De pijnlijke waarheid over wangedrag aan universiteiten

Tekst Joëlle Poortvliet - redactie Onderwijsblad - 14 februari 2020 - 3 Minuten om te lezen

Beeld: Fred van Diem

Hoe voelt dat, zo’n Academie-Kus?

Heel eervol, maar ik voel me ook een beetje bezwaard dat ik hem krijg. Het gaat eigenlijk om de verhalen van de slachtoffers. Zij waren zo dapper om hun ervaringen te delen.

Wat is harassment?

“Dat kan van alles zijn. Vandaar dat ik vasthoud aan de Engelse term. Het is intimidatie, waaronder seksuele intimidatie, maar ook buitensluiting en pesten zijn onderdelen. In ons onderzoek - er zijn drie auteurs - definiëren we zes vormen. Misschien is wangedrag het Nederlandse woord dat het meest de lading dekt. Alleen denk je dan bij universiteiten weer eerder aan fraude of plagiaat met data, terwijl mijn onderzoek juist gaat over hoe er met mensen wordt omgaan.”

In deze cultuur winnen de hardste mensen

Wat maakt harassment op de universiteit anders dan elders?

“Wat we weten over de wetenschappelijke cultuur en structuur is dat deze sterk hiërarchisch, competitief en individualistisch is. Dat wekt wangedrag in de hand. De sterren van de afdeling zijn mensen die het meest publiceren en het meeste onderzoeksgeld binnenhalen. Dat jij veel collega’s inspireert met je manier van onderzoek doen, of dat je je promovendi heel goed begeleidt, telt niet mee in de beoordeling of bij sollicitaties. In deze cultuur winnen de hardste mensen. Het wordt verleidelijk om klussen af te schuiven, of mensen te saboteren zodat jij als eerste auteur bij een publicatie wordt vermeld. Daarnaast wordt op universiteiten nog vaak moeilijk gedaan over zogenaamde special needs."

Hoe bedoel je: special needs?

"Bijvoorbeeld als je zwanger bent, een handicap hebt, of wanneer je een jonge ouder bent en slaap tekortkomt. Op de universiteit heerst nog te vaak het idee dat iemand 24/7 een healthy en happy wetenschapper is. In de praktijk voldoen natuurlijk heel veel mensen hier niet aan. Eén van de vrouwen uit m’n onderzoek kreeg een miskraam, waarop ze de vraag kreeg: ‘Moet je daar echt wel voor thuisblijven?' Of - ook gehoord: ‘Waar ligt jouw loyaliteit eigenlijk, bij je gezin of bij je werk?’ Dat zijn geen normale vragen, dat zijn rotopmerkingen.”

Dat zijn geen normale vragen, dat zijn rotopmerkingen

Wat kun je doen als het je overkomt?

“Veel mensen houden het stil. Heel begrijpelijk, want wanneer je naar buiten treedt, loop je het risico dat je carrière wordt gesaboteerd. Dat is de pijnlijke waarheid.”

Klinkt alsof er iets moet veranderen?

“Jazeker, de minister (Ingrid van Engelshoven, red.) voert wel druk uit op de universiteiten om ervoor te zorgen dat ze hun klachtenstructuur op orde hebben. Er is ook een pilot opgezet met ombudspersonen. Als onderzoekers pleiten we voor een landelijk, onafhankelijk orgaan dat onderzoek in kan stellen en in mag grijpen bij incidenten. Vooral die onafhankelijkheid is heel belangrijk. Als je met een klacht over intimidatie naar buiten treedt en in de commissie die de klacht behandelt zit het vriendje van degene waarover je klaagt, dan weet je al hoe laat het is. Dit soort situaties komen nog veel te vaak voor.”

• Het volledige onderzoek van Dr. Marijke Naezer, Prof. dr. Marieke van den Brink en Prof. dr. Yvonne Benschop is bekostigd door het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) en gepubliceerd op 6 mei 2019.

• Ook Ingeborg van de Ven schrijft over intimidatie op de academie op de website Scienceguide.

• Het LNVH liet in samenwerking met het Acteursgenootschap een toneelstuk maken over het onderwerp. Dat stuk maakt een ronde langs universiteiten.