Alle

Belangrijke thema's scheiden potentiële politieke partners

Een sleutelrol bij de formatie is weggelegd voor Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt. In de Tweede Kamer stemde Omtzigt de afgelopen jaren geregeld hetzelfde als de PVV, blijkt uit een inventarisatie door het Onderwijsblad. Toch zijn er grote verschillen op belangrijke onderwijsthema’s.

Tekst Arno Kersten - Redactie Onderwijsblad - 9 januari 2024 - Minder dan een minuut om te lezen

Typetank

Vandaag zijn de gesprekken over een nieuw kabinet hervat. Of hij het leuk vindt of niet, de kiezer heeft Pieter Omtzigt aan tafel gezet met de PVV. Die partij onderschrijft de vrijheid van onderwijs, net als Omtzigt. Maar niet voor iedereen: de PVV wil islamitische scholen sluiten en daarmee moslims een grondrecht ontzeggen. Het is een van de rechts-radicale standpunten die de partij al jarenlang tot een parlementaire outcast maken.

Pragmatisch probeerde PVV-leider Geert Wilders daarom al op de verkiezingsavond de deur voor samenwerking met andere partijen te openen: “We zullen geen voorstellen doen die tegen de grondwet in gaan.” Omtzigt, met rechtstatelijkheid hoog in het vaandel, aarzelende vanaf het begin zichtbaar of hij die uitgestoken hand zou aannemen. Wilders, die eerder sprak van een nep-parlement en de onafhankelijke rechtspraak in diskrediet bracht, is niet bepaald zijn gedroomde coalitiepartner. De komende weken zal duidelijk worden of de verkenning daadwerkelijk tot een vervolg leidt.

Kennisoverdracht

Hoe de onderhandelingen ook verlopen, met bijna een kwart van alle zetels vormt de PVV een groot machtsblok in de Tweede Kamer. Als politieke wegwijzer voor toekomstig onderwijsbeleid biedt het summiere verkiezingsprogramma weinig houvast.

De partij wil ‘terug naar de kern’ van directe instructie, kleinschalig onderwijs en de leraar voor de klas als ‘zelfstandige en zelfbewuste’ pedagoog. Hoe, dat staat er niet bij.

Tijdens Kamerdebatten sprak toenmalige onderwijswoordvoerder Harm Beertema de afgelopen jaren namens de grootste oppositiepartij geregeld over wat hij samenvatte als een “systeemcrisis” in het onderwijs. Jongeren die laaggeletterd van school af komen, onderwijsvernieuwingen die ten koste gaan van kennisoverdracht, de onderwijspolder die is dicht geslibt met belangenclubs, de overheid die de macht heeft afgestaan aan bestuurders en sectorraden, en de leraar die amper nog zeggenschap heeft over zijn eigen vak.

Bij onderwijsvoorstellen kiest de partij regelmatig de kant van links-georiënteerde partijen als D66, PvdA, GroenLinks en SP. Zoals vorig voorjaar bij de aangenomen motie van D66 die de minister ertoe oproept om voortaan weer zelf de cao-onderhandelingen te voeren in het funderend onderwijs. De PVV en Omtzigt stemden voor, VVD en BBB waren tegen.

Voertaal

Net als linkse partijen wil de PVV een grotere overheidsbemoeienis met het onderwijs. Maar dat hangt wel erg van het onderwerp af. De partij deed voorstellen om personeelsuitgaven in de lumpsum te oormerken, om zelfontdekkend leren te laten vervangen door evidence based-onderwijs en om het Engelse taalgebruik uit universitaire opleidingen te weren. Allemaal pogingen tot meer Haagse grip en sturing.

Maar tegelijkertijd stemde ze tegen maatregelen om stagediscriminatie te bestrijden en extra educatie over het koloniale verleden op te nemen in het curriculum. Afgelopen zomer kwam aan het licht dat uitvoeringsorganisatie DUO studenten met een migratieachtergrond dupeerde bij onderzoek naar misbruik van de studiebeurs. De Tweede Kamer stemde in grote meerderheid voor een motie om het gebruik van ‘risicoprofielen’ te verbieden. Er was steun van onder meer de VVD, BBB en Pieter Omtzigt, maar niet van de PVV.

Stemverhoudingen over onderwijsmoties

Het Onderwijsblad turfde een kleine 750 onderwijsmoties van januari 2020 tot aan november 2023, en bekeek de onderlinge stemverhoudingen van negen partijen/fracties: SP, PvdA, GroenLinks, D66, Lid Omtzigt, BBB, VVD, PVV en FvD. Een paar bevindingen:

* De PVV zit qua stemgedrag het dichtst bij FvD (79 procent overeenkomst), daarna bij BBB (70 procent), Lid Omtzigt (68 procent) en SP (67 procent).
* Het dichtst bij elkaar zitten: PvdA en GroenLinks (98 procent overeenkomst), daarna GroenLinks en SP (92 procent) en PvdA en SP (91 procent). Deze drie partijen zitten dichter bij elkaar dan welke andere van de negen.

* Pieter Omtzigt had als eenmansfractie bij de onderwijsmoties de grootste match met BBB (80 procent), met SP (79 procent) en met PvdA en GroenLinks (beide 77 procent).

In het schema hieronder zie je hoe vaak partijen hetzelfde stemden (voor of tegen een motie), uitgedrukt in een percentage. Bij het stemgedrag speelt naast politieke signatuur natuurlijk ook de verhouding tussen coalitie- en oppositiepartijen een rol.

Bewerking: Het Onderwijsblad, data aangeleverd door Tweede Kamer

Gelijkwaardigheid bij seksuele diversiteit is een belangrijk grondbeginsel, zo staat in het PVV-partijprogramma. Twee jaar geleden stemde de partij voor het afschaffen van identiteitsverklaringen over seksuele geaardheid en genderidentiteit op scholen. Maar bij de vorige verkiezingen is de term ‘genderwaanzin’ het programma in gewandeld. De PVV kruipt op de stoel van de docent om lesmateriaal over het ‘flexiseksuele gedachtegoed’ de school uit te bannen. Bij moties hierover bevindt de partij zich aan de uiterst rechts-conservatieve rand van het politieke spectrum, in het gezelschap van Forum voor Democratie, JA21 en de SGP.

Gesmeed

Pieter Omtzigt staat er op deze thema’s duidelijk anders in. Voor zijn partij Nieuw Sociaal Contract, die met twintig zetels in de Tweede Kamer kwam, is een sleutelrol bij de formatie is weggelegd. Hoe een coalitie wordt gesmeed - rechtsom of uiteindelijk toch niet - eigenlijk kan niemand om hem heen.

Raakvlakken met de PVV zijn er wel degelijk. Bijvoorbeeld over het belang van taal en rekenen als basisvaardigheden, iets dat bij veel partijen leeft. Ook bij de internationalisering in het hoger onderwijs trekken de twee een eind samen op. Omtzigt steunde als eenmansfractie verschillende PVV-moties om Nederlands als onderwijstaal op universiteiten vast te leggen. Zelf deed hij een oproep om het aantal buitenlandse studenten in het hoger onderwijs terug te dringen, die door de PVV gesteund werd.

In de Tweede Kamer zaten de partijen de afgelopen jaren behoorlijk vaak op één lijn. Bij ruim tweederde van de onderwijsmoties stemde Omtzigt hetzelfde als de PVV. Ter vergelijking: de BBB heeft met 70 procent nét iets meer overeenkomsten met de PVV, coalitiepartij VVD komt rond de 60 procent. Bij de moties die de PVV zelf indiende, worden de verschillen een stuk groter. De BBB steunde tachtig procent, de VVD slechts één op de vijf. Omtzigt zit daar precies tussenin en steunde er net iets meer dan de helft.

Sprekend voor de onderlinge verhoudingen zijn misschien wel de stemverhoudingen bij passend onderwijs. Zowel Omtzigt als de PVV stemde in 2022 voor een voorstel om samenwerkingsverbanden financieel te straffen vanwege hun bovenmatige spaarpotten. Maar Omtzigt kwam daar vorig jaar op terug. Hij schaarde zich achter een motie van SGP en CDA om deze organisaties extra tijd geven. Die motie haalde het niet, mede dankzij verzet van partijen als D66, GroenLinks, PvdA en de PVV. En waar Omtzigt graag door wil op de route naar inclusiever onderwijs, trapt de PVV hier juist hard op de rem.

Verantwoording

Het Onderwijsblad stelde een overzicht op van alle onderwijsmoties in de afgelopen jaren, met data aangeleverd door het Centraal Informatiepunt van de Tweede Kamer. De lijst telt 746 moties vanaf januari 2020 tot aan de verkiezingen in november 2023. Pieter Omtzigt kwam na zijn breuk met het CDA - en na een periode van afwezigheid - op 15 september 2021 voor het eerst als eenpersoonsfractie (Lid Omtzigt) in de Tweede Kamer. In de periode tot november 2023 stemde hij over 346 onderwijsmoties. De BoerBurgerBeweging (BBB) kwam na de verkiezingen in maart 2021 in de Tweede Kamer en stemde over 440 onderwijsmoties sindsdien. Ook FvD nam niet aan alle stemmingen deel, maar aan 726 ervan.

Dit artikel stond in het Onderwijsblad. Wil jij het blad ontvangen? Word lid!