Bloedserieus over menstruatie
Buikkrampen, slechte concentratie en niet willen gymmen. Pubermeiden worstelen soms met hun menstruatie op school. Docenten weten ook niet altijd hoe ermee om te gaan. “We doen er veel te spastisch over.”
Beeld: Nanne Meulendijks
De gymdocent was aan het begin van vorig schooljaar heel duidelijk tegen de zestienjarige Melissa en haar klasgenoten op hun school in Hoofddorp. Geen discussie mogelijk. Alleen als je echt geblesseerd bent en een briefje van je ouders of de dokter hebt, mag er een les worden overgeslagen. Maar niet als je ongesteld bent: dan kun je gewoon meedoen met gym. “Niemand mocht hem tegenspreken”, vertelt Melissa. “Terwijl ik tijdens mijn menstruatie, vooral de eerste dag, continu met krampen rondloop. Echt de hel. Ik meld me niet ziek, maar met buikpijn achter een bal aan rennen, is het andere uiterste.”
Zeuren
Melissa schreef er een blog over op de site Scholieren.com, in de hoop andere docenten - en medescholieren- te doen inzien: neem menstruerende leerlingen serieus. “Te veel leraren denken snel: Niet zo zeuren. Ik vind dat schandalig. Je kunt er echt ziek van zijn. En doordat ze er zo streng over praten, voel ik me ook niet echt heel erg welkom om eerlijk te vertellen dat ik er last van heb.”
Te veel leraren denken snel: Niet zo zeuren
Ze is niet de enige. Het Menstruatie Voorlichtingsinstituut deed onlangs onderzoek onder 15 duizend meiden tussen de twaalf en negentien jaar en vroeg hen hoe hun menstruatie invloed heeft op hun schoolprestaties en waar ze behoefte aan hebben. Van de meiden vindt 86 procent dat er op school te weinig rekening wordt gehouden met hun menstruatie. Ruim 90 procent zegt last te hebben van buikpijn, meer dan 70 procent stelt dat schoolprestaties negatief worden beïnvloed als ze ongesteld zijn.
Een veelgehoorde klacht: tijdens de les niet naar de wc mogen. “Veel meiden krijgen te horen dat ze zich niet zo moeten aanstellen”, stelt Peter de Vroed, die het instituut oprichtte. “Daardoor durven ze er ook niet openlijk over te praten.” De Vroed bezoekt veel scholen om voorlichting te geven en ziet meiden op onbegrip stuiten. “Het brengt een gigantische spanning met zich mee als ze niet tijdens de les naar de wc mogen. Hun grootste angst is dat ze doorlekken. Dat is embarrassing, vooral op die leeftijd.”
Biologische kant
“Als het om de menstruatie gaat, wordt vaak vooral de cyclus uitgelegd tijdens de biologielessen”, vertelt Yuri Ohlrichs, seksuoloog bij kenniscentrum Rutgers. “Scholen staan vooral stil bij de biologische kant: hoe werkt het, wat gebeurt er in je lijf? Maar ze vergeten antwoord te geven op de vraag waar meiden, maar ook jongens, vaak mee zitten: hoe ga je er mee om?”
Ohlrichs ziet dat meiden gêne voelen om erover te praten, en jongens een vorm van ongemak. “En dan maken ze er al snel grappen over, ze lachen erom, want ja, het zijn pubers.”
Dat komt onder andere omdat ongesteldheid vaak op een wat negatieve manier wordt uitgelegd. “Meisjes worden ongesteld, jongens krijgen een natte droom. Dat laatste is iets plezierigs, maar ongesteldheid, dat is bloederig, lastig en doet pijn. Als je er alleen op die manier naar kijkt, dan krijg je vanzelf ongemak en schaamte.”
Mannelijke docenten
Dat geldt dus niet alleen voor leerlingen onderling, maar ook voor docenten. En niet alleen de mannelijke. De Vroed: “Juffen zijn vaak nog harder, zie ik in de praktijk. Sommigen hebben zoiets van: we willen niet onderdoen voor mannen. En leraressen kijken soms naar hun eigen menstruatie, die misschien wel heel licht is. Terwijl het bij die pubermeiden vaak nog heel onregelmatig is en vaak heftiger dan bij volwassen vrouwen. Het kan vanaf je eerste menstruatie twaalf jaar duren voordat je stressverwerkings- en hormonale systeem goed op elkaar zijn afgestemd.”
Daarnaast zijn er volgens Ohlrichs veel mannelijke docenten die de vraag ‘Mag ik even naar de wc’ niet associëren met menstruatie. “Die denken gewoon: Je kan het best nog wel even ophouden tot de pauze.”
Je kan het best nog wel even ophouden tot de pauze
Ook Dorien Schröder, biologiedocent op een middelbare school in Rotterdam, ziet bij haar op school dat menstruatie bij mannelijke docenten vaak niet in hun belevingswereld zit. “Ze denken er gewoon niet aan, en die meiden schamen zich om het expliciet te zeggen.” Twee meiden uit Schröders vwo-6 klas liepen hier ook tegenaan. Ze besloten hun profielwerkstuk te wijden aan het effect van de menstruatie op schoolprestaties: ze wilden weten of de jongens uit hun klas hun toets trager maakten met die krampen. Daarom nodigden Schröder en haar leerlingen Peter de Vroed uit. Hij nam een speciaal apparaatje mee: een band die om de buik kan worden gebonden en buikkrampen nabootst. Schröder: “Dat was echt een leuke manier om het taboe te doorbreken. De mannelijke docenten en leerlingen die hier op school die band om kregen, zeiden: Ik had geen idee dat het je zo kon afleiden en dat je soms niet rechtop kan staan.” En uit het profielwerkstukonderzoek van haar leerlingen bleek dat de jongens uit de klas inderdaad langzamer werkten met die band. “Die meiden hebben heel wat ogen geopend op school. Ze kregen een nieuw soort respect van de jongens en hun docenten. Dat is zo veel beter dan de schaamte die er om het onderwerp heen hangt.”
Beleving
Ook door de manier van voorlichten kan het taboe worden doorbroken, stelt Ohlrichs van Rutgers. “Ik zou liever zien dat er op scholen meer over de beleving wordt gesproken en minder over de biologische kant. Het zou goed zijn om het met de meiden én de jongens te bespreken. Laat de meiden aan de jongens vertellen, laat de jongens vragen stellen. Sommigen denken echt dat meisjes liters bloed verliezen.”
Daarnaast zouden docenten er positiever over moeten praten, vindt de seksuoloog. “In bepaalde culturen wordt het zelfs gevierd, als een overgangsritueel. Bij ons gebeurt het andere uiterste: wij zwijgen. Dan wordt het juist heel groot.”
Meisjes denken volgens hem ook vaak dat het bloed vies is, en volgens Ohlrichs is het aan de docent om uit te leggen dat het juist heel schoon is. “Bovendien kun je het als docent benaderen als een onderdeel van je lichaam en weer een stapje richting volwassenheid. Je lijf doet wat het moet doen. Dat is iets goeds. Er is kans dat je moeder kan worden als je dat wilt, ooit.”
Een heel duidelijke no-go: persoonlijke vragen stellen. “Ga niet vragen: Hoe beleef jij dat? Of: Waar heb je last van?” Ohlrichs advies: praat in algemeenheden, zoals ‘Ik heb weleens gelezen dat…’ Zonder je specifiek op je leerling te richten. “Dan wordt het ook niet ongemakkelijk en doe je juist alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Wat het ook is, natuurlijk.”
Doe alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Wat het ook is, natuurlijk
Concentreren
Volgens De Vroed moeten docenten er rekening mee houden dat concentreren moeilijker gaat. “Als een meisje tijdens de gymles aangeeft dat ze pijn heeft, laat haar dan lekker niks doen, even liggen op van die dikke matten. Ongesteld zijn vreet energie.” Schröder gaat nog een stapje verder: volgens haar moeten scholen gaan denken aan menstruatieverlof. “Dat is iets waar we best naar toe zouden kunnen werken.”
En dan is er nog de wc-regel. Bij Schröder in de klas mogen meiden altijd naar de wc. “Er zijn collega’s die bang zijn dat leerlingen er misbruik van maken. Dat gebeurt ook vast wel eens. Maar als je het gaat verbieden, dan heb je de ongestelde leerling met pijn en doorlek-angst er ook mee. Dus ik geef ze die vrijheid.”
Kijk, en die docenten zijn chill, vindt de zestienjarige Melissa. “Ik hoor ook weleens dat leraren denken dat wij elke week wel een keer zeggen dat we ongesteld zijn. Maar ik ken oprecht niemand die zoiets doet. Als een docent zo aardig is om je naar de wc te laten gaan als je ongesteld bent, dan ga je daar echt niet over liegen.”
Hoe zit het op de basisschool?
Nog niet altijd zijn er goede voorzieningen op basisscholen voor meisjes die ongesteld zijn, stelt Rutgers, kenniscentrum voor seksualiteit. Basisscholen moeten voor afsluitbare prullenbakjes op de meisjestoiletten zorgen en voorraadjes maandverband. Ongeveer één op de tien meisjes menstrueert al in groep 7 of 8, weet Elsbeth Reitzema van Rutgers. “Dat kan een lastige positie zijn: ze zijn vaak de enige in de klas, of een van de weinigen, en dan is er ook nog eens niets te vinden op school als de nood hoog is.”
Ongeveer één op de tien meisjes menstrueert al in groep 7 of 8
Dat moet anders, stelde het kenniscentrum. “Maak met de meiden een doosje met maandverband en tampons, en bespreek: waar zetten we het neer? Betrek ook de jongens erbij. Maak het bespreekbaar, haal het uit de taboesfeer.”
Volgens Peter de Vroed van het Menstruatie Voorlichtingsinstituut vinden veel docenten het moeilijk om in te schatten of zo’n jonge leerling al ongesteld is of niet. “Als meiden al een beetje borstvorming hebben en zwaarder dan 45 kilo zijn, is de kans groot dat ze al menstrueren”, vertelt hij altijd aan docenten. Waar Reitzema nog aan wil toevoegen: Turkse en Marokkaanse meiden beginnen vaak iets eerder. “Dus op basisscholen met veel allochtone leerlingen zijn goede voorzieningen nog harder nodig.”
