Als ‘de mooiste tijd van je leven’ eenzaam is
Het echte studentenleven kan weer beginnen, maar weten studenten nog wel hóé? Het aantal burn-outs, depressies en suïcides onder studenten neemt namelijk schrikbarend toe. Terwijl hun welzijn voor de pandemie al reden tot zorg was.
Nikki van Amerom zit in het laatste jaar van haar studie bedrijfskunde aan hogeschool Avans in Breda. De enthousiaste student greep daarnaast alle initiatieven om het onderwijs te verbeteren aan. Zo is ze voorzitter van de opleidingscommissie en lid van de medezeggenschapsraad. Maar de laatste tijd vindt ze het lastiger om de motivatie te vinden. “Net als veel andere studenten zit ik er best doorheen”, vertelt ze.
“Voorheen was het makkelijker om me over zo’n dip te zetten omdat ik houvast had aan de structuur en de medestudenten op school. Het is nu zoeken naar verbinding. Zelfs mijn stage moest vanaf huis. Door een operatie heb ik achterstanden opgelopen, maar ik mis een toekomstperspectief: waarom zou ik eigenlijk nog mijn best doen?”
Ik mis een toekomstperspectief: waarom zou ik eigenlijk nog mijn best doen?
Haar situatie typeert die van veel studenten. In plaats van te genieten van ‘de tijd van hun leven’ vol feesten, vrijheid en vrolijkheid, lag voor studenten bijna twee jaar alles stil. De gevolgen voor hun mentale welzijn zijn schrikbarend. Zo blijkt uit recente cijfers van het Trimbos-instituut dat de helft van de studenten gevoelens van angst en depressie ervaart, verreweg de meesten zich eenzaam en uitgeput voelen en ruim een kwart soms of vaker een doodswens heeft gehad.
Beeld: Typetank
Trimbos nam het onderzoek vorig voorjaar, tijdens de derde coronagolf, af onder 28 duizend studenten. Het aantal suïcides onder jongeren tot dertig jaar blijkt met 15 procent gestegen, naar gemiddeld 22 per maand.
De grote vraag is hoe het hoger onderwijs het tij gaat keren. Mentale druk en psychische klachten onder studenten zijn niet nieuw en leidden in 2018 in opdracht van het ministerie tot de oprichting van het Landelijk Netwerk Studentenwelzijn Hoger Onderwijs.
Het netwerk zet in op kennisdeling zodat onderwijsinstellingen van elkaar kunnen leren. Fontys Hogescholen kwam drie jaar geleden bijvoorbeeld met het Actieplan Studentenwelzijn naar aanleiding van signalen over een toenemende prestatiedruk. “Studenten noemden een aantal oorzaken”, herinnert Esther Tonnaer, consultant studentcoaching bij Fontys zich. “Naast een onevenredige verdeling van de studielast en het leenstelsel, legden ze ook zichzelf een behoorlijke druk op om te voldoen aan verwachtingen.”
Verbroedering
Ook gaven studenten aan dat ze uit zichzelf niet zo snel hulp zoeken. De hogeschool lanceerde daarop het online platform Fontys Helpt waar studenten nu snel kunnen zien bij wie ze terechtkunnen voor hulp. Met de ‘startthermometer’ kunnen eerstejaars na de eerste periode ‘meten’ hoe het met hen gaat. Tonnaer: “Iedere student heeft een studentcoach die het eerste aanspreekpunt is. Als problemen complexer zijn, kan die doorverwijzen naar bijvoorbeeld een studentendecaan of -psycholoog.”
De pandemie zorgde voor een uitvergroting van bestaande klachten, ziet Tonnaer. “Stress, angst en motivatieproblemen zijn erg toegenomen. Docenten maken zich zorgen en proberen op allerlei manieren in gesprek te blijven, maar dat is best lastig. Positief is wel dat iedereen actief die verbinding zoekt, wat een verbroedering tussen studenten en docenten oplevert.”
Dat verschilt wel per opleiding en leerjaar, weet Jasmijn Veraart, derdejaars student lerarenopleiding maatschappijleer en lid van de medezeggenschapsraad bij Fontys in Tilburg. Ze heeft nog even kunnen proeven van het studentenleven, voordat corona toesloeg. “Onze opleiding is vrij klein en wij hebben elkaar goed leren kennen, dat scheelt veel. Voor de jaren na ons is dat anders”, vertelt ze.
Veel studenten kampen met achterstanden, hun studieschuld loopt op en ze hebben geen geld om nog een jaar te lenen
“Twee jaar thuiszitten is heel heftig, de eenzaamheid is groot. Ik voel me mentaal goed, maar heel veel mensen zijn depressief geraakt. De druk ligt nu nog hoger dan ervoor, want veel studenten kampen met achterstanden en hun studieschuld loopt op. Ik hoorde dat de wachttijd bij de studentpsycholoog twee maanden is, dat is echt veel te lang.”
Extra kansen
Oplossingen ziet ze vooral in het aanpassen van het leenstelsel en het bindend studieadvies in het eerste jaar. Veraart: “Studenten zouden extra kansen moeten krijgen om een vak te halen. De druk moet echt omlaag. Daarnaast is er meer geld nodig voor bijvoorbeeld studentenpsychologen.”
Dat er een wachttijd is voor de studentpsycholoog klopt, maar het ligt iets genuanceerder, reageert Esther Tonnaer. “Per student bekijken we goed wat hij nodig heeft. Is dat een verwijzing naar de studentpsycholoog, dan kijken we hoe we de wachttijd kunnen overbruggen. De coach kan hierin ook een rol spelen."
"In geval van hoge psychische nood, zoals suïcidedreiging, verwijzen we direct extern door. We hebben inmiddels een extra studentenpsycholoog aangetrokken, maar zien ook dat de keten in de reguliere zorg vastloopt. De huisarts verwijst weer terug naar de studentenpsycholoog omdat studenten dan misschien eerder geholpen worden.”
We hebben inmiddels een extra studentenpsycholoog aangetrokken
Ook Tonnaer maakt zich zorgen over de na-ebbende gevolgen van de pandemie. Inmiddels ligt er actieplan 2.0 dat inzet op verdere professionalisering van docenten en coaches. “Als maatregelen voorbij zijn, zullen studenten moeten dealen met de opgelopen vertraging of de verlieservaringen die ze hebben meegemaakt. Wij zijn daar alert op, houden de lijntjes kort en zoeken de verbinding. We kunnen niet alles uitsluiten, vandaar dat we studenten oproepen om het vooral ook zelf bespreekbaar te maken.”
Kompas
Om de zelfregie bij studenten te vergroten, heeft Avans Hogeschool een paar weken geleden een welzijns-app gelanceerd. Hiermee kunnen studenten zelf monitoren hoe het bijvoorbeeld staat met hun zelfvertrouwen, slaapritme, stress of motivatie.
“We willen studenten mede-eigenaar maken van hun persoonlijke ontwikkeling, net zoals ze dat zijn van hun professionele ontwikkeling, en het liefst die twee met elkaar in verbinding brengen”, legt Jessica Nooij, beleidsonderzoeker en data-scientist bij Avans, uit. “We hopen dat het voor een student net zo normaal wordt om even je mood te checken als je cijfers. En dat iemand hierdoor al heel vroeg inziet dat het eigenlijk niet zo lekker gaat en dat hij een signaal moet afgeven.”
Beeld: Typetank
Op basis van de antwoorden biedt de app relevante hulp: van een ademhalingsoefening, een module faalangsttraining tot een doorverwijzing naar een coach of studieadviseur. Van de 35 duizend studenten maken na twee weken achthonderd studenten gebruik van de app. Nooij is tevreden met dit aantal. “We staan nog aan het begin. We nemen vier jaar de tijd om de app door te ontwikkelen en goed te integreren in het onderwijs.”
We hopen dat het voor een student net zo normaal wordt om even je mood te checken als je cijfers
Voor Avans biedt de welzijns-app een bron van informatie over welke problematieken er spelen en bij welke studenten. De hogeschool kan het beleid daarop afstemmen met een specifieke training of door het rooster aan te passen.
“De app is een soort mentaal kompas voor de student, maar ook voor de rest van ons welzijnsbeleid”, zegt Nooij, die daarbij benadrukt dat privacy gegarandeerd is. “Alles is geanonimiseerd. Studenten maken geen persoonlijke profielen aan en alleen als ze daar zelf toestemming voor geven, worden gegevens gedeeld. Ook dit geeft studenten de regie over hun eigen ontwikkeling.”
Perfectionisme
Student bedrijfskunde Nikki van Amerom juicht de ontwikkeling van de app toe en werkte er zelf aan mee. “De app biedt advies op maat, dat vind ik heel goed. Het is een tool waardoor je jezelf leert kennen en kunt verbeteren. Dat er bij mij uit kwam dat ik last heb van examenstress vond ik bijvoorbeeld wel verrassend. De app stelt vervolgens verdiepende vragen om de bron van spanning te achterhalen. Daardoor weet ik dat die stress bij mij meer ligt aan mijn perfectionisme dan dat ik niet goed geleerd heb. Er zijn video’s waardoor je hierover kennis opdoet en ik zou dit in een gesprek met de coach kunnen inbrengen.”
Ze denkt dat ze haar dip zelf wel weer te boven komt, en anders schroomt ze niet om hulp te zoeken. Ze zou wel graag zien dat Avans ook studentpsychologen aanstelt. “Ik denk dat de drempel voor studenten met psychische klachten lager ligt om het gesprek aan te gaan als er een psycholoog op school is.”
Geluk
Op Hogeschool Saxion in Enschede gooit Mirjam Spitholt, docent economie en gelukskunde, het over een andere boeg. Al meer dan twintig jaar leert ze studenten om zich niet te identificeren met hun gedachten. “Je bent bijvoorbeeld niet depressief, maar je hebt depressieve gedachten. Daaronder zit altijd je heelheid en de kunst is om dat te leren zien.”
Volgens Spitholt kun je dat inzicht trainen door je bewustzijn te vergroten (zie ook tips in kader). Dat deed ze bij studenten altijd al ‘vermomd als econoom’, maar dat werd twaalf jaar geleden officieel met het vak gelukskunde dat ze zelf ontwikkelde als onderdeel van de minor Conscious business. “Hoe kun je nou goed zaken doen als je niet weet wie je in essentie bent? Dus dat gaan we ontdekken”, legt ze uit. “Zo is 70 procent van wat je denkt negatief. Die gedachten kun je niet veranderen, maar je kunt wel kiezen of je ze gaat entertainen of niet."
Gedachten kun je niet veranderen, maar je kunt wel kiezen of je ze gaat entertainen of niet
"Als je een conflict hebt met je baas dan kun je daar een hele netflixserie van maken: hij mag jou gewoon niet en wat je ook probeert, dat zal nooit meer goed komen bijvoorbeeld. Als je bewust bent van deze gedachten, dan kun je er met afstand naar kijken en een andere keuze maken. Je kunt je dan bijvoorbeeld afvragen wat je van de situatie kunt leren. Leven is dan net als fotograferen, we gebruiken de negatieven om ons te ontwikkelen.”
Daarmee wil ze niet zeggen dat er geen leed is. Veel studenten die er tijdens de lockdown bijna aan onderdoor gingen, nodigde ze bij haar thuis uit of om te wandelen. “Dat hoort bij mijn taak als docent, vind ik. En vergis je niet, ik ben ook niet altijd happydepeppie hoor. Als mijn zoon een ernstig ongeluk krijgt, raak ik ook in paniek. Maar ergens op de achtergrond is er een diep vertrouwen dat ik dit aankan en dat het mijn geluk niet in de weg zal staan. Ik vind het ontzettend belangrijk om studenten de werking van het menselijk systeem uit te leggen, zodat ze in elke situatie het leven lichter kunnen ervaren”, vertelt de docent, die ook veel trainingen op andere scholen geeft.
Ik kwam erachter dat ik heel veel bezig was met de toekomst en bang was dat dingen mislukken
Sophie Matthijssen studeert Fashion & design aan de Hogeschool van Amsterdam en volgde de minor van Spitholt. Het reizen tussen Amsterdam en Enschede was volgens haar meer dan de moeite waard. “Ik heb er enorm veel van geleerd. Ik kwam erachter dat ik heel veel bezig was met de toekomst en bang was dat dingen mislukken. Bij Fashion & design ligt de druk om te presteren hoog en ik heb weinig tools gekregen om hier goed mee om te gaan. Ik kan echt zeggen dat ik door de minor gelukkiger ben geworden. Ik kan blij zijn met wat ik heb en waar ik nu sta, ik kan beter relativeren en zie minder beren op de weg. Dit zou echt elke school moeten doceren.”
Beeld: Typetank
Welzijn staat overal onder druk
Ook in andere onderwijssectoren kampen leerlingen met mentale klachten en motivatieproblemen. Zo blijkt uit onderzoek van scholierenvereniging Laks onder 120 duizend leerlingen dat een derde zijn eigen welzijn een onvoldoende gaf toen er strenge maatregelen golden. De helft daarvan gaf aan somber te zijn en twee derde ervaarde veel stress en druk om te presteren. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid heeft een gratis lessenserie gemaakt om docenten te helpen de mentale gezondheid van hun leerlingen te versterken. Zie voor meer info: ncj.nl
Dit artikel komt uit het Onderwijsblad van maart. Wil je op de hoogte blijven van alles wat er in het onderwijs speelt? Word lid van de AOb en ontvang elke maand het Onderwijsblad.
