nina Maissouradze illustreert ook artikelen voor het Onderwijsblad, waaronder dit verhaal.
Dit artikel is gepubliceerd in het Onderwijsblad van februari 2019. Elke maand het Onderwijsblad? Word lid van de AOb!
