De leraar voor de rechter
Vmbo-kader luidt het schooladvies voor Sanne. Haar ouders zijn woest. De juf had in haar advies rekening moeten houden met het feit dat hun dochter dyslexie heeft. Iets waar de school volgens hen toch al te laat achter is gekomen en onvoldoende op heeft ingezet. Ze dienen een klacht in bij de Landelijke Klachtencommissie Onderwijs.
Beeld: Typetank
Het schooladvies staat bovenin de top-5 van oorzaken voor conflicten tussen ouders en school. En die conflicten lijken steeds vaker voor te komen. Dienden in 2011 153 ouders een klacht in bij de klachtencommissie, vorig jaar stond de teller op 230. Het aantal onderwijszaken bij rechtsbijstandsverzekeringen stijgt al jaren. Achmea Rechtsbijstand sprak afgelopen zomer in Trouw van ‘juridisering’ van het onderwijs en ziet een toename van 30 procent naar 784 zaken ten opzichte van vier jaar geleden. Nadat een rechter een moeder een schadevergoeding van 500 euro toewees omdat haar kinderen niet op de klassenfoto konden vanwege het Offerfeest, barstte de verontwaardiging in de media los. ‘Door de uitspraak is het einde zoek’, reageerde een schoolleider in de flitspeiling die onderwijsbond CNV hield onder 134 directeuren. Tweederde van hen blijkt weleens door een ouder te zijn bedreigd met een juridische procedure*Een jarige meester tijdens een tienminutengesprekje van ouders een kalender van Pamela Anderson. Twee gesprekken later zagen andere ouders die kalender hangen, zeiden er niets van, maar dienden een klacht in bij het bestuur. 
“Het bestuur verwees ze naar de klachtencommissie en voor je het weet sta je in het beklaagdenbankje”, vertelt Frans Lathouwers, advocaat voor AOb-leden. Hij benadrukt dat de kalender geen schokkende foto’s bevatte. “Het was een hartstikke enthousiaste leraar, niets mis mee, maar de klacht is gegrond verklaard en hij is gedesillusioneerd naar het bedrijfsleven vertrokken. Het kind van de klagers is weggepest door klasgenoten die hun favoriete leraar niet kwijt wilden, dus wat ben je er dan als ouders in hemelsnaam mee opgeschoten?”.
Uitzondering
Ouders zijn mondiger en weten de juridische weg beter te vinden. “Maar van een juridisering is geen sprake”, zegt AOb-advocaat Frans Lathouwers. “Er is geen forse groei meer van het aantal zaken dat voor de klachtencommissie verschijnt en de gang naar de rechter blijft een uitzondering.”
De gang naar de rechter blijft een uitzondering
De cijfers vragen om een nuancering: het indienen van een klacht zegt namelijk niets over het proces erna. Slechts 35 procent van de 230 klachten die ouders uit po, vo en mbo in 2016 indienden bij de Landelijke Klachtencommissie is inhoudelijk behandeld. En bij de meeste onderwijszaken bij de rechtsbijstandsverzekeringen voldoet een bemiddelingsgesprek. “In slechts een op de tien zaken stellen wij een procedure voor”, zegt jurist Maarten Schipper van Arag Rechtsbijstand, die de stijging van onderwijszaken ziet afvlakken. “En als er daadwerkelijk een procedure gevoerd moet worden, dan is onze ervaring dat de rechter deze zaken altijd met een schikking weet op te lossen. Wel liggen de ouders vaak al lange tijd met een school in de clinch. Als ze eerder bij ons komen, kunnen we de communicatie eerder openbreken en een verder conflict voorkomen. Het inschakelen van een jurist is dus juist geen juridisering van onze maatschappij.”
Accuboormachine
Als je het aantal juridische zaken in Nederland daarnaast afzet tegen het totaal van ruim drie miljoen leerlingen in po, vo en mbo, dan kun je al helemaal niet spreken van Amerikaanse toestanden. De maatschappij is echter wel transparanter geworden en daardoor is het verwachtingspatroon van ouders veranderd, meent Peter de Vries, specialist ouderbetrokkenheid bij adviesbureau CPS. “Als ik via bol.com alles kan volgen over mijn nieuwe accuboormachine, waarom zou dat dan niet voor mijn kind kunnen gelden? Ouders zijn mondiger omdat ze zelf ook meer weten. Alles wat leraar zegt, kunnen ze checken op internet, desnoods op een forum bij een andere leraar elders in de wereld. Dat vraagt een andere professionele rol: de leraar heeft de taak om de informatie te duiden.”
Ook de verplichte oudertevredenheidsenquête draagt volgens De Vries bij aan dat verwachtingspatroon. “Doordat ouders als klant worden gezien, gaan ze zich ook zo gedragen. Ze zijn pas tevreden bij bepaalde resultaten. Scholen hebben bovendien belang bij een hoge score op tevredenheid. Dit alles zet de leraar enorm onder druk. Maar wees niet bang voor ouders en stop met ze tevreden te stellen, want dat is niet het doel.”
Schadelijk
Volgens AOb-advocaat Lathouwers gaan ouders steeds vaker op de stoel van de leraar zitten. “Het vak heeft aan status ingeboet en nu denken ouders over alles te mogen meebeslissen, van welke straf de leraar oplegt tot de aanpak in de klas. En als ouders hun zin niet krijgen, is een klacht indienen een eenvoudige en goedkope manier om hun gelijk te halen.”
Maar wel een tijdrovende, kostbare en schadelijke manier, weet de advocaat. “Je moeten verantwoorden, wordt als zeer bedreigend ervaren. Zelfs als de klacht ongegrond wordt verklaard, voelen leraren zich beschadigd. Diegene verliest zijn onbevangenheid, net als al zijn collega’s. Je houdt altijd in het achterhoofd: kan ik dit wel doen of krijg ik dan de moeder achter me aan? Het onderwijs verschraalt en verkilt. Als je voor een arm om een schouder al een klacht*Blijkt een juridisch conflict onoverkomelijk? Dan krijgen AOb-leden bijstand, vanaf het verweerschrift tot aan de mondelinge behandeling van de zaak. AOb-advocaat Frans Lathouwers raadt leden aan die bijstand ook echt te zoeken, “want zo'n proces vraagt om bepaalde vaardigheden”. “Ouders houden zich vaak niet in”, aldus Lathouwers. “Dat gaat van dik hout zaagt men planken: grove woorden, beledigende teksten. Zie daar dan maar eens onbewogen onder te blijven. Als advocaat heb ik er geen enkele moeite mee om op dan een adequate manier gehakt van ze te maken." kunt krijgen, dan doe je dat dus in vervolg niet meer als een kind valt.”
Koffiemelk
Een goede communicatie kan veel leed voorkomen. Hou de lijntjes kort, adviseert De Vries van CPS. “Dat ouders zo goed op de hoogte zijn, heeft ook voordelen. Misschien zit er wel kennis bij waar de leraar wat aan heeft. Sta er dus ook voor open en zet het belang van het kind voorop. Het gaat om samen zoeken naar de beste aanpak.”
Daar zit volgens hem nog een stap voor, namelijk rekening houden met het acceptatieproces dat ouders doorlopen als er iets met hun kind aan de hand is: van ontkenning, boosheid, verdriet naar acceptatie. Het niet erkennen van deze fasen is vaak een belangrijke oorzaak dat ouders in hun emotie grenzen overgaan. “Je hoeft geen maatschappelijk werker te zijn”, benadrukt De Vries. “Maar wees je van dit proces bewust en weet er gewoon een gezonde dosis begrip voor op te brengen.”
Praten in vredestijd levert zoveel minder gedoe op voor de rest van het jaar
De lerarenopleidingen zouden hierin een betere rol kunnen vervullen. “Sommige pabo’s zitten nog te veel alleen op het niveau van omgaan met lastige ouders. Uit onderzoek blijkt dat studenten vinden dat ze verkeerd worden voorgesorteerd: ze worden al een beetje bang gemaakt voor ouders. Dan sla je de plank mis. Ouderbetrokkenheid hoeft geen apart vak te zijn, maar moet overal terugkomen waar het relevant is. Het is de koffiemelk die de hele koffie kleurt.”
De Vries doet promotieonderzoek naar de hypothese dat werkdruk vermindert als je goed investeert in ouderbetrokkenheid. Geen algemene informatieavond en tien minutengesprekken, maar met elke ouder contact op maat. En dat begint met een startgesprek met kinderen en ouders, zonder agenda. “Je kunt niet eerder met een kind aan het werk dan dat je de ouders hebt gesproken”, benadrukt De Vries. “Vroeger hoefde dat niet, omdat je elkaar kende in de wijk of het dorp, maar nu woont niet iedereen meer in de buurt van de school. Praten in vredestijd levert zoveel minder gedoe op voor de rest van het jaar, omdat je elkaar kent en elkaar weet te vinden als er iets is.”
Wij-gevoel
Basisschool De Sluis in Zeist werkt inmiddels met de startgesprekken. Directeur Jelmer de Wal begon er ruim twintig jaar geleden als leerkracht en heeft de manier van omgaan met ouders zien veranderen. “Voorheen waren er vaker conflicten. Geen enkele ouder springt zomaar uit zijn vel, daar liggen meerdere teleurstellende ervaringen aan ten grondslag. Door tijdig in gesprek te gaan, de verwachtingen helder te maken en de invloed van ouders te vergroten, zijn de omgangsvormen enorm verbeterd.”
Geen enkele ouder springt zomaar uit zijn vel
De ouderpopulatie op De Sluis vormt een dwarsdoorsnede van Nederland, van hoog- tot laagopgeleiden, met en zonder migratieachtergrond. “Maar de behoefte is bij alle ouders hetzelfde”, weet De Wal. “Elke ouder wil het beste voor zijn kind en daarvoor is duidelijkheid nodig over wat er verwacht wordt. Het startgesprek is hierin nu bepalend.”
Diepte-investering
Hij had gedacht dat leraren misschien moeite met deze verandering zouden hebben, maar het tegendeel is waar. “Binnen vier weken alle ouders spreken is best druk, maar leraren zien het als een diepte-investering. Als je zorgt dat het contact de eerste keer goed is, dan win je namelijk tijd die je anders kwijt bent aan het steeds maar weer oplossen van misverstanden.”
De kracht zit ‘m volgens de directeur in de simpelheid: het startgesprek gaat over wat voor die ouder van belang is en dat wordt weergegeven in een verslag van tien regels. “De gesprekken kunnen over van alles gaan, van vakantie tot scheiding. De enige afspraak die wordt vastgelegd is het volgende contactmoment en dat kan ook telefonisch, net wat nodig is. Ouders zijn heel positief, er ontstaat namelijk een wij-gevoel. Natuurlijk schudt en wrikt hier ook nog wel eens, maar de basis is dat we in contact blijven met elkaar.”
De Landelijke Klachten Commissie Onderwijs stimuleert tegenwoordig dat de klacht zo mogelijk alsnog op school wordt opgelost. Vorig jaar zijn daardoor 60 zaken met succes terugverwezen naar de school. Zo ook in het geval van Sanne. Volgens afspraak met de school hebben haar ouders op eigen kosten een intelligentietoets laten afnemen, waaruit het advies vmbo-t volgde, mits met ondersteuning voor rekenen/wiskunde. De school heeft het schooladvies aangepast, waardoor Sanne naar de school van haar voorkeur kan en de ouders de klacht hebben ingetrokken.
Voorkom een juridisch conflict
Bel een ouder gewoon, als je het gevoel hebt dat er iets speelt. Met die eenvoudige tip is soms te voorkomen dat een conflict te ver oploopt. Laat dus nooit een klacht sudderen en denk liever niet: dat komt na de vakantie wel.
De AOb-brochure Rechten en plichten van ouders, leerlingen en leraren in de school is bedoeld voor leraren in het primair en voortgezet onderwijs. De publicatie legt uit wat de juridische kaders zijn en gaat in op praktijksituaties. Op bijna zestig vragen wordt antwoord gegeven, zoals: mag ik een elfjarige thee laten zetten, ben ik verplicht om gescheiden ouders beiden te informeren of mag ik een leerling zelf de klas uitzetten als hij weigert te vertrekken?Dit artikel is gepubliceerd in het Onderwijsblad van februari 2018.
