Help, een hittegolf!
Zweten, hijgen, puffen. Onze zomers worden heter. Hoe houden we het op de warmste dagen vol op school? Tropenrooster? Afkoelen met een ventilator en een plantenspuit? Of moeten we er gewoon aan wennen?
Beeld: Typetank
Ons land warmt twee keer zo snel op als de gemiddelde wereldtemperatuur, aldus het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut. Met steeds vaker flinke uitschieters in temperatuur, richting en zelfs boven de 40 graden. Hoe slaag je erin om in een broeierig klaslokaal met dertig leerlingen je hoofd koel te houden?
Zodra de temperatuur stijgt, komen de telefoontjes binnen bij de AOb. Bij welke temperatuur is het nog verantwoord te werken? Wanneer kunnen we een tropenrooster invoeren? Beleidsmedewerker Marcel Koning van de AOb legt dan uit dat er in de Arbowet geen maximumtemperatuur staat waarbij nog gewerkt mag worden. In het algemeen geldt dat de temperatuur geen gevaar mag opleveren voor de gezondheid van leraren en leerlingen. Het beste is om het werk aan te passen”, zegt hij. “Even geen gymnastiek bijvoorbeeld, of misschien kunnen lessen buiten in het park gegeven worden.” Kinderen naar huis sturen met een tropenrooster is niet altijd een oplossing, omdat het thuis net zo goed warm is.
Er bestaat in de Arbowet geen maximumtemperatuur waarbij nog gewerkt mag worden
Dat hoge temperaturen invloed hebben op leerprestaties, toont Amerikaanse onderzoek uit 2020, met de titel Heat and Learning, aan. Onderzoekers laten zien dat een schooljaar dat een halve graad warmer is, 1 procent minder leerresultaat als gevolg heeft. Onderzoeker Nils Kok van Maastricht University kent het Amerikaanse onderzoek. Hij deed de afgelopen vijf jaar onderzoek op Nederlandse basisscholen naar de gevolgen van een slecht binnenklimaat. Hij richtte zich, samen met andere onderzoekers, op de gevolgen van muffe, onfrisse lucht in klaslokalen, oftewel teveel CO2. Net als hitte heeft ook een teveel aan CO2 een duidelijk effect op de leerprestaties van kinderen. Een verdubbeling van CO2 leidt tot 13 procent lager advies voor havo-vwo.
Een schooljaar dat een halve graad warmer is, levert 1 procent minder leerresultaat op
Volgens Kok onderschatten we de impact van luchtkwaliteit en temperatuur op leerprestaties. Om leerlingen beter te laten leren, is een verbetering van het binnenklimaat op scholen net zo belangrijk als meer leraren voor de klas of minder leerlingen in een lokaal. “Wat we nu al weten”, zegt Kok, “is dat slechte ventilatie en hoge temperatuur de leerprestaties meer beïnvloeden dan de lockdowns als gevolg van corona.”
Dit artikel komt uit het Onderwijsblad. Wil je op de hoogte blijven van alles wat er in het onderwijs speelt? Word lid van de AOb en ontvang elke maand het Onderwijsblad.
Check alle voordelen van het lidmaatschap
Glazen pui
Niet alle schoolgebouwen zijn hetzelfde. Een klaslokaal dat op het zuiden ligt of direct onder het dak van een één- of tweelaags schoolgebouw, kan behoorlijk opwarmen. Dat geldt vooral voor oudere schoolgebouwen. Uit het eerder genoemde Amerikaanse onderzoek blijkt dat oudere scholen met platte daken vaker in buurten staan waar het demografisch gezien minder goed gaat. Kok: “Het is zorgwekkend dat het effect van zaken als extreme hitte vaker grotere impact heeft op mensen die minder hoog zijn opgeleid en lagere inkomsten hebben.” Ook in Nederland ziet hij oudere scholen vaker in minder rijke buurten staan.
Al zijn nieuwe schoolgebouwen niet per se altijd beter toegerust om warmte buiten te houden. Nog steeds worden scholen gebouwd met bijvoorbeeld een glazen pui op het zuiden, waarachter het op warme dagen, vol in de zon, opwarmt tot boven de 40 graden. Bomen en struiken rondom een gebouw kunnen voor schaduw zorgen. Maar als er geen bomen rondom het schoolgebouw staan, of de aanplant jong is, is dat een oplossingen voor de langere termijn.
Een tropenrooster dan maar? Op de site van de rijksoverheid staat dat het schoolbestuur zelf kan besluiten tot een tropenrooster met kortere lesuren of lesdagen. Niet alle scholen lopen er warm voor, want de school moet uiteindelijk wel zorgen het minimum aantal lesuren per jaar te halen, de verplichte onderwijstijd. En als ouders aangeven geen opvang voor hun kinderen te hebben, dan moet de school alsnog een alternatief programma aanbieden tijdens de uren waarop de lessen vervallen. Het ministerie geeft scholen tips om de warmte, waar het kan, terug te dringen. Zoals warmte-producerende apparaten, als computers en ovens, zoveel mogelijk uitzetten. Ook de verlichting uitdoen helpt. Net als zonwering gebruiken en ’s nachts ventileren, precies zoals je thuis doet. Andere maatregelen zijn volgens de rijksoverheid: pauzeren in koele(re) ruimtes en veel drinken. Airconditioning is niet de beste oplossing. Het zijn dure energieslurpers en verre van duurzaam voor het klimaat, waardoor de aarde nog meer opwarmt. Een ventilator is een alternatief, het verbruikt minder energie én werkt, volgens een website over warmte, extra goed in combinatie met koude flessen water ervoor.
Als ouders geen opvang voor hun kinderen hebben, moet de school een alternatief programma aanbieden bij het tropenrooster
Dilemma
De arbeidsomstandigheden voor het meeste onderwijspersoneel zijn bij warm weer niet ideaal, zegt Rick van Workum, projectleider Veilig en Vitaal werken van Voion. Docenten hebben een dilemma, gooi ik het raam open en laat ik de hitte binnen, of houd ik het dicht en komen we om in de muffe lucht. “Ik ga ervan uit dat men op school het maximale aan ventilatie of koeling uit het gebouw haalt”, zegt Van Workum. “Wat dan overblijft, is het samen verduren van de hitte. Je zult je moeten aanpassen en creatief zijn. Kunnen leerlingen tijdens technieklessen verkoelers maken, bijvoorbeeld? Youtube staat vol met life hacks.”
Om docenten te helpen, is duidelijkheid nodig van de schoolleiding. De schoolleiding moet laten weten dat alle mogelijkheden van het schoolgebouw zijn benut en, zegt Van Workum, daarnaast moet de schoolleiding laten weten bij welke temperatuur het tropenrooster ingaat en tips geven aan docenten, zoals: drink thee in plaats van koffie, omdat cafeïne vocht-afdrijvend is.
Het temperatuurrecord in Nederland is 40,7 graden en werd drie jaar geleden gemeten in Gilze-Rijen. Bassischool de Wildschut staat in Gilze-Rijen. Hoe houden leerlingen en leraren zich staande bij die warmte? Schooldirecteur Martijn Schoormans is er gerust op: twee jaar geleden is een nieuw schoolgebouw gebouwd, een houten constructie op een betonnen fundering met een glazen pui op het noorden en een koelsysteem aangedreven door buitenlucht. “De binnentemperatuur is constant rond de 21 graden”, zegt hij. In de oude school waren volgens hem sproeiers op het dak nodig en werden nood-airconditioners ingehuurd, maar de temperatuur kregen ze daarmee in de lokalen niet naar beneden. In de nieuwe school is hitte geen probleem. Schoormans: “Het is ideaal werken voor leraren en je merkt het ook aan de kinderen, ze behouden hun alertheid. Dit zou je iedereen wensen.”
Tips bij hitte
- Het schoolbestuur kan zelf besluiten op een tropenrooster over te gaan. Maar niet alle scholen lopen er warm voor, want uiteindelijk moet het minimum aantal lesuren per jaar, de verplichte onderwijstijd, wel gehaald worden.
- Pas het werk, waar mogelijk, aan. Even geen gymnastiek bijvoorbeeld, of misschien kunnen lessen buiten in het park gegeven worden.
- Zet warmte-producerende apparaten, als computers en ovens, zoveel mogelijk uit. Ook de verlichting uitdoen helpt.
- Pauzeer waar mogelijk in koelere ruimtes en drink veel. En dan liever thee dan koffie, omdat cafeïne vocht-afdrijvend is.
- Een ventilator is duurzamer dan airconditioning en werkt extra goed als je er koude flessen water voor zet.
- Gebruik zonwering en probeer ’s nachts te ventileren.
