Alcoholvrije campus is nog ver weg in het hoger onderwijs
Stevig drinken heeft een negatieve invloed op de mentale gezondheid en studieprestaties. Maar het alcoholgebruik aan banden leggen ligt gevoelig in het hoger onderwijs. “Vegetarische hapjes worden makkelijker geaccepteerd dan een alcoholvrije borrel.”
Beeld: Nanne Meulendijks
“Het hoger onderwijs staat bol van de tradities waar drank bijhoort”, aldus verslavingsonderzoeker Rob Bovens. “Diploma-uitreikingen, promoties, de opening van het academisch jaar, na afloop is er altijd een borrel. Er heerst echt een alcoholcultuur. Toen ik in 2010 begon als lector verslavingspreventie bij de Hogeschool Windesheim, waren er in de kantines alcoholische dranken te koop en zat er naast de collegezaal in het hoofdgebouw een kroeg.”
Bovens is tegenwoordig verbonden aan de Universiteit Tilburg en was in 2018 betrokken bij het opstellen van het Nationaal Preventieakkoord waarin is afgesproken dat het problematisch alcoholgebruik bij jongvolwassenen in 2040 met de helft gereduceerd moet zijn. Hij werkte mee aan een onderzoek van het Trimbos-instituut naar effectief alcoholbeleid in het hoger onderwijs dat in mei verscheen.
Minderen
Universiteiten en hogescholen hebben een belangrijke rol bij het terugdringen van alcoholproblemen, vindt Bovens. Studenten drinken meer dan hun leeftijdgenoten, hoeveel meer moet blijken uit een landelijk RIVM-onderzoek dat door de coronacrisis een jaar is uitgesteld. “Veel drinken hoort voor een deel bij de levensfase. Na hun studie minderen de meesten wel, maar een deel ontwikkelt serieuze drankproblemen. Daarom is het belangrijk om de drankcultuur in het hoger onderwijs te doorbreken.”
Toegeven dat je een drankprobleem hebt, is nog schaamtevoller dan een burn-out hebben
“Alcohol is een gigantisch probleem”, stelt Jolien Dopmeijer, docent/onderzoeker aan de Hogeschool Windesheim. Zij legt de laatste hand aan haar promotieonderzoek naar de samenhang tussen psychische problemen, drank- en drugsgebruik en studiesucces. “Van de studenten is 90 procent volgens de standaardnormen een risicodrinker. Dat komt vooral door het binge-drinken waarbij er binnen korte tijd vijf of zes glazen worden gedronken.” Risicovol drinken is niet hetzelfde als problematisch alcoholgebruik, relativeert zij. “Uit mijn onderzoek blijkt dat 20 procent van de studenten echt een probleemdrinker is. Zij lopen het risico een drankverslaving te ontwikkelen.”
Binge-drinkers
De andere binge-drinkers ondervinden negatieve gevolgen. “Flink drinken heeft een enorme impact op de studie. Het zorgt voor concentratieproblemen, afwezigheid en uiteindelijk voor studievertraging en uitval”, weet Dopmeijer. Het RIVM becijferde in 2016 al dat 20 procent van de studievertraging in het hoger onderwijs voor rekening komt van risicovol alcoholgebruik en dat kost minimaal 47 miljoen euro per jaar.
Chill-hoekjes
Het alcoholgevaar is lang gebagatelliseerd. “Wij dronken in onze studietijd ook veel”, kreeg Bovens vaak te horen als hij het probleem aankaartte. Dankzij het in 2014 ingevoerde NIX18-beleid is dat aan het kantelen. Dit jaar mocht er vanwege de corona-epidemie helemaal geen alcohol aangeboden worden tijdens de introfestivals, maar alcoholmatiging en het aanbieden van alcoholvrije drankjes was al de trend sinds er aan jongeren onder de 18 geen drank meer verkocht mag worden.
Twintig procent van de studievertraging komt van risicovol alcoholgebruik
“Wij hebben met de cateraars van feesten afgesproken dat de tap pas om vier uur open gaat”, vertelt Esther Tonnaer, consultant studentenwelzijn bij Fontys Hogescholen. “Omdat er ook genoeg jongeren zijn die niet van bier en hossen houden, zijn er tegenwoordig ook chill-hoekjes waar ze op een wat rustigere manier kunnen feesten”, vult haar collega Marjolein Janssen. Zij coördineert het programma Fontys Vitaal dat moet bijdragen aan een gezond werk- en studieklimaat.
Inauguraties
De Universiteit Utrecht heeft vorig jaar afgesproken dat er voor vijf uur niet meer geschonken wordt. Wat overigens niet betekent dat er overdag helemaal niet gedronken kan worden. Voor het Academiegebouw waar promoties, inauguraties, lezingen en conferenties worden gehouden is een uitzondering gemaakt, de supermarkt op de campus verkoopt wijn en bier en in het commercieel uitgebate grand café wordt overdag gewoon getapt. “Het beleid geldt alleen voor onze eigen gebouwen”, legt studentendecaan Anne Hamburger uit. “Onze insteek is niet drank verbieden, maar drinken tijdens werk- en onderwijstijden ontmoedigen.”
Gevoelig
“Alcoholbeleid is meer dan het beperken van de beschikbaarheid van drank. Het zou een onderdeel moeten zijn van het welzijnsbeleid voor studenten en medewerkers, maar dat staat nog in de kinderschoenen”, stelt verslavingsonderzoeker Bovens.
Onze insteek is niet drank verbieden, maar drinken tijdens werk- en onderwijstijden ontmoedigen
Hogescholen en universiteiten streven vaak wel naar een gezonde campus, maar richten zich dan alleen op gezonde voeding, bewegen en omgaan met stress. Het voorkomen van drankproblemen ontbreekt op dat lijstje, terwijl hoogopgeleiden meer drinken dan laagopgeleiden en 9 tot 10 procent van de bevolking een alcoholproblemen heeft. Met onderpresteren en een hoog ziekteverzuim tot gevolg.
Vegetarische hapjes
Maar alcoholbeleid voor personeel ligt gevoelig. "Bij een diploma-uitreiking worden vegetarische hapjes makkelijker geaccepteerd dan een alcoholvrije borrel”, stelt Jolien Dopmeijer. “Alcoholgebruik is toch lastiger bespreekbaar dan voedingsgedrag”, zegt Fontys Vitaal-manager Marjolein Janssen. “Iets zeggen over drankgebruik heeft een hogere drempel.”
“Terwijl stevig drinken natuurlijk grote invloed heeft op de mentale gezondheid”, stelt consultant Tonnaer. “Dus wij moeten daar echt iets mee.” Daarom staat bij Fontys het ontwikkelen van integraal alcoholbeleid hoog op het prioriteitenlijstje.
Bespreekbaar
Het bespreekbaar maken van alcoholproblemen bij studenten wordt een belangrijke taak voor studentcoaches en docenten. Volgens Tonnaer bestaan er nu al trainingen voor het vroegtijdig signaleren van mentale problemen. “Die gaan we ook voor alcoholproblemen aanbieden.”
Het grote probleem is volgens Janssen hoe je iemand daarop aanspreekt. “Voor het signaleren van drankproblemen bij medewerkers hebben we al beleid. Een leidinggevende biedt uiteraard hulp aan en kan doorverwijzen naar een bedrijfsarts. Maar ik weet niet hoe vaak dat in de praktijk gebeurt.”
Iets zeggen over drankgebruik, heeft een hoge drempel
Dat problematisch drinken de studie en het werk nadelig kan beïnvloeden, is nog niet breed bekend. Daarvoor zijn bewustwordingscampagnes nodig. “Maar we zullen dat altijd positief framen”, stelt Tonnaer. “We hebben geen rookverbod, maar een rookvrije campus en willen ook beslist geen drooggelegde campus. We nemen als uitgangspunt wat het je oplevert als je niet of minder drinkt.” Een betere nachtrust en een hogere weerstand, weet Rob Bovens. “Niet onbelangrijk in coronatijd.” Maar dat moet je mensen zelf laten ervaren, vindt hij. Dat kan in het hoger onderwijs heel goed in de vorm van onderzoekjes. “Bijvoorbeeld, wat gebeurt er met mijn concentratievermogen als ik dertig dagen niet drink?”
Schaamte
Bewustwordingsacties, duidelijk maken wat de gevaren van alcoholgebruik zijn, dat is wat universiteiten en hogescholen te doen staat. “Maar het grootste probleem is hoe je probleemdrinkers zover krijgt dat ze hulp zoeken”, weet Jolien Dopmeijer. “Studenten zijn niet geneigd hulp te zoeken als ze niet lekker in hun vel zitten. Daar schamen ze zich te veel voor in de deze tijd waarin de prestatiedruk groot is. Dat zie je al bij angst en somberheid, maar dat geldt voor drankproblemen nog sterker. Toegeven dat je een drankprobleem hebt, is nog schaamtevoller dan een burn-out hebben.”
Dopmeijer heeft hoge verwachtingen van online gezondheidstests waarbij studenten persoonlijke feedback krijgen op hun drinkgedrag. Als er sprake is van risico’s worden zij doorverwezen naar een online hulpprogramma dat is afgestemd op hun persoonlijkheidsprofiel. “Uit onderzoek is bekend dat bepaalde profielen een goede voorspeller zijn voor het ontwikkelen van alcoholproblemen. Angstige personen hebben bijvoorbeeld een groter risico op verslaving.”
Screening
Eigenlijk zouden alle studenten zo’n test moeten doen, vindt Dopmeijer. “Bij Windesheim krijgt iedere student een uitnodiging voor onze eigen screening en doet slechts 20 tot 25 procent mee. Gelukkig is dat wel een representatieve groep waardoor ik kan laten zien dat zo’n test een preventieve werking heeft. Het binge-drinken wordt echt minder bij studenten die aan de test hebben meegedaan”
Met de tests bereikt Windesheim lang niet alle studenten. Daarom pleit Dopmeijer ervoor dat mentale gezondheid onderdeel wordt van het curriculum van alle opleidingen. “Bij de kunsthogeschool Codarts is dat al zo. Alle studenten doen een test en tijdens de lessen bespreken ze hoe ze gezond kunnen blijven. Dan wordt voor je psychische en fysieke gezondheid zorgen een onderdeel van je professionele ontwikkeling. Ik pleit dus voor het aanbieden van mentale gezondheidsvaardigheden in het onderwijs en daar kun je op de basisschool al mee beginnen.”
