Bezuiniging op salaris docenten in Randstad ‘rampzalig’

Tekst Daniëlla van 't Erve - Redactie Onderwijsblad - 26 november 2024 - 5 Minuten om te lezen

Beeld: Rosa Snijders

Van ‘rampzalig’ tot ‘onbegrijpelijk’ en ‘onbehoorlijk bestuur’. Zo variëren de reacties van scholen op het schrappen van de ‘versterking functiemix Randstad’; de regeling om docenten daar extra te kunnen belonen. Een belronde langs schoolbesturen maakt duidelijk dat gevolgen groot zijn. Omdat de hogere inschaling van docenten niet zomaar terug te draaien is, moeten scholen elders bezuinigen. Het mes gaat vooral in de extra ondersteuning, de klassen worden groter, de doorstroming naar hogere salarisschalen stokt en reorganisaties worden zelfs niet uitgesloten. “Kortgezegd betekent dit dat de werkdruk stijgt, de kwaliteit van het onderwijs daalt en dat het lerarentekort hier nog verder zal oplopen”, vat een rector het samen.

Aantrekkelijker

De functiemix is vijftien jaar geleden juist ingevoerd om het vak aantrekkelijker te maken door meer leraren door te laten groeien naar een hogere salarisschaal. Om dit te bereiken zijn afspraken gemaakt over hoeveel leraren naar verhouding in functies LB, LC en LD moeten komen (streefpercentages genoemd). Scholen voor voortgezet onderwijs in de Randstad krijgen hier extra geld voor vanwege het lerarentekort en de grootstedelijke problematiek - de versterking functiemix dus. Dit jaar gaat het om 291 middelbare scholen - bijna de helft van alle vo-scholen - die gemiddeld ongeveer 265.000 euro ontvangen. Het kabinet wil de regeling, die jaarlijks 81,5 miljoen kost, zonder overgangsregeling stoppen per 2026. Het gat in de begroting van een school kan oplopen van 1,8 tot 2,1 procent van de bekostiging.

Stichting Spinoza Lyceum, met twee Daltonscholen in Amsterdam, loopt vanaf 2026 ruim 400.000 euro mis. Met dit bedrag lukte het volgens rector-bestuurder Jan Paul Beekman redelijk om de streefpercentages te halen. Het schrappen ervan is volgens hem rampzalig. “De docenten hebben vaste contracten, die kan en wil ik niet terugdraaien, dus die kosten lopen gewoon door. Waar grote besturen misschien nog kunnen schuiven met de middelen van de verschillende scholen, kunnen we dat als eenpitter niet. Deze bezuiniging moet van tafel, want ik weet echt niet hoe we dit gat kunnen dichten.”

Bovenal merkt hij: om goede docenten te trekken, is het aanbieden van een hogere salarisschaal steeds vaker nodig. “Het leven in de Randstad wordt steeds duurder, dus deze regeling wordt juist steeds noodzakelijker.”

Pensioen

Dat middelbare scholen minder inkomsten ontvangen, terwijl hun kosten gelijk blijven, erkennen Onderwijsminister Eppo Bruins en staatssecretaris Mariëlle Paul. Ze zien het als iets tijdelijks wat schoolbesturen binnen hun begroting moeten opvangen. Zij verwachten dat leraren in hogere schalen bijvoorbeeld vanwege pensioen zullen uitstromen. ‘Aangezien nieuwe leraren door het afschaffen van de functiemix Randstad mogelijk minder hoog worden ingeschaald, kunnen de kosten voor het schoolbestuur op de lange termijn dalen’, schreven zij begin november in antwoord op Kamervragen over de onderwijsbegroting. Of het lerarentekort door deze bezuiniging zal toenemen, zeggen ze niet te kunnen inschatten. 

Je kunt niet eenzijdig een afspraak wijzigen die zo ingrijpend is

“De rijksbekostiging is al niet kostendekkend, dus als dit doorgaat, zijn de problemen niet te overzien”, reageert Jeanneke Meulebrouck. Ze is bestuurder van ZAAM, waartoe 23 scholen voor praktijkonderwijs tot gymnasium in Amsterdam en omgeving behoren. ZAAM krijgt jaarlijks ruim 1,9 miljoen euro voor de functiemix. “Je kunt niet eenzijdig een afspraak wijzigen die zo ingrijpend is. Het is voor ZAAM heel belangrijk om goede docenten aan te trekken en te behouden; juist deze tijd vraagt om ervaren docenten die de rust op school weten te bewaren. Daar hoort specifiek beleid zoals deze regeling bij. Als het kabinet de bezuiniging doorzet, dan is een gezamenlijke stap naar de rechter vanwege onbehoorlijk bestuur niet uitgesloten.”

Succesvol

In het antwoord op Kamervragen van D66 schrijft de minister afgelopen maandag dat er scherpe keuzes gemaakt moeten worden en dat 'de effectiviteit van de functiemix niet eenduidig is aangetoond'. De minister verwijst hierbij naar onderzoeken naar het effect van een hogere beloning uit 2015 en 2016. Uit recente cijfers blijkt de versterking functiemix voor het carrièreperspectief wel degelijk succesvol: er komen meer leraren in hogere schalen, terwijl de cijfers buiten de Randstad achterblijven. In 2023 ging het om 15 procentpunt meer leraren in schaal LC, omgerekend zo’n tweeduizend fte. Het hoger inschalen van leraren buiten de Randstad stagneert, constateerde de onderwijsinspectie vorig jaar al: meer dan de helft van de leraren blijft in de laagste schaal hangen. 

Percentage VO-docenten in LB/LC/LD-functies en de streefpercentages in en buiten de Randstad

Bron: OCW in cijfers, oktober 2023 > NB: door maatwerkafspraken kunnen streefcijfers per school verschillen

Uit de laatste Trendrapportage Arbeidsmarkt blijkt bovendien dat er vanuit de vijf grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Almere voor het eerst meer vo-docenten in andere gemeenten zijn gaan werken dan andersom. In 2022 ging het om een verlies voor deze G5 van 126 docenten. Tot die tijd wisten de G5 dus niet alleen leraren voor hun stad te behouden, maar ook nieuwe aan te trekken. 

“Een gunstig carrièreperspectief is cruciaal in Almere”, zegt Ber Damen, bestuurder van ASG, een scholenkoepel van 40 po- en 8 vo-scholen van vmbo tot vwo. De ingewikkelde populatie en de grotestedenproblematiek zetten volgens Damen veel druk op de arbeidsmarkt waardoor het tekort aan docenten in Almere flink toeneemt. “Leraren gaan liever ‘over de brug’ aan de slag: in het Gooi is het onderwijs aantrekkelijker om in te werken. Natuurlijk halen we alles uit de kast om ze te binden en te behouden, en daarin zien we dat het bieden van ontwikkelingsperspectief werkt. De bezuiniging is voor ons echt een aderlating die een rem zet op een hogere inschaling van leraren en er dus voor zorgt dat het lerarentekort nog meer zal toenemen.” 

Scholen komen helemaal klem te zitten

“Scholen komen helemaal klem te zitten”, concludeert AOb-bestuurder Jelmer Evers. “Zonder dat budget zijn die LC- en LD-functies onbetaalbaar. Daarop bezuinigen kan niet, want de docenten zitten al in die functies. Dit betekent het einde van het loopbaanbeleid en aan andere knoppen draaien, zoals klassengrootte of het aantal assistenten, en dat heeft direct gevolgen voor het onderwijs in de klas.” 

De AOb wil dat het kabinet deze bezuiniging terugdraait en schreef hiertoe samen met andere partijen als de VO-raad een brief naar de Tweede Kamer. Evers: “We vragen ons af of het kabinet wel begrijpt hoe desastreus de gevolgen zijn. Het gaat bovendien helemaal voorbij aan de bedoeling van de functiemix en het feit dat deze regeling werkt. Een betere beloning en carrièreperspectief maakt het vak aantrekkelijker, waardoor meer mensen in het onderwijs willen blijven en komen werken.” 

Samen bereiken we meer! Sluit je aan bij de AOb

Verder lezen in dossier: