WO&O

Bescherm je auteursrecht, teken niet klakkeloos een contract

Wie precies is de eigenaar van onderzoek en de daaruit voortkomende publicaties? De maker heeft het auteursrecht, ook van wetenschappelijke teksten. Maar er zijn kapers op de kust. Hoe bescherm je als wetenschapper je rechten?

Tekst Miro Lucassen - 27 januari 2025 - Minder dan een minuut om te lezen

beeld: Typetank

De knop Sign Here is de laatste horde voordat je artikel of boek de openbaarheid ziet. Eén klik volstaat en velen zijn je voorgegaan, dus waarom zou je alle contractuele lettertjes lezen? Doe het toch maar, zegt Irena Bošković, universitair docent forensische en juridische psychologie aan de Erasmus Universiteit. Sinds de laatste keer dat zij de knop zonder reserves indrukte heeft ze – ja, aan de late kant – al haar contracten nog eens bekeken. “Ga er niet zonder meer vanuit dat de andere kant jouw belangen dient.”

Open Acces-publicaties

Romanschrijvers ontvangen meestal 10 procent van de verkoopprijs (zonder btw), eenmaal per jaar uit te keren als het aantal verkochte exemplaren vaststaat. Wie een wetenschappelijk boek publiceert, ontvangt standaard helemaal niets. Bošković: “Het gaat me niet om geld, wij worden fatsoenlijk betaald voor ons werk. Maar het is wel vreemd dat academici zelfs extra kosten accepteren, bijvoorbeeld bij Open Acces-publicaties.”

De Auteurswet maakt maatwerk mogelijk

Wie precies de eigenaar is van research en de daaruit voortkomende publicaties, staat in de universitaire wereld al tientallen jaren ter discussie. Op de wettelijke regel dat de maker het auteursrecht heeft, zijn uitzonderingen mogelijk.

Er zijn faculteiten die de volledige beschikking claimen over alle geschreven werk, omdat het personeel in loondienst is. Een andere stroming gaat ervan uit dat het auteursrecht bij de wetenschapper ligt.

Wie het auteursrecht heeft, kan bepalen wat er verder met het werk mag gebeuren

Wie het auteursrecht heeft, kan bepalen wat er verder met het werk mag gebeuren. Dat werkt via licenties. Zo kan de wetenschapper een licentie aan de universiteit verlenen, bijvoorbeeld om toegankelijkheid via Open Access te regelen. Als de universiteit het auteursrecht heeft, kan die de wetenschapper een licentie verlenen om materiaal op meerdere plekken te publiceren.

De meningen liggen te ver uiteen

De samenwerkende universiteiten proberen al sinds de jaren negentig uniforme afspraken te maken over het auteursrecht op wetenschappelijk werk. Tot nog toe eindigde elke poging met de conclusie dat de meningen te ver uiteen liggen. Toch is er onlangs opnieuw een werkgroep geïnstalleerd die blijft zoeken naar mogelijkheden tot harmonisatie. Dat ligt makkelijker bij educatief materiaal en software, was een van de constateringen in het laatste onderzoeksrapport. Wetenschappelijke publicaties zijn de ware twistappel. Daar kwamen de experts niet verder dan de aanbeveling om per universiteit het beleid duidelijker te maken voor medewerkers.

Teken niet klakkeloos bij het kruisje

Die hoeven zich er niet bij neer te leggen als hun werkgever het auteursrecht claimt op wetenschappelijk werk. De Auteurswet maakt maatwerk mogelijk. Wetenschappelijk werk mag worden uitgezonderd, zodat het auteursrecht bij de feitelijke maker blijft. Ook daarvoor geldt dus: teken niet klakkeloos bij het kruisje.

Bošković: “Bij een enquête onder collega’s kwam ik erachter dat wij, de best opgeleide mensen, niet weten wat onze rechten en mogelijkheden zijn. Het publicatiesysteem is geen onderwerp bij PhD’s, we doen hetzelfde als onze promotor. Een nogal onnozele manier van doen.” Vraag dus advies, bij de juristen van de faculteit of bij de bibliotheekmedewerkers. Dat gebeurt nauwelijks, ontdekte ze bij haar enquête. Met als gevolg dat het gebrek aan auteursrechtkennis onder wetenschappers niet als een probleem wordt gezien.

Reprorecht

Er is nog een individuele stap mogelijk. Elke maker van wetenschappelijke publicaties, kan zich aanmelden bij Lira, de organisatie die opbrengsten van collectieve rechten van auteurs verdeelt. Ligt de publicatie in openbare bibliotheken, dan krijgt de maker leenrechtgelden. Wetenschappelijk werk komt ook in aanmerking voor een vergoeding van reprorecht. Dat is de wettelijke regeling waarbij instellingen en bedrijven betalen voor het maken van kopieën, op papier en digitaal.

Het honorarium voor de maker bepaalt de reprorechtvergoeding. Is er niet betaald voor het schrijven? Dan stelt Lira zelf een fictief honorarium vast. Werkgevers kunnen volgens de Lira-voorwaarden dit reprorecht niet claimen. Als er een publicatiebonus is, al gaat het om een paar tientjes, dan moet die terechtkomen bij de individuele auteur.