Drie startende leraren vertellen over hun vliegende start voor de klas. Waarom kozen ze voor het onderwijs? Denken ze over tien jaar nog voor de klas te staan? Om werkelijk een vliegende start te kunnen maken is bescherming van beginners hard nodig.
Foto's Fred van Diem
Inger den Uijl (27) geeft les aan groep 6 op de Rehoboth school in Ochten. Ze volgt de zij-instroom opleiding en stond in september 2023 voor het eerst zelfstandig voor de klas.
“De eerste weken werkte m’n duo vijf dagen, zodat zij er bij kon zijn als ik lesgaf. Na een week of twee heb ik gezegd: laat me maar. Ik moet het toch een keer alleen gaan doen.”
Leerkracht omdat: “Aanvankelijk vond ik de pabo niet echt bij me passen. Ik koos voor diëtetiek en werkte vier dagen per week op vijf verschillende locaties. Daar werd ik niet blij van. Ik miste het sociale, een praatje maken en vaste collega’s.
M’n zusje werkte inmiddels als juf. Ik ben toen bij m’n oude basisschool gaan meekijken en was vrijwel direct verkocht. De openheid van kinderen, de kleine gesprekjes tussendoor. Je hebt best een belangrijke rol. Kinderen iets bijbrengen en ze een veilig gevoel geven. Het past gewoon bij me.”
Mooi moment: “Vaak moet je on the spot iets bedenken. Op het schoolplein was een leerling heel boos. Ze wilde niet mee naar binnen, terwijl de pauze klaar was. Eerst zei ik: kom op, we gaan weer beginnen, je moet mee. Dat werkte niet.
Toen zei ik: Helpt het om even te springen? Dan gaat je boosheid misschien weg. Dat wilde ze wel proberen. Als ik meedeed. Dat het dan lukt om de aansluiting te vinden, dat een kind weer mee kan met de groep, dat vind ik heel mooi.”
Ik had niet verwacht dat ik best streng tegen de leerlingen moet zijn
Lastig: “Ik had niet verwacht dat ik best streng tegen de leerlingen moet zijn. Ik dacht: met een grapje en een lachje kom ik er wel. Maar je moet - zeker in het begin - kinderen heel goed de regels aanleren."
Werk je in het onderwijs over 10 jaar? “Die kans is 80 procent, of hoger. Het heeft alles wat ik zoek in een baan.”
“De motivatie van starters zit ‘m tegenwoordig vaak in van betekenis willen zijn, waarde willen toevoegen aan de samenleving”, zegt Marjolein Mantelaers. Zij begeleidt starters en doet promotieonderzoek naar zij-instromers.
Door de prangende tekorten wordt het beroep steeds rooskleuriger aan de man gebracht. Commerciële wervingsbureaus, maar ook overheidsinstellingen schieten door met ‘fantastische promotiefilmpjes’ voor het vak, vindt Mantelaears.
“Natuurlijk spreekt zo’n plaatje dan aan: de glunderende leraar omringd door blije, dankbare leerlingen. Maar de waarheid is weerbarstiger. Als het je in één schooljaar lukt om het leven van één leerling echt te raken, is dat supermooi.”
Ze benadrukt daarom bij de starters die ze begeleidt vaak dat het ook gewoon een baan is: “Je gaat nuttig werk doen, maar je gaat niet de wereld veranderen. In het voortgezet onderwijs ben je het gros van de tijd kennis aan het overdragen aan een groep pubers die daar niet per se op zit te wachten. Daar moet je ook enigszins de lol van inzien.”
Annelie Vuik (21) geeft aardrijkskunde aan havo/vwo-leerlingen, op het Revius in Rotterdam. Ze volgt de master Geografie, educatie en communicatie en stond in september 2022 voor het eerst zelfstandig voor de klas.
“In die eerste periode was ik 19. Als leerlingen naar m’n leeftijd vroegen, draaide ik er een beetje omheen. Dat ik het zelf best gek vond, om al die docentrol te hebben, wisten zij niet.”
Docent omdat: “Ik heb het altijd wel in mijn hoofd gehad. M’n vader is docent, m’n zus juf, in de familie zijn er nog meer. Bij de keuze voor m’n bachelorstudie Global sustainable science heb ik gecheckt: kan ik daarmee ook de docentenopleiding doen?
Al in m’n tweede jaar kreeg ik bericht van m’n oude aardrijkskundedocent. Dat er een vacature was en of ik interesse had. Heel leuk en eervol, maar ook spannend en gek. Dit is de grote mensenwereld die me mailt, wist ik. Maar ik wilde het wel. En ik vind ‘nee’ zeggen best moeilijk, haha.”
Mooi moment: “Vanuit een hoofdstuk over wateroverlast had ik de leerlingen uitgelegd wat een wadi is. Tijdens een uitje fietsten we er langs eentje en riep een leerling: kijk mevrouw, een wadi! Het is zo gaaf dat je met kennis kunt bijdragen aan hun wereld.
Dat ik een stabiele factor voor leerlingen mag zijn, vind ik heel mooi.”
Veel leerlingen zijn zoekende, al geven ze dat niet altijd toe. Al die verschillende geluiden, zoveel nepnieuws ook. Dat ik een stabiele factor voor hen mag zijn en een bepaalde waarheid representeer, vind ik heel mooi.”
Lastig: “De combi zelf student zijn en ook al lesgeven is pittig. Er moet wel wat van m’n bordje af. Maar de tropenjaren zijn bijna voorbij, denk ik dan maar. Als leerling voelde ik altijd goed aan wat de docent eigenlijk moest doen. Maar sta je daar zelf, dan blijkt zo’n klas nog best lastig te doorgronden. Vaak moet je in een split-second de juiste keuze maken.”
Werk je in het onderwijs over 10 jaar? “Dat zit er dik in: 80 procent. Er zijn nog zoveel taken die je kunt vervullen.”
De valkuilen waar Marjolein Mantelaers tien jaar geleden als startend leraar ‘allemaal induikelde’ zijn nog hetzelfde, denkt ze: “Ik haalde m’n lesbevoegdheid in een periode dat het thuis ook heel druk was. Ik ging al zelfstandig voor de klas tijdens m’n opleiding, waardoor het studeren in de knel kwam. En m’n begeleiding was niet echt goed geregeld.”
Met horten en stoten kwam het goed. Mantelaers gaf jarenlang Nederlands. Tegelijk bleef ze zich om starters bekommeren en waarschuwt ze voor groenpluk.
Starters die al tijdens de opleiding worden aangesteld, hebben minder tijd om de didactiek en pedagogiek onder de knie te krijgen. Minder gelegenheid dus om fouten te maken, te leren van ervaren collega’s en uit te zoeken wat voor ze werkt.
“Het is een vicieuze cirkel”, zegt Mantelaers. “Er zijn te weinig bevoegde leraren. Leraren in opleiding krijgen steeds vaker een aanstelling waardoor ze teveel onder druk staan en eerder kunnen uitvallen.”
Diana Kremer (47) geeft les aan de bol-opleiding doktersassistent van het Horizon College in Alkmaar. Ze stond in juni 2022 voor het eerst zelfstandig voor de klas en behaalde dit voorjaar haar pedagogisch didactisch getuigschrift (pdg).
“Ik had geen boek, geen laptop, ik wist niet waar de leerlingen waren. En plots stond ik tegenover een groep pubers. Zo hoort het niet te gaan. Dat weet en vindt iedereen. Maar ik vond het stiekem ook wel leuk. Gooi mij maar in het diepe.”
Docent omdat: “Ik was wat uitgekeken op m’n vorige baan. Ik ben tien jaar doktersassistent geweest en heb achttien jaar op de huisartsenpost gewerkt. Als kind wilde ik eigenlijk al voor de klas, maar het liep anders. Later dacht ik wel eens: als het gebeurt, dan als doktersassistent. Ik vind het ontzettend leuk om studenten voor te bereiden op een beroep waar ik zo lang met plezier in heb gewerkt.”
Mooi moment: “Laatst oefenden we een telefoongesprek over een sterfgeval. En dat je dan bijvoorbeeld moet vragen of het een verwachte, of onverwachte dood is. En of iemand echt overleden is. Sommige studenten zijn 15 en hebben zelf nog nooit een overlijden meegemaakt. Dat ga je toch niet vragen, zeggen ze dan.
In rollenspellen zoeken we samen naar woorden die voor hen passen in zo’n telefoongesprek. Die interactie vind ik heel mooi. Maar ook dat ze je weten te vinden met hun persoonlijke problemen.”
In een paar seconden spookt zoveel door je hoofd
Lastig: “Die eerste weken dacht ik: ik moet ze die stof leren, gewoon lesgeven. Maar daarmee sloeg ik de kennismaking over. En moest ik vervolgens heel hard werken om ze stil te krijgen, ze te laten doen wat ik wilde.
In een paar seconden spookt dan zoveel door je hoofd. Kan ik dit zeggen? Kan ik boos worden? Moeten ze me eigenlijk wel leuk vinden? Nu weet ik: eerst de basis vormen. Laten zien wie je bent en echt op de relatie gaan zitten. Dan pikken ze het ook wanneer je een keer professioneel boos bent.”
Werk je in het onderwijs over 10 jaar? “Die kans is 100 procent. Voor de klas vind ik nu echt het leukst, maar er liggen zoveel kansen om je verder te ontwikkelen.”
Door het lerarentekort maken werkgevers grif gebruik van de mogelijkheden die er inmiddels zijn voor onbevoegd lesgeven.
In het voortgezet onderwijs mag iemand zonder bevoegdheid een jaar lang zes klokuren per week lesgeven. Gastdocentschap heet dat. Vaak zijn het studenten aan lerarenopleidingen die zo al vroeg in hun opleiding op de loonlijst komen.
Ook het primair onderwijs kent constructies waar collega’s “onder verantwoordelijkheid van een bevoegde leraar” betaald lesgeven terwijl ze nog de pabo doen.
Mantelaers snapt heel goed dat het gebeurt, maar is er geen voorstander van. “Wanneer je van stagiair naar leraar gaat, word je als werknemer beschouwd. Je krijgt een e-mailadres, wordt gevraagd voor ouderavonden, voor open dagen, het mentorschap, voor commissies."
Zeker jonge starters vinden het vaak moeilijk om nee te zeggen, weet ze. De opleiding raakt op de achtergrond. Tot de werkgever zich plots weer meldt: hoe staat het ervoor?
Mantelaers: "De termijn dat je onbevoegd voor de klas mag, raakt op. Collega’s denken: hij werkt hier al een tijdje, dus hij kan het toch? Dan slaat de paniek bij de starter soms toe.”
In onderwijs-cao’s zijn beschermende afspraken gemaakt die starters helpen om een vliegende start te maken.
Ben jij starter in het onderwijs en wil je opkomen voor collega starters, zij-instromers en studenten? Sluit je aan bij de Groene golf
