Een 'giftenkas' voor persoonlijk onderwijs
Met kleine klassen van zestien leerlingen zette oprichter Misha van Denderen zijn inmiddels acht middelbare Scholen voor persoonlijk onderwijs (Svpo) op de kaart. Minder bekend zijn de opmerkelijke financiële constructies en geldstromen binnen het groeiende netwerk van publieke en private stichtingen, blijkt uit onderzoek door het Onderwijsblad.
Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
Op vrijdag 21 september 2018 zit Misha van Denderen, dan oprichter van vijf Svpo-scholen, op het notariskantoor in Olst tegenover twee vertegenwoordigers van de rooms-katholieke parochie van de Heilige Lebuïnus. Op tafel ligt een leveringsakte voor een kerkgebouw met een perceel van een kleine drieduizend vierkante meter. Het voormalige godshuis vlakbij het centrum van Deventer krijgt een nieuwe eigenaar en een nieuwe bestemming. Het wordt omgedoopt tot schoolgebouw, één van de drie nieuwe Svpo-scholen die er deze zomer bijkomen.
Van Denderen tekent de akte niet namens het schoolbestuur, maar namens de stichting Frederikssoon, een persoonlijk vehikel dat geregistreerd staat op zijn privéadres en waarvan hij de enige bestuurder is. Voor de overeengekomen koopsom van 800 duizend euro komt er zes ton uit de kas van een andere private stichting die hij voorzit: de Stichting voor persoonlijk onderwijs. Die kas, beheerd door een driekoppig bestuur, wordt op zijn beurt gevuld met geld van Svpo-scholen en van ouders.
Het is één van de opmerkelijke financiële constructies binnen het snel gegroeide Svpo-netwerk van inmiddels elf publieke en private stichtingen, allemaal opgezet en voorgezeten door één en dezelfde persoon.
De Heilig Hartkerk in Deventer. Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
1. Stormachtige groei
Het begon ooit aan de keukentafel, thuis bij econoom en filosoof Misha van Denderen. Samen met zijn vrouw Suzan Polet filosofeerde hij over een andere vorm van voortgezet onderwijs. Kleinschaliger, meer ‘wetenschappelijk onderbouwd’. In het Zeeuwse plaatsje Kapelle openden ze hun eerste School voor persoonlijk onderwijs, negen jaar geleden. Drie jaar na Kapelle volgde in 2013 het Friese Hardegarijp. De laatste paar jaar maakte de scholengroep een stormachtige groei door: in drie jaar tijd kwamen er zes locaties bij, waarmee de teller deze zomer op acht scholen komt.
Scholen voor persoonlijk onderwijs
2010: Kapelle
2013: Hardegarijp
2016: Geldermalsen
2017: Amsterdam, Utrecht
2019: Hoorn, Deventer, Hengelo
In de statuten is een waaier aan mogelijke denominaties opgenomen, van katholiek tot islamitisch, Joods en evangelische broedergemeente. Scholen kiezen hun levensbeschouwelijke grondslag strategisch, afgestemd op de ‘witte vlekken’ in de beoogde vestigingsgemeente. Zonder slag of stoot ging de opbouw van het netwerk niet. Van Denderen bond juridisch de strijd aan met het ministerie van Onderwijs, de Onderwijsinspectie en de gemeente Deventer.
Zonder slag of stoot ging de opbouw van het scholennetwerk niet. Van Denderen bond juridisch de strijd aan met het ministerie van Onderwijs, de Onderwijsinspectie en de gemeente Deventer
Elke nieuwe school is geschoeid op dezelfde leest. Een leerjaar telt vijf klassen van zestien leerlingen. Ze krijgen vier dagen per week les van negen tot vijf, ook leraren zijn de hele dag aanwezig. De personeelsformatie op school kent slechts drie functies: een schoolleider, een conciërge en docenten. De scholen in Kapelle en Geldermalsen delen hun schoolleider, net als die in Utrecht en Amsterdam. De kleine overhead is één van de aspecten die het bestuur graag uitdraagt: het geld gaat naar de klas.
Het gaat de scholen ogenschijnlijk voor de wind. Bijna zonder uitzondering overtreffen de aanmeldingen de beschikbare tachtig plaatsen per leerjaar. Van regionale kranten tot de landelijke pers, de scholen genieten veel positieve publiciteit. Een vreemde eend in de bijt, een school die het wél voor elkaar krijgt om kleine klassen te realiseren. ‘De scholen zijn gewoon bekostigd door de overheid, maar bieden onderwijs alsof je op een dure privé-school zit’, stelt de Svpo-website.
De Svpo-school in Geldermalsen. Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
2. Echtpaar
Bestuursvoorzitter Van Denderen en directeur Polet maken er geen geheim van dat ze een echtpaar vormen. In interviews treden ze regelmatig samen op. Bijvoorbeeld begin dit jaar in NRC Handelsblad, over de reizen die ze met hun gezin maakten in 2013 en 2015 door Zuid-Amerika en Afrika. ‘Hun koophuis, werk, de school en dus ook de leerplicht van hun kinderen, familie en vrienden: twee keer zetten ze hun leven thuis voor lange tijd on hold om met hun zoons een wereldreis te maken’, schreef de krant.
In het jaarverslag 2017 van de school in Hardegarijp, die Polet destijds leidde, wordt erover iets opgemerkt: ‘Zij is echtgenote van de bestuursvoorzitter, de heer Van Denderen, waardoor schijn van belangenverstrengeling kan ontstaan.’ Toch was ze gevraagd tijdelijk de schoolleiding over te nemen, vervolgt het jaarverslag, omdat ze als mede-oprichter over de benodigde ervaring beschikte en direct het roer kon overnemen toen de beoogde kandidaat afhaakte.
Feit is dat Polet al sinds de start een belangrijke rol vervult binnen het Svpo-netwerk. Zo fungeert ze als dagelijks aanspreekpunt voor schoolleiders, die ze zelf inwerkt, en leidt ze huisvestingsprojecten. Tegelijkertijd houdt ze zich ook bezig met zaken die bij een vestiging spelen. Als de inspectie op bezoek komt, begeleidt Polet samen met de schoolleider de inspecteurs. Toen de Utrechtse medezeggenschapsraad afgelopen juli het vertrouwen had opgezegd in het bestuur, werd de mr-voorzitter daags erna om uitleg gebeld. Niet door bestuursvoorzitter Van Denderen, maar door zijn vrouw.
Toen de Utrechtse medezeggenschapsraad afgelopen juli het vertrouwen had opgezegd in het bestuur, werd de mr-voorzitter daags erna om uitleg gebeld. Niet door bestuursvoorzitter Van Denderen, maar door zijn vrouw
Polet verricht betaalde werkzaamheden sinds ze de eerste school in Kapelle opzette tien jaar geleden. Tussen 2012 en 2014 werd ze via de stichting Frederikssoon, de stichting van haar echtgenoot, ingehuurd om de school in Hardegarijp op te zetten. Tegelijkertijd was Polet in diezelfde periode zelf bestuursvoorzitter van de Friese onderwijsstichting. Van Denderen nam in juni 2014 die voorzittershamer over en stelde het eerste officiële jaarverslag vast.
Sinds 2015 staat Polet formeel op de loonlijst van de scholen in Kapelle en Hardegarijp, bij allebei voor een halve baan. In 2017 lag de bezoldiging - zo’n zestig mille per halve baan, opgeteld ruim 120 duizend euro - bij beide parttime aanstellingen net boven de instellingsnorm, het maximum van de Wet normering topinkomens (Wnt). In 2018 gold dat nog voor één van beide aanstellingen. Omdat de contractafspraken al eerder waren gemaakt, wordt de overschrijding door het overgangsrecht gedoogd.
Beslissingen waarbij belangenverstrengeling kan ontstaan, worden genomen door niet-betrokken bestuurders, reageert Van Denderen. ‘Dat wil zeggen dat de betrokken bestuurder niet aanwezig mag zijn bij de beraadslaging en de besluitvorming. Over de aanstelling van Suzan Polet en de condities waarop wordt dan ook door de overige bestuurders besloten. Ikzelf en Suzan werken vrijwel zonder uitzondering thuis door en dat doen we zeven dagen in de week. Het is vrijwel onmogelijk om iemand te werven die dezelfde hoeveelheden arbeid wil verrichten. Omdat Suzan Polet voor ieder van de vijf scholen werkt, zou haar salaris eigenlijk naar rato berekend moeten worden over ieder van de scholen in 2018. Dan heeft ze echter vijf werkgevers en dat is omslachtig en arbeidsrechtelijk onhandig. Daarom is het beperkt tot de twee scholen die volgroeid zijn.’
Ida Gerhardt Academie, de Svpo-school in Geldermalsen. Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
3. Gedeelde postbus
De Scholen voor persoonlijk onderwijs vallen niet onder één overkoepelend bestuur, zoals gebruikelijk. Elke school is een zelfstandige, publiek bekostigde stichting met een eigen bestuur. Daardoor blijven alle risico’s en aansprakelijkheden beperkt tot de ene school en blijft het netwerk buiten schot. Het ministerie van Onderwijs eiste indertijd dat nieuwe scholen met verschillende denominaties in aparte stichtingen ondergebracht werden, zo stelt Van Denderen. In dit licht moet volgens hem ook de voormalige bestuursfunctie van zijn vrouw worden gezien rond de start van de Friese school.
Uiteindelijk zijn de besturen van alle schoolstichtingen gelijkgetrokken en samengesteld uit dezelfde vier personen, die sinds het begin een rol spelen in het netwerk. Allemaal onbetaald, benadrukt Van Denderen met enige regelmaat. Het vierde bestuurslid fungeert voor alle schoolbesturen als toezichthouder. De scholen, verspreid over zes provincies, delen niet alleen dezelfde bestuurders, maar ook hun onderwijskundige blauwdruk, de website en dezelfde Amsterdamse postbus.
De acht publiek bekostigde onderwijsinstellingen, verspreid over zes provincies, delen dezelfde Amsterdamse postbus met de private anbi-stichting voor persoonlijk onderwijs
Die postbus delen ze ook met de private stichting die Van Denderen oprichtte om de scholen te ondersteunen: de Stichting voor persoonlijk onderwijs. Een stichting die juridisch los staat van de onderwijsinstellingen. De stichting heeft een driekoppig bestuur, waarvan twee leden ook de scholen besturen. En een maatschappelijke doelstelling om, zo vermelden de statuten, ‘de kansen van kinderen te vergroten om hun opleiding in het voortgezet onderwijs met goed gevolg af te ronden’.
Volgens Van Denderen levert de stichting ‘gratis’ diensten aan onderwijsinstellingen, zoals ‘administratie, onderzoek, ict, software en curricula’. De inkomsten bestaan uit ‘giften’ van ‘privépersonen’ en scholen die wat kunnen missen. Via deze twee geldstromen vloeide er sinds 2011 een kleine drie miljoen euro in de kas. Wie zijn deze vrijgevige donateurs?
De Svpo-school in Amsterdam-Noord. Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
4. 'Gulle giften'
Elke zomer ontvangen ouders een betalingsverzoek voor de schoolspullen à 200 euro en de vrijwillige ouderbijdrage van 250 euro. Die ouderbijdrage wordt volgens de schoolgids gebruikt voor taalreizen, excursies, sportdagen, projecten en voor verschillende vieringen. Over de vrijwilligheid, in het voortgezet onderwijs wettelijk verankerd, meldt de gids: ‘Betaling van de ouderbijdrage is niet verplicht als uw kind niet aan de activiteiten deelneemt.’
Anders klinkt het in de jaarlijkse betalingsverzoeken aan ouders. ‘Om de schoolmaterialen voor uw kind op tijd te kunnen aanschaffen, is het belangrijk dat u het totale bedrag van 450 euro voor 31 juli 2019 overmaakt.’ Een linkje brengt ouders in het digitale ouderportaal naar een ideal-betalingsopdracht, waarin het bedrag staat ingevuld. Het rekeningnummer is niet van de school, maar van de private Stichting voor persoonlijk onderwijs. In de mails staat vermeld dat deze stichting het geld beheert.
De afgelopen jaren boden de scholen ook een alternatief aan voor de ouderbijdrage: een schenkingsovereenkomst voor een periode van vijf jaar. De Stichting voor persoonlijk onderwijs staat bij de Belastingdienst namelijk te boek als 'algemeen nut beogende instelling' (anbi), oftewel een goed doel. Een periodieke schenking aan een goed doel is fiscaal aftrekbaar.
‘In dat geval kunt u de ouderbijdrage, als schenking, jaarlijks aftrekken van uw belasting’, lazen ouders in de mails. Het donatiebedrag van 250 euro stond in het meegestuurde formulier al voorgedrukt. Ook bij deze ‘gulle gift’ moest het geld op tijd binnen zijn. ‘Let op: het verwerken van de schenkingsovereenkomst kost tijd. Het bedrag van 450 euro dient u over te maken voor 27 augustus 2018. De verwerking van de aktes gebeurt later’, aldus het betalingsverzoek van vorig jaar.
De Belastingdienst ziet dergelijke schenkingen als een verkapte, niet aftrekbare ouderbijdrage, zo valt op te maken uit een reactie van het ministerie van Financiën
De Belastingdienst ziet dergelijke schenkingen als een verkapte, niet aftrekbare ouderbijdrage, zo valt op te maken uit een reactie van het ministerie van Financiën. “Wij gaan niet in op specifieke voorbeelden. Maar in zijn algemeenheid kan ik zeggen: een vrijwillige ouderbijdrage is niet aftrekbaar als gift. Het feit dat het een gift genoemd wordt, doet niet af aan het feit dat het een ouderbijdrage is”, aldus een woordvoerder, die verwijst naar een arrest van de Hoge Raad. Ook als ouders daarvoor een schenkingsovereenkomst tekenen? “Als de gift voor hetzelfde doel gebruikt wordt als de ouderbijdrage, is het een ouderbijdrage.” De consequentie kan volgens het ministerie zijn dat ouders bij controle door de Belastingdienst een naheffing krijgen.
Voor het nieuwe schooljaar blijkt de verwijzing naar de periodieke gift uit de betalingsmails geschrapt. Volgens Van Denderen vanwege de ‘geringe animo’. De bestuurder houdt vol dat ouders correct zijn voorgelicht. ‘Het klopt dat een ouderbijdrage niet aftrekbaar is. Maar de situatie is hier anders. Het is vergelijkbaar met dat X aan Y een cadeau wil geven en Y vraagt om in plaats daarvan een bedrag aan een goed doel over te maken.’
Svpo Utrecht aan de Weerdsingel Westzijde. Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
5. Donateur en ontvanger
Sinds 2011 stroomde er ruim 1,2 miljoen euro van de ouders in de kas van de Stichting voor persoonlijk onderwijs. Alleen al in 2018 ging het om 322 duizend euro. In het jaarlijkse financiële overzicht worden de bijdragen van alle 1290 ouders - periodieke schenking of niet - vermeld als gift. Over de besteding ervan hebben ouders geen zeggenschap.
‘Dat mag ook helemaal niet bij een algemeen nut beogende instelling’, redeneert Van Denderen. ‘Als dat wel zo zou zijn, is geen sprake meer van ‘algemeen nut’. De stichting is dan ook geen bovenschoolse organisatie en is ook niet zo opgezet of bedoeld.’
Toch ontvangt de Stichting voor persoonlijk onderwijs ook geld van de Svpo-scholen. In deze constructie is er geen afdracht, zoals bij scholen die onder een overkoepelend bestuur vallen. De Svpo-scholen gebruiken namelijk ‘gratis beschikbaar gestelde’ diensten en leermiddelen. ‘Er mag natuurlijk wel een bijdrage in de fooienpot gedaan worden’, legt de website van de anbi-stichting uit. Als voorzitter van de schoolbesturen en de anbi-stichting vertegenwoordigt Van Denderen zowel de donateur als het goede doel.
De afgelopen vier jaar vloeide er zo'n 1,7 miljoen euro van Svpo-scholen naar de stichtingskas. Om hoeveel geld het per school gaat, is in de jaarrekeningen van de schoolbesturen niet terug te vinden. De ‘giftenkas’ wordt beheerd door de drie bestuurders die bij de oprichting twaalf jaar geleden aan het roer kwamen. Zij beslissen waar de stichting het geld van ouders en scholen aan uitgeeft.
Als voorzitter van de schoolbesturen en de anbi-stichting vertegenwoordigt Van Denderen zowel de donateur als het goede doel.
In totaal spendeerde de Stichting voor persoonlijk onderwijs sinds 2011 zo’n 320 duizend euro aan de inhuur van docenten op de scholen. Ruim 170 duizend euro ging naar de werving van personeel en leerlingen.
Een bedrag van 12.870 euro ontving de voorzitter persoonlijk. ‘Een gedeeltelijke tegemoetkoming vanwege de zeer hoog opgelopen reiskosten in de vier jaren 2013 t/m 2016’, verklaart Van Denderen. Die hadden volgens hem onder meer te maken met bezoeken aan de eerste vijf scholen. ‘Bovendien moesten diverse langlopende procedures gevoerd worden waarvoor de bestuursvoorzitter ook acte de présence moest geven in verschillende steden.’ Volgens Van Denderen bleef hij als betrokken bestuurder buiten de beraadslaging over de vergoeding.
Veruit het meeste geld ging de afgelopen jaren naar huisvestingsprojecten. Opgeteld ruim 1,6 miljoen euro: 274 duizend euro trok Svpo uit voor een perceel in Tytsjerksteradiel, 772 duizend euro voor nieuwbouw in Geldermalsen, en zes ton voor een kerk in Deventer. ‘Middelbare school koopt rk-kerk’, kopte de regionale krant boven een nieuwsbericht.
Zij-aanzicht van de Heilig Hartkerk in Deventer. Beeld: Redactie Onderwijsblad/AOb
6. Geldstromen
De parochie had de Heilig Hartkerk al een kleine drie jaar op Funda staan toen Van Denderen zijn handtekening zette onder het koopcontract. Voor acht ton plus vijftig mille overdrachtsbelasting werd zijn eigen stichting Frederikssoon vorig jaar september de nieuwe eigenaar. Het eerste schooljaar begint de School voor persoonlijk onderwijs in Deventer echter een eindje verderop, in een ander onderkomen. Het lukte niet om het pand op tijd te verbouwen, onder meer doordat de gemeente de werkzaamheden een tijdje stillegde.
De onderwijshuisvesting wordt doorgedecentraliseerd, zo is vastgelegd in een overeenkomst met de gemeente Deventer. Dat wil zeggen dat de gemeente het budget en de verantwoordelijkheid overdraagt aan het schoolbestuur. Dat budget is bepaald op 378 euro per leerling per jaar. Het geld wordt overgemaakt in januari voor het betreffende schooljaar, te beginnen in 2020. De komende zes jaar zou dat volgens een berekening van het gemeentebestuur neerkomen op 807.500 euro. De kosten voor de aanschaf en verbouwing moet de school in eerste instantie uit ‘eigen’ zak betalen.
De kerk wordt door zijn stichting ter beschikking gesteld aan de school, verklaart Van Denderen. ’Dat gebeurt onder condities die vergelijkbaar zijn met waarmee anders (als er geen doordecentralisatie zou zijn) de gemeente in huisvesting zou voorzien. De school betaalt dus geen huur of anderszins. Het gebouw is om niet ter beschikking gesteld. Van een situatie van belangenverstrengeling is dan ook bepaald geen sprake.’
In 2012 richtte Van Denderen de stichting Frederikssoon op. Naar eigen zeggen om ‘niet opnieuw financieel betrokken’ te zijn bij de scholen
In 2012 richtte Van Denderen de stichting Frederikssoon op. Naar eigen zeggen dient de stichting om ‘niet opnieuw financieel betrokken’ te zijn bij de scholen. Dat was hij wel in de aanloop naar de eerste school in Kapelle, onder meer met een lening die hij de school verstrekte toen de overheidsbekostiging tekortschoot. De scholen in Hardegarijp en Geldermalsen leenden een startkapitaal van elk 130 duizend euro via de stichting Frederikssoon. Allebei de leningen, tegen zes procent rente, zijn vorig jaar terugbetaald, zo vermelden de jaarrekeningen van de instellingen.
Oncontroleerbaar voor buitenstaanders zijn de geldstromen tussen de private stichtingen onderling. Ze hebben geen jaarstukken bij de Kamer van Koophandel gedeponeerd, iets wat voor veel stichtingen niet verplicht is. De Stichting voor persoonlijk onderwijs spendeerde sinds 2011 tonnen aan de ontwikkeling van lesmateriaal, de elektronische leeromgeving en ict-diensten. De stichtingen draaien op vrijwilligers, maar soms moet je ‘specialistische kennis’ inkopen, aldus Van Denderen. Volgens de bestuurder ging dat geld naar ‘externen’ die de stichting aanvankelijk zelf inhuurde.
Sinds 2015 loopt deze geldstroom via zijn stichting Frederikssoon, zo stelt hij, die daarvoor 3,5 ton van de anbi-stichting zou hebben ontvangen. Van Denderen stelt dat hij alle vragen van het Onderwijsblad wil beantwoorden, maar de jaarstukken van zijn eigen stichting verstrekt hij niet omdat ze volgens hem privacygevoelige informatie bevatten.
